Ang Bagani sa Mga Tagna

28. Ako si Robert, Robert Makaindan

WALA gyod damha sakulumbusaw nga pag-abot sa karaang mantukobay maoy dalan aron mahingpit ang iyang pagkabusaw. Wala sab damha nga pinaagi sa gahom sa kulumbusaw maulian ang mulin-ulin ni Robert Makaindan. Apan sa dihang parehas na sila nga nakapahimulos sa gahom sa usag usa, wala na sila makahinumdom kon unsay nahitabo. Ang ulahi lamang nga nahinumdoman sa ulitawo mao kadtong panahon nga atua siya sa linaw sa tubig sa tiilan sa bato nga lunlon bantilis diin manukad ang kaulo sa Suba sa Katigbian. Sa laing bahin, limitado ra ang mga butang nga mahinumdoman sa kulumbusaw nga nahimo nang usa ka batang babaye nga pito ka tuig ang panuigon.

Nasayod si Robert Makaindan nga busaw

ang batang babaye. Tungod kay sa Lasang sa Mantukobay, mga busaw man ang lumulupyo ug dili mga tawo. Apan bisan pa niini, wala siyay kahadlok nga tabangan ang maong busaw. Tingali tungod kay sukad nga nakauban niya si Laga Pigsayu, nasabtan niya nga ang mga busawsama

ra gihapon sa mga tawo. Managlahi lamang ang ilang rasa apan managsama ra nga adunay mga pagbati ug mga damgo. Parehas ra nga malipay sa kalamposan ug maguol sa kapakyasan. Wala lamang magsama ang ilang kasagarang pamaagi sa pagkab-ot sa gahom ug kusog.

Malagmit ang usa sab sa dakong kalainan tali sa tawo ug sa

busaw mao ang kadugayon sa ilang kinabuhi. Kasagaran dugay mangamatay ang mga busaw. Daghan kanila ang moabot og liboan ka tuig ang pangedaron. Samtang sa laing bahin, mubo ra ang kasagarang kinabuhi sa tawo. Mao gani nga daghan sa mga tawo ang maningkamot nga mahimong kusgan ug gamhanang bagani tungod kay sa matag saka sa ang-ang sa pagkabagani, mouswag man pod ang kadugayon sa ilang kinabuhi. Apan taliwala sa kamubo sa kinabuhi sa tawo, aduna siyay dakong bentaha kon ang hisgotan mao ang pagsanay. Tungod kay samtang ang busaw hinay ang pagsanay, ang tawo sumasanay kaayo.Sa panahon man sa kawalad-on o panahon man sa kadagaya, walay gipalabi ang tawo kay mosanay man gyod siyag ayo.

Ang pagbaga sa populasyon sa mga tawo sa Libungan maoy usa sa dakong hinungdan nga nahitabo ang daghang gubat tali sa mga

busaw ug sa mga tawo. Tungod kay samtang nagkadaghan ang mga tawo, gianam sab nilag angkon ang kayutaan nga kanhi gipanag-iyasa mga busaw. Tungod niini, misugod ang pinatyanay tali sa mga busaw ug sa mga tawo. Malagmit sa ingon niini nga hitabo nagsugod ang pagdumot tali sa mga tawo ug sa mga busaw. Mao kini malagmit ang hinungdan nga walay tawo nga mosalig sabusaw sama nga walay

busaw nga mosalig sa tawo.

Apan alang kang Robert Makaindan, wala siyay labot sapanagdumot tali sa busaw ug sa tawo. Mao kadto nga walay pagduhaduha niya nga gikuyog ang batang babaye nga usa ka matod pa langitnong kulumbusaw. Sa iyang bahin sab, walay pagduhaduha ang langitnong

kulumbusaw nga si Gagawen nga mokuyog sa ulitawo. Tungod kadto kay sa iyang hunahuna adunay tingog nga nagasulti kaniya nga mosalig sa maong tawo.

“Asa man diay ta padulong?” pangutana sa batang babaye nga si Gagawen. Sa kalumo ug kainosente sa iyang nawong dili gyod mahunahuna nga mao kini ang busaw nga mitukob sa duha sa mga bagani nga minggukod kaniadto kang Dayangdayang Manganingga.

“Naa lang tay agian didto sa kaulo sa Katigbian. Nalimtan nako ang akong kamuyot didto,” matod pa ni Robert Makaindan.

Luyo sa iyang hunahuna niadtong tungora, nanganugon siya sa katingalahang mapa nga apil sa nahanaw sa dihang nabungkag ang balayan sa iyang galamhan.

