DILI TANANG EMOSYON ILUSYON

KINGON ani akong sumada:

KALAWRAN. alawran ang unang pulong nga mikunsad sa akong alimpatakan samtang nagbarog ako sa bag-ong taytayan. Mitugdon kini sa abatanan sa Marcelo Fernan Bridge, ang taytayan nga kanunayng saksi sa mga kasinatian kabahin sa gugma, pananglit na lang, ang gugmang gikutlo sa distansiya, ang gugmang gipaanod sa balod, ang gugmang gilupad sa hangin, ug uban pang dagway sa gugma. (Apan dili ra gugma ang kasinatian nga iyang masud-ong.)

Kon obserbaran ta ang kalawran, usa kini ka halapad nga lawak sa atong dughan nga nagbaton og nagkadaiyang emosyon. Apan tungod kay kini usa ka makalilisang nga lawod, mokutaw gayod kanato ang bisan gagmay niining balod. Ang kalinaw nga usahay mahikaplagan ta dinhi mao ang labing makahahadlok sa tanan, dili ang dagkong mga balod nga ngadto-nganhi nga mobanlas ug mobungkag sa batong gibagbag ta sa atong kasingkasing. Dinhi, ang kahilom ang labing mangtas sa tanan. Angayan bantayan ang kalinaw tungod mao kini ang tinuod nga dagway sa trahedya, nga sa kahilom ug kaharuhay nagpahipi. Ang kalinaw, tuod, ang labing mangtas nga linalang nga nagkanaw-kanaw sa kalawran tungod may abilidad kini sa paglamat kanato hangtod nga dili na nato hitultolan ang dalan paingon sa atong kaugalingon. Tungod kay kon kita mahigugma, kanunay kitang masaag.

Ang abog. Ang luspad nga igpuputos sa kendi. Ang usa ka paresan sa tsinelas nga anaas tunga sa kalsada saksi dihang gipunit nako ang bato sa kilid. Bato nga walay ngalan. Bato nga walay nahibawo kon kinsay nagdala niini ibabaw sa taytayan. Kon ang managhigugmaay man ang nagdala niini, kini tingali ang gigamit nga himan aron dugmokon ang ilang gugma ug ihagbong sa kalawran. Akong gibanabana ang iyang gibug-aton. Bug-at kini apan mas bug-at ang akong kasingkasing. Nga kon akong lugiton ug ihagbong sa Mactan Channel, mapapas ang gilawmon niini. Mawala kini sa mapa.

Milingkod ako tungod sa kabug-at sa akong kasingkasing. Misandig ko sa bugnawng puthaw sa taytayan nga mora bag sama sa mga bata nga anaa sa Plaza Independencia, sa kilid sa Simbahan sa Opon, sa may Coliseum, ug Mango Avenue. Kon ingon ini pa lang unta kainosente ang atong kasingkasing samas mga bata, dili na gayod nato mugnaon pa ang lawak sa kalawran, pasagdan na man lang nato ang atong emosyon nga mohuros sama sa hangin. Dili na kini nato pagahubaron. Wala na kitay itanom nga paglaom, ug dili na gayod kita mangandoy pa. Busa, kon atong hunahunaon, ang kalawran lugar sa mga gimingawng kasingkasing ug tungod sa kalapad niini, wala nay buot pang mobalik.

Karon, kon kining atong kasingkasing ipaanod tas kalawran, tibuok pa ba kahas iyang pagbalik?

TAYTAYAN.

Karon, akong gipas-an ang akong kasingkasing ilawom sa taytayan. Ang matahomong Pusok, kansang dagway nabulit sa baligho ning kalibotan. Matahomon lang kini matag gabii, ilabi nas kilumkilom kay matabonan man ang tinuod nga bulok sa maong lugar. Kon ang imong mga tikang masaag dinhi, itambag kong ayaw pagabii. Ayaw tugoti nga ilaron kas Pusok sa maanindot niining iwag sa poste nga daw sama sa mga aninipot. Palihog, ayaw pailad sa katahom niining lugara.

Gibutang ko ang akong kasingkasing tupad kanako. Apan wala ko panumbalinga ang uban pang kasingkasing nga naglibot sab kanako. Niining taknaa, nahinumdom ako sa balak ni Stephen Crane, balak kadtong kabahin sa usa ka linalang nga iyang nahimamat sa disyerto. Nagbitbit kinig kasingkasing. Iyahang pait nga kasingkasing. Nahinumdom pa ko nga tungod lagi kay iyang kasingkasing, bisan pa mag pait kan-on ug tunlon niya. Busa, ako ba kadto ang linalang? Kita ba kadto ang linalang? Kinsa sab ang linalang nga walay ngalan sa balak ni Crane? Kita tingali. Kitang tanan! Apan pipila lang kanato ang mokaon niini kay pipila ra man sab ang nasayod nga kining atong kasingkasing pait. Usahay gani apod.

Tuod, nasayod na ako sa mga tingog niining lugara. Kagutom. Gugma. Kaguol. Pagmahay. Pagpangilad. Paglaom.

