Diin Diay Gikan Atong Kuwarta?

INIT na sab ang isyu sa diborsiyo. Daghang supak, daghan sang uyon. Ang wala lay klaro kay kon ang 31 ka milyon bang botante ni Presidente Ferdinand Marcos, Jr (PFMJr) uyon o supak. Pila pod kaha sa 15 milyon nga mingbotar kang kanhi Bise Presidente Robredo (KBPR) ang uyon ug supak, no? Hinuon, dili unta ingon niana ang pagtan-aw kon kinsay uyon o supak gikan sa matag kampo desisyonanan kini nga gatangag og katilingbanong katuyoan. Angay nga kinaugalingong desisyon ang himoon, base sa iyang kinaugalingong panabot, dili sa tropang panabot. Dili club mentality ba, kon sa Iningles pa. Dili gyod ko ganahan anang diborsiyo, uy. Morag madulom sa katilingban kay bisan pag isog kaayo tang makigbuwag, matay, sakit gihapon na, uy! Unya sa kagamay sa atong nasod, makita nato pirme ang hinungdan sa atong kasakit. Paita. Ha-ha-ha. Maayo na lang nahilom ang kayagaw sa diborsiyo tungod aning badyet.

Kuyaw ni nga panggobyerno karon kay unity gyod ang tema. Paminaw nako, huyhoy na ang abaga sa dili ka-unity gyod. Wala man hinuon misanib gyod apan morag gaingon nga bahala mo diha, magpungko ra ko dirig ako. Hinuon, naa say ka-unity nga gangangang gapaminaw sa dagan sa panahon, ingog bata nga gatan-aw og madyikero sa karnabal. Ha-ha-ha. Daghan ba kaha intawoy gaugot? Kon naa, mao nay pait. Diring dapita tingali ta magpahinumdom nga kon unsa man atong gibati, hangad sa langit ug yukbo. Karon pa ba ta mobiya og pag-ampo? Kinahanglan duna tay kapahungawan kay dili lang atong kalag atong responsabilidad, lakip baya atong panglawas. He-he-he.

Nindot pod hinuon ni hisgot-hisgotan ang badyet kay katilingbanon kini nga estorya. Ang buot ipasabot sa badyet kay planong galastohon ug planong gastohan. Ang ako lang nahibawan nga ang badyet dili mobarog nga siya ra kon walay plano. Ang maong plano maghisgot kon asa kuhaon ang kuwartang gastohon, asa kini idapat, ug ngano. Bisan si kanhi Presidente Marcos (PFMSr), amahan sa atong presidente karong si PFMJr mao kanay gihimo. Kaniadtong 1985, miyagyag si PFMSr sa iyang badyet nga 92.9 ka bilyon ka pesos alang sa tuig 1986 kauban sa iyang gitawag nga planong pagpalig-on sa ekonomoya sa Pilipinas ug pagpakunhod sa mga utang niini. Mao ni ang kataposang pagyagyag ni PFMSr sa iyang mga plano ug badyet. Sumala sa maong pagyagyag nga makita pa sa website sa Department of Budget (DBM), makab-ot ang maong P92.9 nga badyet kon mapakunhod ang hinabang sa gobyerno ngadto sa mga korporasyon sa gobyerno sama sa Napocor, tingali apil na Medicare ani, ang inahan sa PhilHealth nato karon. Matod ni PFMSr kaniadto, makab-ot ang iyang gipangayo nga badyet kon mapadak-an ang koleksiyon sa buhis, ug kinahanglan mag-inot ang mga naa sa gobyerno nga dili magpatakag gasto labaw kaysa 0.9 % sa kinatibuk-ang balor sa mga produkto sa Pilipinas. Wala ni mataho ang mga ingon niini nga pagyagyag og plano karon ba? Sa panahon sa martial law sa 1972 hinuon, walay laing plano si PFMSr gawas sa Bagong Lipunan niya nga damgo apan pila ka tuig ang minglabay nga wala nay plano ug badyet nga nayagyag ug ang mga tawo wala na sab magpakabana sa tumang kahadlok. Lisod adtong panahona kay puyde kang madagit sa rason nga supak kas gobyerno o nagrumor mongering ka. Ha-ha-ha. Wala hinuon ko kabalo kon mando ba gyod na ni PFMSr apan mao nay among kamatuoran kaniadto.

