Habeas Corpus
Not under my watch or else I will kill you. —President Rodrigo Roa Duterte
On his War on Drugs
MAO pay pagkaupos sa sigarilyo ni Jerry, midagkot na pod siya sa ikatulo nga estik. Iyang gisigop ang unang aso sa sigarilyo. Hanoy nga mihulma ang aso og sirkulo diha sa hangin ug hinay-hinayng nabungkag. Nag-aginod ang dagan sa trapiko karong hapona, apan paspas ang dagan sa iyang hunahuna nga mahuman ang iyang transaksiyon.
“Dugaya pod nimo, Bay, uy! Hapit baynte minutos na ko dinhing nagpaabot nimo ba!” Nagpanglingi siya sa palibot dayon mitunol sa iyang higala og usa ka gamayng pinutos sa newspaper.
“Wa nimo madawat akong teks?” pahiping sukit niya sa higala.
“Yawa nis Mercy, Bay. Gilabay akong selpon. Tua, puwerteng buakas akong Oppo. Nimal bayhana!” ni Bryan nga mikuha sa iyang labakarang puti nga gisalib-ay sa iyang liog ug namahid sa iyang agtang.
“Aysa kog estoryahi anang inyong gugmas hangin, Bay. Pagdali diha! Diyes-bulig na!” Nagliraw-liraw ang mga mata ni Jerry sa moaging mga motorista atbang sa Ecoland Terminal.
“Otso-bulig lang sa, Bay. Tua kang Mercy ang dos para motakom ang baba ato.”
“Pastilan nang estayl nimo, Bay. Ayna kog patapla ani, Bay, bisan karon lang.”
“Idagan sa nako ni, Bay. Unsa man na siya nga mora man og karon pa,” ni Bryan nga mitunol sa otso mil nga gikausag pilo.
Naglingo-lingo si Jerry samtang gatangag sa iyang sigarilyo. Moaksiyon og piyong ang iyang mga mata kon sakdapan sa aso. Iyang giihap ang kuwarta sulod sa CR sa karinderya. Sa iyang paggawas, mikuot siya og usa ka gatos ug gitunol kang Nang Salome, ang tag-iya sa maong kan-anan, ug dayon milakaw.
“Doy Jerry, ang imong kambiyo, Doy!” singgit sa saysenta anyos nga tiguwang nga milista sa sukli ni Jerry sa iyang gamayng notebook.
“Diha ra na, Nang. Mobalik ra ko ugmas buntag.” Nagdali-dali siya og kapyot sa dyip-pasaheroan paingon sa Gmall.
“Sus, bataa. Pirme ra gyong magbilin og sukli dinhi,” hunghong sa tiguwang sa iyang kaugalingon nga mitak-op sa iyang notebook.
Pasado alas 5:30 nas kahaponon. Luag ang sulod sa sakyanan ning higayona. Hinay-hinay lang ang padagan sa drayber kay namik-ap siyag pasahero. Dihay iyang katapad nga tiguwang nga nanawag sa iyang selpon. Puwerte niyang sukoa sa iyang apo kay wa na pod kuno mopauli sa ilang balay. Dihay duha ka hilom nga manag-uyab nga gatapad, gaduko sa ilang selpon. Mikuha si Jerry sa iyang selpon nga naa sa iyang gamayng bag nga gisalib-ay sa iyang liog.
“Gaw, padulong na ko. Didto lang gihapon,” teks ni Jerry sa iyang higala.
Mimenor ang iyang gisakyang pasaheroan duol sa may trapik layt kanto sa Mercury Drugs sa may Bonifacio Street. Dihay daghang pundok sa pasahero. Klase-klase. Dihay mga estudyante, gikan sa trabaho, dunay mga tiguwang ug mga batan-on. Diha gihapon ang butang haranista nga miawit sa iyang sonata luyo sa mga nag-atang og sakyanan. Mitagingting ang mga sensilyong gihalad sa mga nanglabay nga naminaw sa iyang kantang “Anak” ni Fredie Aguilar.
“Dungagi akong batak, Gaw, kay bag-ong dunggo si Randy,” ni
Danny nga higala ni Jerry sukad pas hayskol.
“Oh, Gmall, Boulevard, Talisay! Gmall, Boulevard!” singgit sa drayber nga namik-ap og laing pasahero.
Dihay usa ka pundok sa mga batan-on nga mingsakay sa dyip. Hugyaw kaayo silang nag-estoryahay. Lima sila nga mingsulod sa sakyanan. Tulo ka lalaki ug duha ka babaye.
