Ang Bagani sa Mga Tagna

SA dihang naanad na ang mga bata sa paglulan sa higanteng magahiyup, nagsugod na silag kalangas. Ang uban gani kanila nanindog pa ug nagsinggit-singgit nga sila ang gamhanang mga bagani sa Sinibwalan. Ganina lang nangurog sila sa kahadlok apan karon maorag way sukod ang ilang kalipay. Samtang sa laing bahin, nag-iyahayg hinuktok ang kababayenan nga namatyan sa ilang tagsa-tagsa ka bana. Sa iyang bahin, naghinuktok sab si Laga Maladaw kon unsay kaugmaon nga nagpaabot kaniya sa Makasandig.

Wala pa mosalop ang Adlaw sa dihang nakaabot sila sa duluna sa Intangkil ug sa luag nga patag nga nahimutang sa amihanang direksiyon sa Makasandig. Nanganaog dayon sila sa dihang mipaubos na ang ulo ni Malalas. Daw dili makatuo ang mga bata nga nakalulan silasa usa ka higanteng magahiyup.

“Laga Maladaw, mamalihog na lang ko nga walay mogawas nga estorya bahin sa higanteng magahiyup, ha. Ikaw nay mahibalo mopahimangno sa imong mga kauban. Tuod diay, kinahanglan inyong ireport ang mahitungod sa mga gianonang. Pag-abot ninyo sa Makasandig, ingna ang mga bantay sa ganghaan nga buot nimong makigsulti kang Laga Mambulalakaw sa Balay Hulabunga. Ingna si Laga Mambulalakaw nga akoy nagsulti kanimo bahin kaniya. Timan-i ngakaniyalang nimo isulti ang tanang impormasyon bahin sa inyong pag-ikyas,” matod ni Robert Makaindan.

“Hmmm.” Miyango si Laga Maladaw. Nalipay siya nga adunay kaila si Layok Digpanabiya sa Makasandig.

Sa laing bahin, wala na mabalaka si Robert Makaindan kon mabalitaan man sa Makasandig nga nakita ang grupo ni Layok Digpanabiya sa Intangkil. Kon masayran sa kadagkoan ang katalagman sa mga gianonang, malagmit mahunahuna nila nga ang iyang grupo gipadala aron magsusi sa kahimtang sa Intangkil ug sa lasang sa Kalagumayan. Ug kon mao, mahunong na ang mga pagduda nga aduna silay daotang laraw batok sa Makasandig.

“Gutom na ko, Nay,” matod sa usa ka bata sa iyang inahan. “Ako pod,” matod sab sa ubang mga bata.

Sa pagkatinuod, gigutom silang tanan. Tanan sila wala pay pamahaw ug paniudto. Bisan pag hanas nga mamamana si Laga Maladaw, dili siya makapangaso kay wala na man siyay nahabilin nga uhas sa iyang pana.

“Laga Saliyaw ug Laga Maladaw, tabangi ko ninyog panghatag nila niining mga pagkaon,” matod pa ni Robert Makaindan nga mipagawas og mga pagkaon gikan sa iyang kahibulongang pulseras.

Nakaginhawag luag si Laga Maladaw sa dihang nadungog kadto. Niadtong tungora, nabati niya nga lahi ra gyod kon adunay tawong masaligan nga kanunayng mosulbad sa imong mga kahingawa. Dili niya kalikayan nga madani sa sama ni

Layok Digpanabiya. Apan ganina sa ilang pagpaila-ila, nabati na ni Laga Maladaw nga aduna nay bangis nga babayeng kanunay

gabantay kon adunay masayop sa pagduol ni Layok Digpanabiya.

“Daghan kaayong salamat, Halangdong Layok Digpanabiya,” matod ni Laga Maladaw.

“Way sapayan, Laga. Ang mahinungdanon nga makabaskog mo aron dali mo makaabot sa Makasandig,” matod pa ni Robert Makaindan.

Nahilom ang hilak sa mga bata sa dihang nadungog nga adunay pagkaon. Wala madugay, nahilom na ang tanan kay nag-isig-usap sa ilang pagkaon. Samtang nangaon ang grupo ni Laga Maladaw, lawom ang gihunahuna ni Robert Makaindan. Luyo sa iyang hunahuna, natahap siya nga dili yanong hitabo ang mahitungod sa mga gianonang. Natahap siya nga malagmit gituyo ang maong butang. Karon nga misugod ang pagsiaw sa mga busaw, dili kalikayan nga matahap sa maong hitabo.

