Ang Bagani sa Mga Tagna
(Anib 42)
Lunod-Patay Nga Kaigsoonan
Ganghaan sa Kibalbal Udtong-tutok
AYAW ninyog gub-a ang pormasyon. Ang mga managkilaw sa unahan. Ang mga alagasi ang walang bahin. Ang mga
amimilay sa tuong bahin. Kinahanglan mapukan ang mga kaaway sa usa ra ka sangka,” matod pa sa batan-ong komander sa mga busaw. Gikahadlokan sa Balabagan ang maong komander nga nailhan lang sa angga nga Atay Mantukobay. Usa siya ka busaw nga amimilay nga hilig mokaon og atay sa iyang mga kaaway. Ang amimilay walay lain kondili ang mangtas nga bitin nga nailhan sa uban isip hari sa mga kobra.
“Agalon, ayawg kabalaka kay samaron na ang kadaghanan ana nila,” matod pa sa agalon sa mga alagasi, mga higanteng itom ug balhiboon. “Maorag makatilaw gyod ta karon og lab-as nga atay ug kasingkasing.”
“Ha-ha-ha. Palabihon nako ang unod ilabi nag himsog nga mga babaye,” matod pa sa agalon sa mga managkilaw, mga busaw nga mokilaw gyod og tawo.
Nangatawa ang mga busaw. Alang kanila, segurado na ang kadaogan. Gawas nga samaron na ang mga tawo nga mingsulong, wala pay bun-og ang puwersa sa mga busaw nga makigsangka. Tungod sa taho sa mga espiya sa mga busaw, nasayod na sila sa pag-abot sa panon nga Alimaong ni Mandeldeg. Mao kadto nga nakaandam na silag pito ka banhig nga maoy nakaabhak sa puwersang gipangulohan ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Mga sakop, asdang taman sa ginhawa! Patya ninyo ang tanan! Walay ibilin nga buhi! Dad-a kanako ang ilang mga atay!” singgit ni Atay Mantukobay human madungog ang singgit nga “Lugong ha kinalabaw!” sa mga alimaong ni Lawedlawed Mandeldeg.
Mao kadto nga miasdang dayon ang mga busaw. Dako ang kahinam sa mga managkilaw nga nagpalumpat pa sa ilang dagko nga mga baboy ihalas nga lima ang mata. Naghinam-hinam na sila nga makakaon og karne sa tawo.
Samtang miasdang ang iyang mga sakop, kalma ra kaayo nga nagtindog si Atay Mantukobay ibabaw sa ganghaan sa Kibalbal. Gilantaw ra niya ang panggubatan kauban ang iyang sinaligan.
Apan samtang paspas nga miasdang ang mga busaw, kalit rang mibutho sa unahan sa panon sa Alimaong ni Mandeldeg ang duha ka bagani. Ang usa nagsul-ob og kolor-itom samtang ang usa nagsul-ob og kolor-puti. Usa ka lalaki ug usa ka babaye. Kadtong duha walay lain kondili si Robert Makaindan ug si Laga Pigsayu. Mibutho sila sa unahan ni Laga Aluyan.
“Lugong ha kinalabaw!” singgit ni Robert Makaindan ug way duhaduha nga miasdang tagbo sa mga managkilaw nga nagsakay sa dagkong baboy ihalas nga lima ang mata.
Niadtong tungora, nabati ni Robert Makaindan nga nanginit ang iyang tibuok kalawasan. Sa dihang iyang gibakyaw ang iyang hinagiban nga iyang nakuha didto sa Intangkil, nabatian niya ang
daw nag-awas-awas nga kusog ug gahom. Wala na siya masayod nga niadtong tungora pula na kaayo ang iyang mga mata.
Sa iyang bahin, nanag-as na ang hait nga mga kuko ni
Laga Pigsayu. Iya dayon kadtong giporma nga sama sa espada aron dili katingad-an sa uban. Isip mangtas nga busaw, dili bag-o kaniya ang pinatyanay. Sa tanang busaw, maihap ra ang makalupig sa kamangtas sa busaw nga iyakan.
Mao kadto nga magkatalimbang si Robert Makaindan ug si Laga Pigsayu sa pag-asdang sa unahan. Ug tuod man, tanan nga anaa sa ilang atubangan walay sipyat sa pagkapukan. Samtang naglisod ang mga alimaong sa pakigharong sa mga managkilaw,
daw mga bani ra sa saging nga gipamukan ni Robert Makaindan ug ni Laga Pigsayu ang ilang mga kasangka.