“Dali ra unta kon wala mahanaw ang akong mapa,” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Nahunahuna niya niadtong tungora ang hulagway sa linaw didto sa kaulo sa Suba sa Katigbian ug nangandoy

siya nga unta makaabot na sila didto. Ug ang katingalahan kay sa usa lamang ka pagpamilok kalit ra silang mingbutho daplin sa linaw sa tiilan sa bungtod nga lunlon batong bantilis.

“Uy, wala mahanaw ang mapa?” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Mibati siyag kulba-hinam.

“Hala, kanindot sa mga mutya!” matod pa ni Gagawen. Maorag namituon ang iyang mga mata.

“Aw, kabalo diay ka kon unsay mga mutya?” pangutana ni Robert Makaindan.

Miyango-yango ang batang babaye.Mipahiyom kini ug tataw nga nalipay kaayo. Maorag wala niini makita ang lawas sa batong hilop

nga anaa sa linaw.

“Puyde nako himoong dulaan?”Mihangad kang Robert Makaindan ang batang babaye aron mananghid.

“Sige apan paghulat lang kay akong kuhaon,” tubag ni Robert Makaindan. Nakit-an na niya ganina pa ang lawas sa batong hilop.

“Kuhaon sab nako nang nakababag diha.”

Apan sa pagkatinuod, gikulbaan si Robert Makaindan. Nahinumdom siya sa nahitabo kaniya sa maong linaw. Ug karon nga aduna siyay nakitang lawas sa batong hilop, labaw pa siya nga gikulbaan. Nasayod siya nga kadto batong hilop tungod kay wala niya malimti ang paghulagway ni Laga Pigsayu kon unsay mga timailhan sa maong busaw nga mananap.

“Ako ray kuha. Ingon ani ra, oh,” pulong sa batang babaye nga si Gagawen.

Human niadto, gibukhad niya ang iyang gagmayng mga palad padulong sa linaw. Igo rang nakanganga si Robert Makaindan sa dihang nakita nga maorag gihigop og batobalani ang mga mutya padulong sa atubangan sa batang babaye. Wala madugay, nagtapunog na ang mga mutya. Ug ang gikahibulong gyod sa ulitawo kay walay bisan kisaw gikan sa linaw. Walay bisan gamay na lang nga timailhan nga mopatim-aw ang puwersa nga hapit-hapit gani mokutlo sa iyang kinabuhi.

“Ha-ha-ha!Daghan akong dulaan!” malipayon kaayo si Gagawen. Gipasagdan ra ni Robert Makaindan nga magdula sa mga mutya. Iyang gipunit ang kamuyot nga iyang nabilin sa maong lugar ug dayon mikuhag bag-ong biste aron mag-ilis. Milingo-lingo siya kay walay biste nga iyang mahatag sa batang babaye aron mailisan ang nagkagidlay nga biste niini. Apan maora siyag gimatamata sa dihang nasiplatan ang batang babaye. Tungod kay nakasul-ob na kinig maanindot kaayo nga biste. Ang sapatos nga gisul-ob niini mabulokon nga sama sa balangaw.

“Gihimo niyang biste ang mga mutya? Unsang matang sa pagkabinuhat ang langitnong kulumbusaw?” Naniga ang mga mata sa ulitawo sa dihang nasaksihan niya ang pagbag-o na sab sa gisulob nga biste sa batang babaye. Kita kaayo niya nga kadtong bisteha naumol gikan usab sa mga mutya.

“Ang akong mga mutya!” Mao ra kadtoy nasulti ni Robert Makaindan nga dako ang panganugon. Igo na lamang siya sa panghupaw.

“Day Gagawen, binli sab tawon kog mutya kay gusto sab nakong magdula,” pangamuyo niya sa batang babaye.

“Ha-ha-ha! Ayawg kabalaka, Dong Robert, kay daghan ni sa amoa. Kon imo na kong mahatod, tagaan ka nakog daghan. Sagdi lang kay binlan nako ka para imong ihatag sa imong panguyaban.” Mikatawa ang batang babaye.

Milingo-lingo ang ulitawo samtang nagsigeg katawa ang batang babaye. Minaog siyasa linaw. Apan sa dihang nakita niya ang iyang hulagway sa maorag samin nga tubig, nasorpresa siya kay mao kadto ang iyang orihinal nga nawong. Unsay nahitabo? Gipakli niya kadto luyo sa iyang hunahuna ug mipadayon sa pagduol sa lawas sa batong hilop. Gisulayan dayon niya kadto og sulod sa iyang kamuyot. Apan bisan og unsa niyag sulod niadto, dili kadto maigo sa sulod. Natingala siya kay dili man dako ang lawas sa maong halas.