“Na, hala, pag-amping mo sa inyong lakaw ngadto sa Makasandig,” matod ni Robert Makaindan. “Laga Maladaw, ikaw nay mahibalo sa imong mga kauban.”

“Daghan gyod kaayong salamat kaninyo, mga halangdong bagani. Dili namo malimtan ang inyong kaayo kanamo.” Miduko si Laga Maladaw.

“Daghang salamat!” matod sa uban.

Human kadto, mibiya na si Robert Makaindan ug si Laga Saliyaw lulan sa higanteng magahiyup. Mitutok kanila si

Laga Maladaw hangtod nga nahanaw na sila sa pag-abot sa kilumkilom. Nanghupaw og lawom ang dalaga.

“Magkita pa kaha ta pag-usab?” pangutana ni Laga Maladaw nga gitaban ra sa hangin. Sa tibuok niyang kinabuhi, karon lang siya makabati og sama niadto.

“Maningkamot ko nga mamahimong gamhanan ug kusgan nga bagani. Ako si Laga Maladaw. Ako ang mamahimong kinabanggiitan nga mamamana sa tibuok Sinibwalan!” matod niya sa iyang kaugalingon. Alang kaniya, kinahanglan mamahimo siyang banggiitang bagani aron mahimong angayan sa pakiglambigit sa sama ni Layok Digpanabiya. Sa iyang kasingkasing, nakahukom na siya nga si Layok Digpanabiya lamang ang adunay luna.

“LAYOK, kanus-a nimo ni natagam?” pangutana ni Laga

Pigsayu sa dihang silang duha na lang ni Robert Makaindan. Wala na kaayo siya matingala nga adunay natagam nga higanteng magahiyup ang ulitawo.

“Niadtong akong pagsaka sa bungtod,” tubag ni Robert Makaindan. “Ikaw, komosta man ang imong lakaw?”

“Maayo man. Nakadakop kog mga mananap sa kalayo.

Gikasangka nila ni Robert Makaindan kun Layok Digpanabiya ug Laga Salisyaw ang mangtas nga mga busaw ug mga gianonang…

Nakakuha sab diay kog napulo ka kristal sa kalayo,” matod pa ni Laga Pigsayu. “Tuod diay, Layok, ganina pa nako nabati nga maorag adunay nabag-o kanimo.Sa pagkatinuod, maorag mahadlok ko moduol nimo.”

“Mao ba?” Mikunot ang agtang ni Robert Makaindan. “Hmmm, ngano kaha?”

“Ambot kon unsa apan mabati nako nga maorag adunay hait kaayo og tinan-awan kanako. Maora bag mangtas nga naglungutlungot na nga mopaak sa akong liog,” matod pa ni Laga Pigsayu.

“Kini kaha?” matod ni Robert Makaindan dungan ang pagpagawas sa itom nga butang nga iyang nakuha didto sa tumoy sa bungtod sa Intangkil.

“Ahhhh!”Gilusapan si Laga Pigsayu.Nangluspad ang iyang nawong.Namugnaw ang iyang tangkugo.

“Mao gyod diay lagi,” matod pa ni Robert Makaindan. Gidali niyag sulod og balik sa iyang pulseras ang maong itom nga butang.

“Unsa to?” pangutana ni Laga Pigsayu nga maorag wala pa mahuwasi sa kahadlok.

“Usa ka karaang hinagiban,” tubag ni Robert Makaindan.

Wala na niya isugilon nga kadtong hinagibana gigama aron panimaslan ang mga busaw. “Ayawg kabalaka.Dili makagawas ang maong hinagiban sa iyang sudlanan.”

Didto lamang makaginhawag luag si Laga Pigsayu. Tungod kay kadtong hinagibana gigama man gikan sa tinigom nga kasilag batok sa mga busaw, dili ikatingala nga aduna kadtoy dakong epekto sa babayeng iyakan. Nakadungog siya sa saysay kanhi nga adunay manalsalay sa mga tawo nga makamaong mogama og mga hinagiban nga makalilisang batok sa mga busaw.

“Lain pay ako, asa man ta mopalabay karong gabii?” pangutana ni Laga Pigsayu.

“Didto na lang sa tumoy niining bungtod,” matod pa ni Robert Makaindan. “Gali Malalas, balik og bantay didto sa dakong pultahan. Manawag ra ko nimo kon aduna koy kinahanglan.”

“Matuman, Agalon,” tubag sa higanteng magahiyup nga si Malalas.