“Nunot sa tungang bahin! Sundi ang dalan nga gihawanan! Pormasyon nga bangkaw!” singgit ni Lawedlawed Mandeldeg sa dihang nakamatikod sa kabangis sa duha ka bagani nga nag-una. Naglibog siya kon kinsa kadtong duha apan wala na niya tubayi ang iyang kalibog tungod kay apiki na kaayo sa panggubatan. “Pormasyon nga bangkaw!” singgit sa tanang alimaong.
Ug tuod man, sa dihang nabag-o na ang ilang pormasyon, maorag paril nga nabuslot ang pormasyon sa mga busaw. Human mabungkag ang pormasyon sa mga managkilaw, sunod nga nangaabhak ang pormasyon sa mga alagasi ug mga amimilay.
“Mga inutil! Tagboa ninyo! Ayawg pasagdi nga makalahos!” kusog nga singgit ni Atay Mantukobay.
Apan nahuraban na ang mga busaw. Nanlimbawot ang ilang mga balhibo ilabi na sa kabangis sa duha ka bagani nga naguna. Daw walay pagkunhod ang gahom ug kusog ni Robert Makaindan ug Laga Pigsayu. Ug sa dihang nakita kadto sa mga alimaong ni Lawedlawed Mandeldeg, misamot usab ang ilang kadasig.
“Akoa ang mga alagasi, imoha ang mga amimilay!” singgit ni Robert Makaindan. Nasabtan dayon ni Laga Pigsayu ang gustong buhaton sa lalaki.
Miliko dayon si Robert Makaindan ngadto sa pormasyon sa mga alagasi samtang si Laga Pigsayu girumbo ang mga amimilay. Ug maorag tinuyo, nabahin ang mga alimaong. Si Lawedlawed Mandeldeg ug ang uban mingsunod kang Laga Pigsayu samtang si Laga Aluyan ug ang uban mingsunod kang Robert Makaindan.
“Ihalad kanako ang inyong dugo!” singgit ni Robert Makaindan samtang padayon sa pag-asdang.
Makalilisang nga kombate ang nahitabo. Nagbaha ang dugo sa mga nangapukan…
Mao ray madungog ang bibong tinagingting sa pagsalto sa mga hinagiban dungan ang linagubo sa mga taming. Duyog niadto ang mga singgit, inagumod ug mga agulo sa kasakit. Sa atubangan ni Robert Makaindan, mibaha ang dugo sa mga
alagasi dungan ang pagpanglupad sa mga ulo nga gipunggot, nangabuak nga bagulbagol, mga kamot nga nangaputol, nga tiil nga nangapungkol, ug mga unod nga nangaabhak. Walay hunong si Robert Makaindan sa pag-asdang samtang ang mga alimaong
nga mingnunot kaniya nahimong tigtiwas sa mga naangol ug tiggukod sa mga salin nga nanalaw na sa pakigsangka.
Sa laing bahin, maorag giagian og alimpulos ang girumbo ni Laga Pigsayu. Maorag gipanggutad sa mantansero ang mga
amimilay nga nakigsangka kaniya. Butang kini nga mihagit sa grupo ni Lawedlawed Mandeldeg. Mao nga wala madugay, nanagan na ang daghang amimilay. Sa dihang nakita kadto ni Atay Mantukobay, nanagko ang iyang mga mata sa kalisang. Nahanaw ang tanang kahambog nga gibati niya ganina sa wala pa magsugod ang panagsangka.
“Atras!” singgit niya.
Ug mao kadto nga dihadiha, nanagan dayon ang mga busaw
padulong ngadto sa ilang teritoryo. Samtang si Atay Mantukobay ug ang iyang mga sakop nagdali sa pagsakay sa ilang dagkong baboy ihalas nga lima ang mata. Gipalumpat dayon nila kadto ug hagbay ra nga nangikyas balik ngadto sa ilang teritoryo sa amihanang bahin sa Balabagan.
“Patya ang tanang kaaway nga maabtan! Tiwasi ang tanang kaaway nga naangol!” singgit ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Patyon ang tanang kaaway nga maabtan! Ang mga kaaway nga naangol tiwasan!” singgit sab sa mga alimaong.
Wala madugay, nahunong na ang kagahob sa gubat. Layo ra ang lupad sa espiritu sa mga busaw nga nahuraban gyod og ayo sa ilang nasaksihan. Wala gyod nila damha nga mabuntog sila sa gikamenosan nila nga mga alimaong. Apan labaw sa tanan, wala nila damha ang pag-abot sa duha ka bagani nga maoy hinungdan sa ilang kapildehan.