Tanang makit-an nimo sa tawo anaa dinhi. Mora gani kinig usa ka dakong sirkus kun peryahan. Apan wala lang gyoy tingog sa ‘kamatinud-anon.’ Tingali, ako ra ug ang akong kasingkasing ang labing matinud-anon dinhi. Apan kinsay nasayod? Wala. Dili mamahimong dawaton sa uniberso ang panahom nga sa tanang anaa dinhi, ako ra ang matinud-anon kay may bungaw ang akong dughan. Gani, bisan sa pagtutok kos akong kasingkasing masinati ko ang kabug-at niini.

Dali-daling gidakop ang akong himungaya sa barkong miagi ilawom sa taytayan. Gitutokan ko ang hataas nga haligi sa taytayan nga saksi sab sa pipila ka kinabuhing nakalas dinhi tungod sa gugma. Nahagpat ko sa gitas-on ug gilay-on niini ang pagbati nga nag-ung-ong sa akong dughan. Kon ang kalawran napuno sa emosyon, ang taytayan hapit nang mahunlak sa mga pagbating buot pagahubaron ang emosyon. Mga pagbati kining wala mahiluna. Nag-alikaraw. Nagsalimuang. Tingali kon wala ko mokanaog, modagan tingali kog kalit sa tunga sa taytayan aron magpaligis ani nila, mamasin nga makakaplag kog rason sa wala ko hisabting pagbati. Apan gikinahanglan bag rason? Kon anaa nay rason, bug-at ba gihapon ang atong kasingkasing? Pait ba gihapon kini?

Tingali ang mga rason nga atong mahikaplagan dili tinuod—nag-utaw-utaw lang kini sa kalawran dihang nangagpas na kita alang sa umaabot. Mangutana dayon kita sa atong kaugalingon: Molawig ba ako? Anaa ba kanako ang kaisog?

Apan sa pagkatinuod lang, walay nasayod. Wala ako moingon nga ilusyon kining mga rasona (kon anaa man) tungod kay kon mahigugma kita, nagkinahanglan pa ba diay kitag rason? Apan ang pagka walay rason kon mahigugma, usa man sab ka rason. Ang akong buot nga isulti dinhi—wala kita nahibalo sa kamatuoran apan gihuptan ta ang pagka walay matuod niini kay ato kining nabati.

Karon, nagbarog ako nga gilantaw ang kalawran, nanukmat ako sa distansiya, apan wala ko butangig utlanan ang tanan. Wala ko sab pakasad-a ang mga tawong mitadlas sa gindailan ning akong dughan.

Tingali ang taytayan usa ka instrumento aron masabtan ta ang gibug-aton sa atong kasingkasing kay gisumpay niini ang mga ugat sa duha ka managlahing isla.

Ham-ak man ang pagkasumpay sa mga ugat sa duha ka isla, apan kinsa may mosusi niini? Walay mosusi sa mga butang nga anaa sa atong dughan kondili kita lang. Ang kalawran ug ang taytayan mga imahen kini sa emosyon ug pagbati. Hinunoa, dili tanang emosyon ilusyon kay dinhi magsugod ang tanang pagbati ug sama lang kini sa usa ka kemikal, anaay reaksiyon. Segun pang Carl Jung, usa ka bantogang saykiyatrista, ang tawo kanunayng kalibgan ang emosyon ug pagbati. Wala masilsil sa atong alimptakan nga ang pagbati usa ka konsepto paghatag og pulos sa usa ka butang nga may bili samtang ang emosyon dili boluntaryo. Dinhi, wala kita masayod sa atong gibuhat o nabuhat. Busa, sa kataposan apektado ta niini, biktima ta niining tanan.

Sa yanong panabot, ang pagbati mao ang paghubad natos atong emosyon. Reaksiyon

Karon, tibuok pa ba ang atong kasingkasing?

PAGTALIKOD.

Mibarog ako sa akong gilingkoran. Buot kong manawag kanila aron yayongan namo ang akong kasingkasing o ba kaha mamalihog nga sementohon na lang kini sa akong dughan aron bisan unsaon ko pa kinig lugit dili ug dili na gayod kini matangtang pa. Buot sab nakong ibilin na lang ang akong kasingkasing. Apan ako kining kasingkasing ug walay gustong moangkon niini, mohikap, o mopas-an man lang kondili ako lang gayod.

Ug samtang gipas-an ko ang akong kasingkasing palayo niining lugara, nakamatikod ako nga ang akong panan-aw nagkatin-aw dihang ako kining gipaminaw:

“Lub dub! Lub dub! Lub dub! Lub dub! Lub dub! Lub dub!”

Ang matag pitik niini miingon kanako: ang kadtong milantaw gawas sa ilang kasingkasing mangandoy samtang ang kadtong milantaw ilawom sa ilang kasingkasing makaamgo.

Busa, sa pipila ka oras nga anaa ko ibabaw ug ilawom sa taytayan sa Pusok, nakakuha ba kaha akog tubag?

Tingali, anaa apan dili ko mahuptan kay kini usa ka halapad ang distansiya.

Busa, kon atong hunahunaon, ang kalawran lugar sa mga gimingawng kasingkasing ug tungod sa kalapad niini, wala nay buot pang mobalik. Karon, kon kining atong kasingkasing ipaanod tas kalawran, tibuok pa ba kahas iyang pagbalik?