Human kadto, gigunitan ni Robert Makaindan ang kamot ni Laga Pigsayu. Nabati niya nga namugnaw kadto. Tingali tungod sa iyang kahadlok ganina. Sa usa ka pagpamilok, didto na sila sa tumoy sa bungtod. Dili sama sa miagi, wala na maglabad ang ulo sa ulitawo. Sukad nga napukaw siya sa tumoy sa bungtod, nawala na ang kasakit nga iyang gibati niadtong gigamit niya ang gahom sa kahibulongang mapa.

“Dinhi ko nagdugay sa miaging duha ka adlaw,” matod pa ni Robert Makaindan.

“Hmmm, nindot ang talan-awon sa kalangitan,” matod ni Laga Pigsayu nga mihangad sa langit diin nagbitay ang tulo ka Bulan. Adunay mga bituon apan gakasapawan sa kahayag sa tulo ka bulan ang ilang kahayag.

Gitaod dayon ni Robert Makaindan ang usa ka dakong tolda. Human kadto, mikuha siyag duha ka lantay, mga banig, mga habol ug mga alugnan. Wala madugay, andam na ang ilang katulganan. Karon nga aduna na siyay kahibulongang pulseras nga sudlanan, labaw nang dili bikil ang pagdala og daghang gamit.

“Magtak-ang tag ininit,” matod pa ni Laga Pigsayu. Nasabtan dayon sa ulitawo nga buot sa babaye nga maghimog ilimnong gikan sa bulak sa binagyasan.

Ug tuod man, nagtak-ang dayon og ininit ang lalaki. Wala madugay, naghigop-higop na sila samtang nanihapon. Dili katuohan nga taliwala sa kakuyaw sa kayutaan sa kalayo nga ginganlag Intangkil, makita ang hulagway sa malinawon nga panihapon niadtong gabhiona.

“Layok, sa imong tan-aw buhi pa kaha ang akong inahan?” kalit nga pangutana ni Laga Pigsayu sa dihang nahuman na silag panihapon.

“Aw, samtang wala pa ta masayod kon unsay mga nanghitabo, molaom ta nga walay daotang nahitabo kaniya,” matod pa ni Robert Makaindan. “Ngano mang nakapangutana ka ana?”

“Ambot ngano, apan maora man kog kulbaan kon mahunahuna nako ang akong inahan sukad makatunob ta sa Sinibwalan,” matod ni Laga Pigsayu.

“Mao ba?” matod pa ni Robert Makaindan. “Basin gimingaw lang gyod kakaayo sa imong inahan. Pasagdi lang kay duol na ka makauli. Usa ka daluwangan ra sa Mayun-anlaw ang kinahanglan aron makabalik ka sa Digkaaldawan.”

“Hmmm.” Miyango ang babayeng iyakan. Mihagkap ang iyang paminaw sa dihang nadungog ang mga pulong ni Robert Makaindan.

Sayo sa buntag pagkaugma, dungan nga napukaw ang duha. Nagtak-ang dayon og ininit si Robert Makaindan. Samtang nanginom silag ilimnong gikan sa bulak sa binagyasan, mikunot ang agtang ni Laga Pigsayu.

“Adunay laing grupo sa mga tawo nga buot motabok sa suba,” matod ni Laga Pigsayu.

“Mao ba? Maorag malangan galing tag gamay aning kalakiha,” matod pa ni Robert Makaindan.

“Sagdi lang. Tabangan lang nato sila nga makatabok,” matod pa ni Laga Pigsayu. Bisan tuod kon siya usa ka busaw, maluoy siya sa kasagarang mga tawo.

Nagdali dayon nga nanghipos si Robert Makaindan. Human niyag panghipos, gigunitan dayon niya ang kamot ni Laga Pigsayu ug gihunahuna ang iyang natiman-an nga hulagway duol sa dakong suba. Ug tuod man, sa usa ka pagpamilok mibutho na sila duol sa dakong suba nga maoy duluna sa Intangkil ug sa Kalagumayan.

“Didto ta sa ilaya. Tua didto ang mga gakit nga gigamit nilang Laga Maladaw ug sa mga tulisan,” matod pa ni Laga Pigsayu.

Tuod man, nakita nila didto ang mga gakit nga gibiyaan sa daplin sa dakong suba. Wala dayon sila maglangan. Gipanulod kadto ni Robert Makaindan sa iyang kahibulongang pulseras. Human kadto, gigunitan niya ang kamot ni Laga Pigsayu. Sa usa ka pagpamilok, atua na sila tabok sa dakong suba.

“Gikan sila dinhi dapit sa kasadpang bahin sa lasang. Ug maorag adunay gagukod kanila,” matod pa ni Laga Pigsayu. Banggiitan gyod ang pamati sa iyakan.