“Oh, sibogi daw kay pito-pito man na. Para madali ta, palihog!” Mienggansa ang drayber sa kambiyada.
“Palihog daw, plete. Gmall lang,” matod pas dalaga nga diha maglingkod sa atubangan ni Jerry. Pution ang iyang pamanit.
Hamis ang iyang nawong nga dunay pagkapula-pula ang iyang aping. Espisong pula ang pintal sa iyang mga ngabil. Gidawat sa tiguwang ang iyang plete ug gitunol ngadtos drayber.
“Pila ni?” pangutana sa drayber nga miinat-inat sa papel nga baynte pesos. Iyang gibakos ang kuwartang papel sa iyang tudlo.
“Isa lang, Kuy, Gmall,” hinayng tubag sa dalaga nga igo ra pod nga madunggan sa drayber.
Wala mawala ang tutok ni Jerry sa dalaga nga naas iyang atubangan nga mihapyod-hapyod sa iyang selpon. Misamot ang iyang kaanyag dihang nasugaan sa iyang selpon ang iyang dagway. Bulagaw and iyang buhok nga mihagbong sa iyang abaga. Milihay ang mga mata ni Jerry sa dihang mikalit og tan-aw niya ang dalaga nga midawat sa iyang kambiyong dose pesos.
Diha sulod sa sakyanan, klase-klase ang pasahero. Dihay iyang katapad nga nagbasa og newspaper. Iyang nasiplatan ang bag-ong headline sa Manila Bulletin mahitungod sa sunod-sunod nga patay sa kaulohan sa Manila nga nahilambigit sa war on drugs. Mingsukol ang mga biktima, hinungdan sa ilang kamatayon.
“Tsk! tsk! Nahunong ang pagpananom og bala sa NAIA
Airport, ug didto gibalhin ang mga semilyas lawas sa tawo. Tsk! Tsk!” hinayng yawyaw sa kaugalingon sa tiguwang nga mitik-op sa iyang anteyohos. Iyang gisipitan ang newspaper sa iyang ilok.
“Diri lang, Boss!” ni Jerry nga miuna og naog sa dyip tungod sa Gmall dayong tunol sa diyes pesos. Wala niya gihuwat ang iyang dos pesos nga kambiyo ug daling nanaog sa sakyanan.
Misunod ra pod dayon og panganaog ang mga pasahero. Ubayubay ang mga tawo nga nangadto sa mall. Nawala sa panan-aw ni Jerry ang dalaga. Iyang gianinaw ang palibot. Miduot ang daghang tawo. Gisayangan siya sa higayon. Wala siya makadiskarteg pangayo og numero sa dalaga. Midiretso siyag adto sa terminal sa van likod sa maong mall. Wala siya mosulod sa dakong building ug didto siya agi sa edipisyo, namidpid paingon sa likod. Gilikayan niya ang mga guwardiya nga mokapkap kaniya.
“Nalangan ko gamay, Gaw.”
“Pilay dala nimo diha, Gaw? Dungagi akong batak kay miabot si Randy.”
“Kinse-bulig na lang ni. Aylang kog patapla, Gaw, para tingob akong remitans unya kang Boss Jaguar.”
Nakadesider na unta si Jerry nga mohunong na ug mobiya na sa sindikato. Apan ulhi na ang iyang hukom.
“Way problema,” pahiping tunol sa sobre ni Danny, ang higalang nagtrabaho sa usa ka dakong call center sa Dakbayan sa Davao. Gitunol sab ni Jerry ang laing pinilo sa papel.
Nanggawas ang duha sa ihianan sa mga lalaki nga mora bag walay nahitabo. Didto sila nagpadayon og estorya sa parkinganan sa mga van nga mobiyahe paingon sa Mati City, Sigaboy, ug Montevista. Wala madugay, miabot ang babayeng namay-ongan ni Jerry didtos dyip-pasaheroan. Duna kiniy gibitbit nga mga pinalit. Paingon kini sa ilang nahimutangan. Sa dihang duol na kanila ang maong babaye, mipahiyom kini. Moaksiyon na pod untag balos si Jerry sa iyang tam-is nga pahiyom. Nahilaw siya. Didto diay kini mipahiyom kang Danny.
“Yawa ka, Danny Boy. Imo na sab kong gilubot!” yubit ni Jerry sa iyang kaugalingon nga nagtan-aw sa iyang higalang adarit kaayog nawong.
Mitabok ang babaye paingon nila nga nagdagan-dagan human milabay ang Maligaya Taxi sa iyang atubangan.