“Dong Robert, dili na maigo diha kay ang tinuod nga kadako niana halos sama na nianang bungtod nga bato,” matod pa sa batang babaye nga naglantaw sa iyang gibuhat.

“Mao ba? Mipagamay lang lugar ni siyag tuyo?” matod ni Robert Makaindan.

“O, diri isulod na,” matod ni Gagawen dungan ang pag-itsa ngadto sa ulitawo sa usa ka bukala o pulseras nga hinimo sa itom kaayo nga mga lugas sa bato.

Gisalo kadto ni Robert Makaindan apan mitan-aw siya sa batang babaye kay wala man siya mahibalo kon unsaon kadto paggamit. Misamot siyag kahibulong sa kinaiyahan sa busaw nga ginganlag langitnong kulumbusaw. Talagsaon kaayo ang mga butang nga mahimo niini.

“Patuloi sa imong dugo aron mahibaw-an nimo kon unsay gamit niana,” matod pa sa batang babaye.

Mao kadto nga gisamdan dayon ni Robert Makaindan ang iyang tuong kumagko ug gipatulo ang dugo sa pulseras nga gihatag kaniya. Sa dihang natuloan na kadto sa dugo, nabati dayon sa lalaki nga maorag nahimo nang bahin sa iyang lawas ang pulseras. Sa dihang gisul-ob na niya kadto sa iyang walang kamot, misulod dayon sa iyang hunahuna kon unsaon kadto sa paggamit.

“Usa ka sudlanan nga sama sa katingalahang kamuyot?” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Gihunahuna dayon niya nga isulod sa maong pulseras ang lawas sa batong hilop. Ug dihadiha, kalit nga nawala gikan sa linaw ang batong hilop. Sa dihang iyang gisusi, atua na sulod sa iyang pulseras ang maong lawas sa batong hilop.

“Diin nimo ni makuha?” pangutana ni Robert Makaindan sa dihang mihaw-as na siya gikan sa tubig. Nakadungog na siya kaniadto mahitungod sa mga susama nga butang apan kadto gikan sa mga epiko. Matod pa, kon makiggubat kaniadto si Agyu, iya dayong isulod ang iyang mga asawa sa iyang singsing. Apan bisan pag nakadungog na siyag ingon niadto nga saysay, dako gihapon ang iyang katingala karon nga nakita ang ingon niadto nga butang.

“Gihimo nako,” tubag ni Gagawen nga maora bag kasagaran lamang kadto nga butang. Gipakita dayon niya sa ulitawo ang usa ka itom kaayo nga bato nga ingon sa kinumo sab niya kadako. “Kon makakita gani kag ingon niini nga bato, ihatag dayon kanako.Kay himoan ka nakog daghang sudlanan nga sama nianang pulseras.”

Nakita ni Robert Makaindan nga kalit ra dayon kadtong nahimong maorag puntik sa kahayag nga misulod sa pulseras sab nga itom nga gisul-ob sa batang babaye. Maorag nakakitag daghang sapi ang ulitawo sa dihang nahunahuna nga makasapi silag dako kon ibaligya nila ang sama niadto nga mga pulseras. Malagmit halinon kadto sa kontinente.

“Hoy, ayaw nag pangandoy diha, Dong Robert, nga naa pay sobra. Kay maghimo pa kog sudlanan para sa akong duha ka pulang kalasungay. Kulang pa gani ni kay dako ang kinahanglan kon sudlanan para sa mga buhi. Kini ray sobra para nimo,” matod pa ni Gagawen. Gitunol dayon niya sa ulitawo ang napulo ka lugas sa mutya nga tig-ingon kadagko sa itlog sa manok nga kalasanon.

“Mao ra ni?” reklamo sa ulitawo.

“O, maayo gani kay naa pay nabilin nimo. Alangan tag-usa ra ka sinina ug sapatos ang akong himoon,” matod sa batang babaye nga nanighawak pa.

“Unya, pila diay ang imong gihimo?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Aw, tagpito ra gani. Antoson na lang nako bisan kon sumo kaayo nga magbalik-balik ra akong isul-ob,” yanong tubag sa batang babaye.