Wala maglangan si Robert Makaindan. Girumbo dayon niya ang direksyon nga gisulti ni Laga Pigsayu. Wala madugay, nadungog na niya ang sininggitay sa mga tawo. Paglabay sa pipila ka gutlo, nakita na niya ang panon sa mga tawo. Nagdali dayon siya nga mipadulong didto. Wala usab madugay, nakasunod na kaniya si Laga Pigsayu.

“Dagan mo! Ayaw paglangan! Ilabay na nang uban ninyong dad-onon!” mando sa usa ka hamtong nga lalaki nga maoy naguna sa tanan.

Wala na panumbalinga ni Robert Makaindan ang mga tawo nga naa sa unahan. Milahos dayon siya didto sa luyo dapit diin nadungog niya ang tinagingting sa panagsangka. Wala madugay, nakita na niya ang nanagsangka. Napulo ka tawo ang nakigharong sa panon sa mga kaaway. Dali ra niyang nasuta nga samaron na silang tanan. Tataw nga ang mga gianonang nagasunod sa mando sa mga busaw. Niwangon apan tag-as ug dagko ang mga bukog sa maong mga busaw. Nasayod si Robert Makaindan nga mao kadto ang ginganlag busaw nga managkilaw. Misurok ang dugo sa ulitawo sa dihang nakita nga naglanlan pag ulo sa bata ang usa sa mga managkilaw.

“Saliyaw, kinahanglan nako ang imong tabang,” seryoso nga pulong ni Robert Makaindan.

“Ayawg kabalaka, Layok, makigsangka ko kauban nimo,” tubag ni Laga Pigsayu.

Wala na mangutana si Robert Makaindan kon andam bang makigsangka si Laga Pigsayu bisan batok sa mga busaw. Nasayod na siya nga lahi ang kinaiya sa babayeng iyakan kon itandi sa kasagarang mga busaw. Alang sab kang Laga Pigsayu, usa ray linugdangan sa tanan. Ang kaaway ni Robert Makaindan, kaaway ni Laga Pigsayu.

“Mga higala, atras na mong tanan. Pasagdi nga kami na sab

ang makigdula nianang mga busaw,” milanog sa lasang ang mga pulong ni Robert Makaindan.

Nabati sa napulo nga nakigsangka ang gahom sa maong tingog. Tataw nga tingog kadto sa usa ka gamhanang bagani. Mao kadto nga nakabaton silag paglaom. Andam na silang ibuhis ang ilang mga kinabuhi aron makaikyas ang ilang mga pamilya. Apan karon nga nakakita silag paglaom, maorag mibalik ang kahayag sa ilang panan-aw. Wala dayon sila maglangan sa pag-atras.

“Lugong ha kinalabaw!” singgit ni Robert Makaindan nga naggunit sa itom nga butang nga sudlanan sa usa ka hinagiban nga gigama aron panimaslan ang mga busaw. Miasdang siya kauban si Laga Pigsayu samtang miatras ang napulo ka tawo.

Makalilisang nga mga ngulob ang tubag sa singgit ni Robert Makaindan. Apan sa dihang duol na sila kaniya, nabati na nila ang gahom sa tinunglong hinagiban. Kalit nga nahilom ang mga busaw.Kalit nga nanghunong ang mga gianonang.Apan padayon nga miasdang si Robert Makaindan ug si Laga Pigsayu kansang mga kuko nahimo nang hait kaayo nga hinagiban.

“Ihalad ang inyong dugo sa akong hinagiban!” singgit ni Robert Makaindan dungan ang pagpanigbas gamit ang itom nga butang nga iyang nakuha sa bangkasu.

Maorag mga bani sa saging nga nangapukan ang mga gianonang. Igo ra silang nangalup-og sa dihang mabunalan sa hinagiban ni Robert Makaindan. Samtang ang mga maigo sa kuko ni Laga Pigsayu maorag gipangtadtad. Niadtong tungora, usa ray anaa sa hunahuna ni Robert Makaindan. Ug kadto mao nga puohon ang mga busaw nga iyang kasangka. Wala madugay, mga

managkilaw na ang nakatilaw sa tinunglong hinagiban. Ug sama sa mga gianonang, wala gyod silay dag-anan batok sa hinagiban nga gigama aron puohon ang mga busaw.

“Raaaaaaaaaaaaaaaahhhh!” kusog nga singgit sa usa ka

managkilaw. Ug human kadto, isigpangikyas ang mga gianonang ug mga managkilaw. Tataw nga kadtong misinggit maoy agalon sa maong mga busaw.