Morag sugod kang Presidente Rodrigo Roa Duterte (PRRD) nawala ni nga tradisyon sa mga presidente sa Pilipinas ba? Sa Amerika, morag si Presidente Donald Trump ang walay ingon niini usab nga gibulgar nga plano kauban sa iyang gipangayo nga badyet maong si Presidente Joe Biden nagsugod sa iyang administrasyon pinaagi sa iyang gitawag nga Recovery Plan nga ang katuyoan kay Build Back (America) Better, kauban sa iyang gipangayo nga badyet sab. Kanang badyet isumiter man god nas Kongreso kay ang Kongresos ra maoy gihatagan og gahom nga motugot kon pila ug para unsa ang ipagawas nga kuwarta sa kaban sa nasod. Ang kataposan nakong namatngonan nga nag-ingon niini sa Pilipinas gamit kini nga pamaagi ni Presidente Jose Biden kay si Presidente Pinoy pinaagi sa iyang Tuwid na Daan nga programa. Ambot wala lang ba ko kabantay kang PRRD kay sobra ra ko kainlab sa iya. Ha-ha-ha.

Morag sugod man tingali kang Presidente Cory nga misulod na sa usa ka trilyon ang badyet kauban sa iyang plano nga pabarogon ug palig-onon ang Pilipinas human sa kalup-og sa martial law. Ang usa ka trilyon ingong ani kadaghan ka pesos: 1,000,000,000,000. Kon ihan-ay kaha na usa usa ka peso, makalukop kaha nas Malakanyang o sobra pa?

Karon, gawas nga wala gyoy klarong planong nayagyag, hanoy na kaayo sa Kongreso ang dagan sa badyet. Sa dihang gisumiter sa executive secretary ni PFMJr nga si Atty. Vic Rodriquez ang badyet sa Opisina sa Presidente sa Pilipinas didto sa Komite sa Appropriations sa Kongreso, walay nahimong pagtuki, walay pagtuki unsay plano, walay pangutana gani nganong ingon ana kadako ang gipangayo nga kuwarta ni PFMJr. Matod lang si Atty. Rodriguez, kini aron kuno ang opisina ni PFHJr makahatag sa serbisyo nga gikinahanglan sa tawo. Daghan ang mingnganga ani nga badyet kay gawas nga way han-ay nga plano kauban ini, mas dako na kini sa 2022 nga badyet nga gibilin ni kanhi PRRD alang sa maong opisina. Halos 9 bilyon ka pesos (P8.96 ang eksaktong badyet) ang gipangayo ni PFMJr alang sa 2023 apan ang badyet niini sa 2022 kay P8.182 ka bilyon lang. Halos mag-usa sab ka bilyon ang saka. Unsa kaha kabibo sunod tuig puhon ba? Ang kahayay ini kay wala ray pito ka minutos aprobado na ang maong badyet sa mga kongresistang membro sa komite sa tig-apod-apod sa kuwarta sa gobyerno kay angay kuno nga ang Kongreso dunay kortesiyang ihatag sa Opisina sa Presidente.

Agoy. Sa ato pa, kon mao niy dagan sa pangrason, di gyod

maserad-an ning Kongresoha kay mayukboon man sa opisina sa presidente. He-he-he. Mao baya kuno nay rason nganong gipaserad-an sa amahan ni PFMJr ang Kongreso kaniadtong

1972 kay samok ra kaayo sila sigeg pangutana, labaw nas Senado kaniadto nga didto ang mga banggiitang senador sama nilang Ninoy Aquino ug Jovito Salonga. Di, nag-martial law si PFMSr. Babag kaayo man god sila sa iyang mga plano. Sa ato pa, di ta makuyawan ini nga mag-martial law na sab, no? He-he-he. Gusto pa gyod ni PFMJr nga hatagan ang iyang opisina og P4.5 ka bilyon isip confidential ug intelligence funds. Sa ato pa P4.5 ka bilyon ang dili puyde matuki kon unsay gigastohan. Di gani ko kabalo mogasto og P1 milyon, unsaon kaha nang P4.5 ka bilyon, sa? Maong imposible gyod kong mapresidente. Ha-ha-ha.