Igo rang nagkatol-katol sa ulo si Robert Makaindan sa dihang

nadungog kadto tungod sa iyang panganugon. Ngano bitawng iyang gikuyog ang batang babaye? Apan sa pagkatinuod, dako ang pasalamat sa ulitawo nga iyang gikuyog si Gagawen. Kadto tungod kay adunay pinasahing abilidad si Gagawen sa paggama og mga butang. Dili niya malimtan nga yano rang gihimong mga biste ug sapatos sa maong bata ang nagtapun-og nga mga mutya. Ug labaw na nga dili niya malimtan nga ang batang babaye makamaong mogama og katingalahang mga sudlanan nga sama sa itom nga pulseras nga gihatag niini kaniya.

“Ha-ha-ha. Sagdi lang kay mangita ra tag otro og mga mutya,” mao na lang kadtoy nasulti ni Robert Makaindan. “Na, hala, manglakaw na ta.”

Gikipitan dayon niya ang batang babaye. Human niadto, gihunahuna dayon niya nga moadto sa linaw sa kaputli diin atua si Layok Pagalad. Ug mao kadto nga sa usa ka pagpamilok nahanaw sila sa kaulo sa Suba sa Katigbian. Sa sunod nila nga pagbutho, didto na sila makita sa daplin sa linaw sa kaputli.

“Agalon, nganong karon lang ka mianhi?” pangutana ni Layok Pagalad sa dihang nakita si Robert Makaindan. Maorag mikunot ang iyang agtang sa dihang nakita nga adunay kauban nga batang babaye ang iyang agalon. Ug nakamatikod siya nga mibalik na sa orihinal ang panagway sa ulitawo.

“Dong Robert, kinsa na siya?” mikunot sab ang agtang sa batang babaye sa dihang nakita ang talabusaw nga si Layok Pagalad.

“Ha-ha-ha.Gagawen, siya si Layok Pagalad. Akoa na siyang talabusaw. Puyde ra na nimo siya tawgong Abang,” matod ni Robert Makaindan. Miatubang dayon siya satalabusaw.

“Layok, mao ni si Gagawen, pinudyotan nako ning bataa. Ha-haha,” matod sa ulitawo.

“Hmph!” Mikusmod ang simod sa batang babaye.

“A, kadali ba sab masuko.Tiaw-tiaw ra gani.Ngano bitawng Dong Robert ang tawag nimo nako. Na, hala, dili na ka pinudyotan. Ingnon na lang nato nga ako kang anak sa gawas,” nagkatawa nga pulong ni Robert Makaindan. Misamot og kunot ang agtang ni Layok Pagalad sa iyang nakita.

“Hmph!”Miyam-id ang batang babaye.

“Na, hala, dili na anak sa gawas. Ingnon na lang nato nga ako gyod kang anak,” tiaw-tiaw ni Robert Makaindan.

“Amay Robert!” nagngisi nga pulong sa batang babaye.

“Hay, unsaon na lang nako og panguyab ani nga naa na man koy anak?” panghupaw sa ulitawo.

“Ha-ha-ha! Walay bawiay, ha.” Nahimuot kaayo si Gagawen.“Sagdi lang, Amay Robert, kay akoy manghimbis sa mga babayeng imong panguyaban.”

“Hay, unsa pay akong mahimo?” matod sa ulitawo dayong lingolingo. “Na, hala, Layok, adto na ta kay maorag nalangan na kog usa ka semana.”

Nahimo dayong bidlisiw sa kahayag si Layok Pagalad ug misulod sa agtang ni Robert Makaindan. Apan pag-abot niya didto, dako ang iyang kakurat sa iyang nakita. Tungod kay asa na man ang balay sa galamhan sa iyang agalon?

“Taas nga estorya kon ako pang isaysay karon. Sa sunod na lang.” Nadungog ni Layok Pagalad ang tingog sa iyang agalon.

“Lasang sakilab-banglus,” matod ni Robert Makaindan samtang gihunahuna kadtong lasang diin nangaso sila sa miagi. Human niadto, nahanaw na sila sa Linaw sa Kaputli.

***

Balay Kalipay Hapon

PILA ka gabii na nga nabelar si Laga Pigsayu. Moduha ka semana na apan wala pa makabalik si Robert Makaindan. Nabalaka siya.

Nagbasol siya nganong gisugilon pa niya sa ulitawo ang mahitungod sa kaulo sa Suba sa Katigbian. Natahap na man unta siya nga adunay gamhanang mantukobay didtong dapita apan wala niya kadto masulti sa lalaki. Gikulbaan siya. Nahinumdom siya nga niadtong buot niya moduol didto sa kaulo sa Suba sa Katigbian, nakabati siyag kakuyaw. Mao gani kadto nga wala na siya mopadayon didto.