“Binakal ka!” singgit ni Robert Makaindan samtang walay hunong sa pagpanigbas sa walag tuo gamit ang tinunglong hinagiban. Girumbo niya ang agalon sa mga busaw nga nagdali sa pag-ikyas. Apan sa dihang moaksiyon nag sulod sa baga nga lasang ang managkilaw, misugat kaniya ang hait kaayo nga mga kuko. Naabhak ang iyang abaga nga naigo sa dihang naningkamot siya nga ilikay ang iyang liog.

“Binakal ka!” singgit pag-usab ni Robert Makaindan dungan ang pagbunal gamit ang iyang hinagiban. Maayong pagkaigo sa ulo sa managkilaw nga maorag hinog nga kapayas nga nabungkag.

Maorag milupad ang espiritu sa mga busaw sa dihang nakita ang nahitabo sa ilang agalon. Isigpangikyas sila.Sa tibuok nilang kinabuhi mao pa kadtoy unang higayon nga mingbati silag tumang kalisang. Sa ilang pamati, maora bag adunay mangtas nga moaksiyon nag paak sa ilang mga liog. Gipangbiyaan na nila ang ilang mga kauban.

“Banggiitan!” Maora kadtoy nasulti sa napulo ka manggugubat nga ganina naglisod og harong sa mga busaw. Daw dili sila makatuo nga ang mga busaw nga tulo ka adlaw nang naggukod kanila mangalagiw atubangan sa duha ka bagani.

Sa dihang mibalik na ang kalinaw sa lasang, nagkatag sa palibot ang lainlaing parte sa lawas sa mga busaw ug mga gianonang. Mibanaw ang itom nga dugo sa mga managkilaw. Mibanaw ang itom ug baho nga dugo sa mga gianonang. Nangabali ang mga kahoy nga manumbilan nga nasugok sa mga managkilaw sa ilang pagpangikyas. Nangahulog ang mga bunga salugimit nga nasugok sa mga managkilaw. Nangabali ang mga sanga sasagay nga kogkog nga nasugok sa mga gianonang. Maorag giagian og bagyo ang maong bahin sa lasang.

“Maora man sab kag busaw sa panggubatan,” tiaw-tiaw ni

Laga Pigsayu.

“Ikaw, busaw gyod ka sa panggubatan,” tubag ni Robert Makaindan.

“Ha-ha-ha-ha-ha!” Dungan sila nga nangatawa.

Nagtinan-away ang napulo ka manggugubat nga nakasaksi niadto. Maorag dili sila makatuo nga ang duha ka bangis nga mga bagani aduna pay panahon sa pagpangatawa human ang grabeng pinatyanay. Karon lang sila nakakita og ingon niadto.

“Daghang salamat, halangdong mga bagani!” dungan nga mingyukbo ang napulo ka manggugubat nga mingduol sa duha.

“Ha-ha. Way sapayan. Natagaod lang nga nakalabay mi diring dapita,” matod pa ni Robert Makaindan. “Unsa may nahitabo? Nganong gigukod mog daghang busaw?”

“Ambot unsay nahitabo. Kalit ra man nga gisulong ang among mga banuwa og mga busaw nga managkilaw kauban ang mga gianonang,” tubag sa usa ka manggugubat nga babaye. Luspad na ang iyang nawong tungod sa daghang dugo nga miagas sa iyang mga samad. Kamulong gihaplasan og tambal sa usa niya ka kaubang babaye ang iyang mga samad.

“Mga banuwa? Gikan mo sa lainlaing mga banuwa?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Gikan mi sa tulo ka banuwa sa kasadpang bahin niining Lasang sa Anonang. Aw, Kalagumayan man unta ni apan karon nga midaghan ang kahoy nga anonang, gitawag na ni namog Lasang sa Anonang,” matod pa sa usa ka batan-ong lalaki. Didto lamang nasuta ni Robert Makaindan nga pamatan-on tanan ang maong mga manggugubat.

“Tuod diay, unsay among itawag kaninyo, mga halangdong bagani?” pangutanasa usa pa ka batan-ong lalaki.

“Ako si Layok Digpanabiya. Si Laga Saliyaw ning akong kauban,” matod pa ni Robert Makaindan. “Na, hala, hinay-hinay na mog lakaw ngadto sa dakong suba.Adunay pito ka gakit nga giandam didto. Makatabok na mong tanan sa dili pa mogabii. Ayaw mog kahadlok sa paglatas sa patag sa Intangkil. Luwas mo nga makalusot ngadto sa patag sa amihanan sa Makasandig. Aduna nay grupo nga nauna kaninyo.”

(PADAYONON)

“Binakal ka!” singgit ni Robert Makaindan samtang walay hunong sa pagpanigbas…