Nindot pod kuno ilang miting sa maong komite nga maoy responsable sa pagtuki sa badyet sa dili pa kini ihatag sa hawanan sa Kongreso kay gitambongan gyod ni Kongresita Ferdinand Alexander Marcos, ang deputy majority floor leader sa Kongreso nga kamagulangang anak ni PFMJr. Maayo kay paspas sila motrabaho, ba? Giunsa sab kaha niini nga komite pagtuki ang mga badyet nga gisumiter sa ila sa ubang mga opisina sa gobyerno? Unsa sab ka dako ilang pahat sa kuwarta sa Pilipinas? Nindot ni subayon. Human sa Kongreso, sa Senado pa. Ang pangutanang importante: diin maggikan ning kuwartang giplanohan nga gastohon sa 2023? Naa na ba kini sa atong panudlanan karon o utangonon pa?

Ang tibuok badyet alang sa pagpadagan sa Pilipinas sa 2023 labaw lag gamay sa singko trilyones ka pesos (P5.24 trillion ang eksakto). Ayay, tinuod gyod diay nga dato ang Pilipinas, no? Apas-apas sab tag Amerika ani kay bisan sila trilyon-trilyon may gahisgotan sa ilang badyet. He-he-he.

Alang sa 2022, unom ka trilyon dolyares ra baya pod ang gipangayo nga badyet ni Presidente Joe Biden sa America.

Ang aprobado baya nga badyet sa Pilipinas sa 2022 kay P5.024 trilyon baya pod. Hah, di ko kamao mobalhin ana sa dolyares apan ingon sa balita sa Reuters, 98.45 bilyones kini nga budget kon sa dolyar pa. Naa kunoy 338,289,857 ka Amerikano karon nga gapuyo sa Amerika ug duna say 112,755,586 ka Pilipino nga gapuyo sa Pilipinas. Sa ato pa, karong 2022, matag Amerikano gigahinan sa gobyerno sa Amerika og 17, 736.3 dolyares. Subay sab niini nga kuwentada ug sa sa badyet sa Pilipinas karong 2022, matag Pilipino gigahinan sa gobyerno og 873.13 dolyares. Puyde sang ingnon nga kanang kuwartaha maoy atong pahat nga atong gipagamit sa gobyerno. Kon matag dolyar 50 pesos lang (58 pesos na kuno karon matag dolyar), sa ato pa, matag Pilipino gigahinan sa gobyerno sa Pilipinas og 43,656.34 pesos. Ahh! Kon ang 5.024 trilyon ka pesos gyod ang bahin-bahinon sa 112,755,586 ka Pilipino ang resulta gani ana kay 44,556.55 pesos matag usa ka Pilipino. Mas dakong ahhhhhh, ba? He-he-he. Kon giutang nang P5.024 trilyones, ang pahat sa utang matag Pilipino kay P44, 556. 55.

Matod pas mga taho, kana kunong badyet sa 2023 nga lima ka trilyon kapin, katunga ana alang sa mga proyekto sa Department of Public Works and Highways (DPWH) ug ngadto sa mga programa sa Department of Health (DOH) aron makabuntog tas mga problema sa panglawas ug pangutok nga dala sa pandemic. Nah, mao na lagi ning trabaho ni Dr. Duque sa panahon sa pandemic. Kinahanglan kunong tutokan aron kabawi. Ug mao lagi, P8.182 ka bilyon nianang P5.04 ka trilyon alang sa opisina ni PFMJr sa Malakanyang. Ang gipangayo nga badyet sa Depatment of Agriculture (DA) nga gipangulohan sab ni PFMJr alang sa 2023 kay P90.2 ka bilyon pod, mas dako sab kaysa 2022 nga badyet nga balig P61 bilyon lang, ug kining pagpadako aron kuno mapadako sab ang abot sa mga mag-uuma, sumala pa sa Philippine News Agency (PNA). Kana badyet pa lang. Plano pas gobyerno nga galastohan. Gisugdan na ra ba ang pagpamuno ni PFMJr ug naa baya gyoy problema sa asukar diin nahutdan gyod ang Pilipinas. Napalagpot baya kuno si Atty. Rodriguez sa iyang katungdanan tungod aning problema sa asukar. Paminaw ko, bibo ta sa 2023 gyod. He-he-he.