“Unta walay daotang nahitabo kaniya,” matod sa maanyag nga iyakan. Sulod sa mubo nga panahon nga iyang nakauban ang lalaki, nabati niya nga maorag aduna gyoy luna sa lawak sa iyang kasingkasing ang tawo nga wala gani niya mailhi ang tinuod nga pagkatawo.

“Laga Saliyaw, unsay nahitabo nimo diha?” pangutana ni Dayangdayang Manganingga nga miduaw niadtong tungora kauban ang iyang manghod nga si Dayangdayang Pinaiyak.

“Lagi, Laga Saliyaw, ganina pa ka nga maorag wala sa kaugalingon,” matod sab ni Dayangdayang Pinaiyak.

“Aw, wala ra ni, uy. Nabelar lang ko gabii,” tubag ni Laga Pigsayu. “Tuod diay, unsa nay balita ninyong duha? Wala bay problema sa inyong pagdumala sa inyong banay?”

“Aw, salamat ninyo ni Abang, wala na miy problema. Maayo na ang dagan sa tanan. Nabawi na sab namo ang tanang kabilin sa among ginikanan,” tubag ni Dayangdayang Manganingga. “Lain pay ako, Laga Saliyaw, kanus-a kaha makabalik si Abang?”

“Na, ambot adto niya nga wala pa man mopatim-aw,” tubag ni Laga Pigsayu. “Sagdi lang kay pahibaw-on ka nako kon makauli na siya. Basin nalangan lang to kay mangaso man kuno to siya.”

Nagpadayon sa pagtabi ang mga babaye. Nahisgotan nila ang pagpangimbitar ni Mayagnaw sa usa umaabot nga taboan diin moabot kuno ang usa ka grupo sa mga negosyante nga magdalag daghang produkto nga gikan pa sa Sinibwalan. Naghinam-hinam na sila nga makapalit og bag-ong mga biste ug mga produkto nga mopasamot pa sa ilang kaanyag.

“Na, sige, balitai na lang palihog kon makabalik na si Abang,” matod pa ni Dayangdayang Manganingga sa dihang mamauli na sila. Milulan dayon sila sa giandam nga karwahe ug mipauli na sa ilang balay sa Liwaraan.

“Hay, parehas gihapon kanako nga naghulat kang Abang,” pulong ni Laga Pigsayu samtang naglantaw sa mibiya nga karwahe. Mobalik na unta siyag lingkod atubangan sa tanaman sa dihang aduna siyay nabatian. Human kadto, kalit ra siyang midagan ngadto sasulod sa balay.

“Abang! Abang!” malipayong singgit ni Laga Pigsayu. Dali ra siyang nakaabot atubangan sa lawak ni Robert Makaindan. Maora siyag bata nga nalipay sa pag-abot sa iyang kadula.

“Abang?” maorag hunghong nga pangutana ni Laga Pigsayu sa dihang nakita ang panagway sa lalaki nga miabli sa pultahan. Dili pamilyar kaniya kadtong nawonga apan pamilyar kaniya ang pamati duol niadtong tawhana.

“Unsa man, gimingaw ka nako, Laga Saliyaw?” nagngisi nga pulong ni Robert Makaindan. Apan natingala siya kay maorag lahi man ang tinan-awan kaniya sa babaye.

“Mao nay imong tinuod nga panagway?” nadungog niya nga pangutana ni Laga Pigsayu.

Miyango siya ug mipahiyom.

“Amay Robert, kinsa siya? Siya ba ang akong mama?” nagngisi nga pangutana ni Gagawen.

“Mama god tawon. Dili pa, uy. Aw, unsa ba to? Tan-awa nang imong buhat diha. Ayawg pataka diha, Day, uy,” matod ni Robert Makaindan. “Siya si Laga Saliyaw.”

Nagtinan-away ang batang babaye ug ang maanyag nga iyakan. Nabati nila nga maorag pamilyar sila sa usag usa apan dili nila matino kadto. Parehas sila nga nakabati nga maorag nagkita na sila.

“Unsay iyang ngalan?” pangutana ni Laga Pigsayu nga naglibog sa iyang nasaksihan.

“Tawga lang siyag Gagawen,” matod sa ulitawo. “Tuod diay, panahon na aron masayod ka sa akong tinuod nga ngalan.Ako si Robert, Robert Makaindan.”

(PADAYONON)

“Gihimo niyang biste ang mga mutya? Unsang matang sa pagkabinuhat ang langitnong kulumbusaw?”