“Mga igsoon, ato ang kadaogan! Ato ang kadaogan!” singgit ni Lawedlawed Mandeldeg. Wala niya mapugngi ang pag-agas sa iyang mga luha.
“Ato ang kadaogan!” singgit sa mga alimaong.
Nagsagol na ang gibati sa mga alimaong. Kalipay sa ilang paglampos samtang nagpabilin ang kaligutgot batok sa kadagkoan nila sa Balabagan. Kahinam sa pagkalambigit sa pagluba sa mga kaaway dungan ang kakapoy sa tulo ka adlaw nga pakigsangka. Kalipay tungod kay buhi pa apan kaguol usab tungod kay pipila ka higala ang nangamatay. Kahinam sa pagpauli dungan ang kakulba kon unsay maabtan sa pagpauli. Ug sa pagsagol-sagol niini nga mga pagbati, mao ray nahimo nilang tanan ang pagbakho. Gikan sa singkuwenta ka libo ka
alimaong, halos lima ka libo ra ang nabilin kanila.
“Daghang salamat, halangdong mga bagani. Tungod sa inyong tabang, ubay-ubay pa kanamo ang nabuhi,” matod pa ni Lawedlawed Mandeldeg ug miyukbo sa atubangan ni Robert Makaindan ug Laga Pigsayu.
“Way sapayan, mga igsoon. Tindog kamo. Gihimo lang namo ang among bahin,” matod pa ni Robert Makaindan. Kamulong gitambalan ni Laga Pigsayu ang mga samad ni Laga Aluyan nga nawad-an og panimuot niadtong tungora tungod sa kakapoy.
“Sakto ka, kitang tanan mihimo lamang sa atong bahin.
Sukad karon, kitang tanan mga managsoon. Lunod-patay nga managsoon,” matod ni Lawedlawed Mandeldeg. “Tuod diay, ako si Lawedlawed Mandeldeg. Unsay among itawag kaninyo, mga igsoon?”
“Ako si Layok Digpanabiya. Siya si Laga Saliyaw,” tubag ni Robert Makaindan. “Sa pagkatinuod, ania lang mi kay amo ning dad-on pauli si Laga Aluyan. Kamo, unsay inyong mga plano?”
“Aw, gisaaran mig pula nga tuus mao nga maningil mig pula nga tuus. Maghulat na lang ang uban pang singlonon,” matod pa ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Hmmm. Kinahanglan singlon ang mga way pagpakabana sa kinabuhi sa mga alimaong,” matod pa ni Robert Makaindan. “Apan sa dili pa, maniudto sa ta kay dili unya ta makapaningil.”
Nangatawa silang tanan. Bisan ang mga samaron nakakatawa. Human niadto, nasorpresa sila sa dihang sunodsunod nga gipagawas ni Robert Makaindan ang daghang pagkaon gikan sa iyang itom nga pulseras nga sudlanan. Gibahin-bahin nila ang tanang pagkaon aron makakaon silang tanan. Igo-igo ra gyod nga nakakaon ang halos lima ka libo ka tawo.
Human nilag pangaon, mipakanaog dayon si Lawedlawed Mandeldeg sa iyang mga mando. Gibuhian nila ang binilanggo nga mga tawo nga maoy ilang gihimong mga katabang sa pagtigom sa tanang patay. Sa usa ka gamayng bungtod duol sa ganghaan, gilubong nila ang ilang kaubang mga alimaong nga nangamatay. Samtang didto dapit sa mga usa ka gatos ka dupa gikan sa atubangan sa ganghaan, gitigom nila ang lawas sa mga kaaway ug ila kadtong gilapogan.
“Pahulay na, Layok,” matod pa ni Lawedlawed Mandeldeg human sila manihapon. “Kami nay bahala nga magtukaw. Wala na sab tingaliy busaw nga mangisog og sulong karon. Malagmit ugma pa sa buntag moabot ang panuway nga mga talawan sa Alimaong sa Balabagan.”
Milakaw dayon si Robert Makaindan ngadto sa ilang tolda. Bitbit niya ang panihapon alang sa duha ka babaye. Maoy iyang naabtan ang mao pay pagmata nga si Laga Aluyan.
“Maayong gabii. Komosta na? Unsa nay imong pamati?” matod pa ni Robert Makaindan.
“Kapoy. Gutom,” matod ni Laga Aluyan. Mitutok siya sa lalaki. Nahinumdom siya nga ang iyang kaatubang mao kadtong bagani nga kalit rang mibutho ganina sa unahan mao nga walay kaaway nga nakadagmal kaniya.