Wala sab nagpapiri si Bise Presidente Sara (BPS) niining binadyetay, ilabi na nga duha sab iyang opisina, ang Opisina sa Bise Presidente ug ang Department of Education (DepEd) diin siya ang secretary karon. Sumala sa mga taho, ang gisumiter sa DepED nga badyet alang sa 2023— P848 bilyon. Ang usa ka bilyon kay 1,000,000,000. Asa kaha kuhaon ang badyet alang sa mga pagpatukod og tulunghaan ba, sa DepEd o sa DPWH? Importante kini nga pangutana kay grabe ang panginahanglan sa eskuylahan karon. Naay mga bata diris amo nga ang klase magsugod og alas singko sa buntag aron mahuman sa udto, mopuli ang laing mga bata pagkahuman nila intawon tungod sa kakulang sa lawak sa mga tulunghaan.

Ang nakainat sa kilay sa mga tawo ining badyet sa DepEd kay giapilan ni Inday Sara og P150 ka bilyon isip confidential fund kuno kay naay lakip ang seguridad sa nasod sa problema sa edukasyon. Alliance of Concerned Teachers (ACT), sa kadaghan sa problema sa edukasyon nganong hakpon pa ang problema sa nasodnong seguridad? Wala kini nga pundo maapil sa 2022 badyet sa DepEd nga balig P629.8 ka bilyon apan naa sa badyet ang alang sa special education nga wala sa 2023. Karon kay naa sa badyet ang confidential o intelligence fund, ingon si Inday Sara nga didto na lang kuhaon ang alang sa special education. Hinuon sab kay puyde ra man na bisan unsa tingali ang gastohan anang confidential fund ba? Re-align ang tawag ana. Matod pa sab ni Inday Sara, wala lang mahibaloi nga daghang problema sa nasodnong seguridad nga nalambigit sa edukasyon sama sa “sexual grooming of learners,” “recruitment in terrorism and violent extremism,” “red-tagging”, ug “drug use of DepEd personnel.” Maayo sab kay nakita niya ni, no?

Pero angay ba siyang mangamot ana o ilabay sa National Security Council diin membro na karon si Dr. Clarita Carlos, kadtong retiradong maestra sa UP nga sikat kaayo nga membro sa panel sa mga debate niadtong eleksiyon?

Ang kinatibuk-ang badyet nga gipangayo sa DepEd karon kay P710.6 bilyon, gikan sa 2022 badyet nga P633.3 bilyon nga maoy iyang gigamit karon.

Lahi sab ang gisumiter ni BPS alang sa Opisina sa Bise Presidente (OBP). Nangayo siya og laing P500 milyon isip confidential funds alang sa mga livelihood project sa mga gubot nga lugar, basic social services ug financial subsidies. Kon maaprobahan kini, mao kuno kiniy una sa kasaysayan sa nasod nga adunay confidential funds ang DepEd ug OBP. Ang duna ray confidential funds kaniadto kay ang army ra, ang polis, ug ang Opisina sa Presidente (OP). Nah, ang OP karon ni PFMJr nangayo nag P4.5 bilyon nga badyet. Walay badyet si Leni Robredo sa confidential funds adtong siyay bise presidente. Pait sab ning kahimtang ni BPS kay naa si Leni nga kakomparahan. He-he-he.

Mas makakurat ang gipangayo nga badyet ni BPS alang sa OBP. Nangayo siya og P2.3 bilyon alang sa tuig 2023, mga 223% nga pagtaas gikan sa badyet ni Leni sa 2022 nga P702 ka milyon lang. Ang rason ni BPS kay maghimo siya og “good governance program.” Lakip na niini ang iyang plano nga libreng sakay, kampanya sa pagbag-o, mga food truck gikan sa OBP, medical assistance, mga hinabang sa paglubong, “Magnegosyo ta, Day” nga morag iyang programa alang sa kababayenan ug iyang programa alang sa kalinaw nga iyang nasugdan sa Davao nga gitawag og Peace 911. —

Naay mga bata diris amo nga ang klase magsugod og alas singko sa buntag aron mahuman sa udto, mopuli ang laing mga bata pagkahuman nila intawon tungod sa kakulang sa lawak sa mga tulunghaan.