“Mao pay pagmata ana niya,” matod pa ni Laga Pigsayu.
“Na, hala, panihapon na mo aron makapahulay,” matod ni Robert Makaindan.
“Hmmm,” mao ra kadtoy tubag ni Laga Aluyan nga mikaon dayon og panihapon. Pila ka adlaw na nga wala siyay tarong nga kaon.
“Maayo kay naglauya silag usa,” matod pa ni Laga Pigsayu human mohigop og sabaw.
Samtang nangaon ang duha, hilom nga naghunahuna si Robert Makaindan. Usa sa hinungdan sa iyang pagpanuko og lihok sa Mayun-anlaw mao ang kawala niyay mga sakop nga bagani. Mao nga sa dihang nahunahuna ang pula nga tuus sa mga alimaong nga milampos sa ilang misyon, nakabaton siyag paglaom nga masulbad ang iyang suliran.
“Tuod diay, lain pay ako, unsay inyong ngalan?” pangutana ni Laga Aluyan. Nahunahuna na niya nga ang duha ang ming-alima kaniya sa dihang nawad-an siyag panimuot.
“Ako si Layok Digpanabiya. Tawga lang kog Layok,” matod pa ni Robert Makaindan.
“Laga Saliyaw. Tawga lang kog Saliyaw,” matod ni Laga Pigsayu.
“Ako diay si Laga Aluyan. Daghang salamat sa inyong pagalima. Ug labaw nga daghang salamat sa inyong pagtabang kanamo ganina,” matod pa ni Laga Aluyan.
“Way sapayan. Ayaw na kadtog hunahunaa. Ang mahinungdanon nga luwas ka ug milampos ang inyong misyon. Ug mao nga gawasnon ka na inigkadawat nimo sa pula nga tuus,” matod pa ni Robert Makaindan.
“Hmmm,” matod ni Laga Aluyan. Wala niya damha nga molampos sila. Sukad sa unang banhig nga ilang natagbo, wala na gyod siya molaom nga mabuhi pa.
“Apan buot kong ipahinumdom nimo nga dili ka angay mokompiyansa. Sukad karon, ayawg pahilayo sa kiliran namong duha. Nadungog nako nga dili daling malimot ang banay Diglapid,” matod pa ni Robert Makaindan.
Naniga ang mga mata ni Laga Aluyan. Tungod kay nganong nasayod man ang tawong ginganlan og Layok Digpanabiya bahin kaniya? Nganong maorag nakaila man kaayo kaniya ang maong
tawo?
“Ayawg kahadlok,” matod ni Robert Makaindan dungan ang pagtunol ngadto sa dalaga sa tuus ni Laga Mambulalakaw. “Gitugon ko niya nga dad-on ka pauli sa Makasandig.”
“Mao ba? Unsay imong kalambigitan sa banay Mambulalakaw?” pangutana ni Laga Aluyan. Wala siyay nahunahuna nga laing hinungdan kon nganong tabangan sila sa lalaki.
“Hmmm. Ingnon na lang nato nga usa ray kagikan sa among banay ug ang banay Mambulalakaw. Apan ayaw nag pangutana og lain. Igo na nga masayod ka nga sukad karon, dili ka na dali mahilabtan sa banay Diglapid,” matod pa ni Robert Makaindan.
Miyango ang dalaga. Mihagkap ang iyang ginhawa.
Maorag nahanaw ang kabug-at nga gipas-an sa iyang abaga. Nahinumdom siya sa tawo nga misagop kanila. Nahinumdom siya sa tawo nga mihatag kaniya sa ngalan nga Laga Aluyan.
“Pahulay na kay aron makabaskog dayon ugma,” matod pa ni Robert Makaindan. “Saliyaw, haplasi palihog og usab ang iyang mga samad aron dali rang maalim.”
Hilom ang palibot niadtong gabhiona. Ang mga huni ra sa timos ang mitugaw sa kahilom. Nagkipat-kipat ang kahayag sa mga palong-palong ibabaw sa paril nga nagpalibot sa banuwa sa Kibalbal. Padayon nga nagtukaw ang mga bantay nga alimaong samtang namahulay ang uban. Sa iyang bahin, hilom nga namalandong si Lawedlawed Mandeldeg kon unsay sunod niyang mga lakang.
“Unsay imong plano ugma?” pangutana ni Robert Makaindan.
“Ah, sa pagkatinuod dili pa nako gakaklaro kon unsay akong buhaton ugma. Kon ako lang ang matuman, buot nakong punggotan ang komander sa Alimaong sa Balabagan ug ang gobernador,” matod ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Aw, dali ra nang himoon. Apan pagkahuman, unsay mahitabo?” matod ni Robert Makaindan.
“Layok, tambagi ra ning imong igsoon kon unsay angay niyang buhaton. Nasayod ko nga ang mga sama kanimo adunay labing maayo nga mga lakang,” matod ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Kon akoy pasultihon, ang labing mahinungdanon mao ang inyong pagbaton og pula nga tuus. Kuhaa dayon ninyo ang mga pahalipay ug mga pribilehiyo. Magtukod og grupo aron maghiusa ang tanang nabuhi dinhi. Maghulat nga makabaskog. Sa panahon nga andam na, aw, panahon na nga maningil,” matod pa ni Robert Makaindan.
“Husto ka, igsoon. Maglisod lang gyod kog pugong sa akong kaligutgot,” matod pa ni Lawedlawed Mandeldeg. “Ikaduha na ni nga higayon nga gisakripisyo ko sa kadagkoan mao nga maglain gyod ang akong buot.”
“Hmmm. Kon sa ako na mahitabo, maglisod gyod sab kog pugong sa akong kaugalingon. Apan kinahanglan dili nimo sila hatagan og hinungdan nga bantayan ang imong mga lihok. Pakaaron-ingnon na lang ugma nga naguol ka, gikapoy ug gusto nang mopahulay. Seguroha lang nga makuha dayon ninyo ang pula nga tuus,” matod ni Robert Makaindan. “Mosagol na lang mi ugma sa imong mga sakop aron nga walay makamatikod namo.”
“Ayawg kabalaka, igsoon. Nagkasabot na ang tanan kon unsay estorya nga among ipagawas,” tubag ni Lawedlawed Mandeldeg. “Tuod diay, unsay sugyot nimo mahitungod sa kayutaan nga among angkonon?”
“Lasang sa Kalagumayan,” tubag ni Robert Makaindan. “Ayaw nag pangutana kon ngano. Hunahunaa na lang kon ngano.”
Sayo sa buntag pagkaugma, nakuratan ang gobernador sa Balabagan ug ang komander sa
Alimaong sa Balabagan sa dihang nadawat ang taho nga mikayab na sa ibabaw sa ganghaan sa Kibalbal ang bandila ni Lawedlawed Mandeldeg. Gipalumpat dayon nila ang ilang mga kabayo. Maoy ilang naabtan ang gilapogan nga mga patayng lawas sa mga busaw samtang nagpormasyon atubangan sa ganghaan ang grupo ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Report sa gobernador! Ako si Lawedlawed Mandeldeg, komander sa singkuwenta ka libo ka alimaong nga mingbawi sa Kibalbal. Mokabat sa lima ka libo ang salin sa akong mga tawo. Samtang kapin sa setenta ka libo ka kaaway ang napukan. Nakaikyas ang komander sa mga busaw nga si Atay Mantukobay kauban ang mokabat sa kinse ka libo nga sakop. Daghang alimaong ang mingsakripisyo apan minglampos ang among misyon,” tin-aw nga pamulong ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Banggiitang mga alimaong!” pulong sa gobernador nga si Agsam Dalama nga sakop sa banay Diglapid. “Karon kay minglampos kamo, unsay gusto ninyong pahalipay?”
“Halangdong gobernador, mamalihog na lang mi og tabang og lubong og tarong sa among mga kauban nga napukan didto sa mga banhiganan. Mahitungod sa pahalipay, wala na miy laing buot madawat kondili ang gisaad ninyo nga pula nga tuus. Laoman namo nga madawat dayon kini tungod kay gusto na namong mopauli sa among kaugalingong mga banuwa,” tubag ni Lawedlawed Mandeldeg.
“Ha-ha. Ayaw mog kabalaka kay andam na ang tanan,” matod pa ni Agsam Dalama dungan ang pag-itsa sa usa ka putos ngadto kang Lawedlawed Mandeldeg. “Adunay singkuwenta ka pula nga tuus kana. Ikaw nay mahibalo pagpanghatag. Ang uban didto na lang ihatag sa Kidapdap.”
Nagngisi-ngisi si Agsam Dalama. Apan luyo sa iyang hunahuna, dako ang iyang katingala sa paglampos sa grupo ni Lawedlawed Mandeldeg. Labaw sa tanan, naglabad na ang iyang ulo kon unsaon niya pag-esplikar sa kadagkoan ang pagpagawas og lima ka libo nga pula nga tuus.