“Hello, Kuya, sorry kaayo nadugay gyod ko. Natental gyod kos mga sales sa sulod. Tara na!” sa babayeng wa molurang ang pahiyom nga mora bag model sa Close-up.
“Ay, nayati nang animal, kuya-ate pay tawganay sa mga kanahan,” hunghong ni Jerry sa kaugalingon nga nagpangagot. Nagduko-duko siya ug nangiyugpos. Iyang giekis ang iyang mga bukton nga mora ba siyag gibati og katugnaw. Ang iyang abaga mohalok nas iyang aping. Naglingi-lingi siya sa iyang palibot. Nagpatay-malisya.
“Uy, Gaw Jerry! Si Krista diay, akong bayaw,” ni Danny nga mipaila-ila sa dalaga ngadtong Jerry.
“Kris, si Jerry diay, akong guwapong barkada sa hayskol,” sumpay ni Danny dayong kilo sa iyang mata ngadto sa iyang higala.
“Ehem! Bentaha na lang, Gaw! Taga Davao pod ka, Ma’m?” abtik nga tubag ni Jerry dala sukit-sukit sa dalaga. Miluag ang iyang paminaw.
“You look familiar lagi sa akoa, ay! Morag nagkita na lagi ta,” tubag sa dalaga nga mitutok sa nawong ni Jerry. Wala gihapon mohunong ang iyang pahiyom. Apan ning higayona, didto na misihag ang iyang ngipon sa ulitawo.
“Nagkasakay baya ta ganina, Ma’m,” daling tubag ni Jerry nga mipilo-pilo sa tumoy sa iyang kalo. Iyang gibuhian ang kamot sa dalaga dayong pislit-pislit sa iyang taluytoyng ilong.
“Lagi! Ikaw gyod to! Ha-ha-ha! Kagamay ra gyod diay sa kalibotan, awp,” ni Krista nga nakapanap-ong sa iyang baba sa wa damhang katawa sa kaugalingon.
Mibahakhak si Danny. Nahimuot pod siya nga naminaw sa duha. Wa pod kasabot si Jerry sa iyang gibati niadtong tungora nga mora bag dunay mikuryente sa iyang mga gusok nga maoy hinungdan sa iyang walay hunong nga pahiyom ngadtos dalaga.
“Aw, nia ra man tas gamayng suok sa kalibotan, Ma’m. Gamay ra gyod kaayo paras duha ka linalang. Way rason nga di sila magkitaay,” labtik nga mga pulong ni Jerry nga wa niya mahibal-i kon diin kini gikan.
“Peste ba ning kadaghan bag hakot diring dapita, yati!” ni Danny nga gibundak-bundak ang iyang mga tiil ug nagtuyoktuyok sa iyang gitindogan. “Mangaon sa ta ninyo, Bay! Ganina ra kong gigutom,” agda niya sa duha nga naingog dugay na kaayong managkaila.
Layas si Jerry. Wa na siya mopauli sa ilaha sa probinsiya sa Davao Oriental sukad nahiagom siyag kulata sa iyang amahang kanhing PC kun Philippine Constabulary. Ang iya rang inahan maoy iyang pirmeng dagananan nga usa ka retiradong magtutudlo sa Nasser National High School. Pito na siya ka tuig sa Davao City, apan wa gyod siya magpahibalo kon hain siya magpuyo.
Sukad nga nahiagom og stroke ang iyang amahan, naglisod pod ang ilang pamilya. Dunay gamayng pensiyon nga madawat sa magtiayon, igo ra pod nga imentinans sa klase-klaseng tambal. Ang iyang inahan dunay diabetes ug highblood. Pirme ra nga magpa-check-up sa doktor. Dihay kausa nga mipadala si Jerry og singkuwenta mil aron mapagawas lang ang inahan sa pribadong ospital. Ang kuwartang iyang gibayad gikan sa iyang amo nga diha miburot ang tiyan sa pagpadagan og droga. Mao lagi, taas-taas ang iyang apasonon nga bayronon, dala sa dakong utang-kabubut-on na pod ang iyang pagserbisyo kang Jaguar.
Wala motalikod si Jerry sa iyang responsabilidad sa iyang pamilya ilabi na sa iyang mga manghod. Gani, nakahuman gyod sa kursong nursing si Jimboy, ug si Lilibeth sa kursong education. Tulo silang magsuon. Apan sukad nga nakatapos sila sa ilang pagtungha, wa na gyod siya makadawat sa ilang mensahe, bisan pangomosta. Nag-iyahay na sila sa ilang kinabuhi ug nangaminyo. Tungod sa iyang pagpamagdoy sa dakbayan, daghan siyag nakaila. Nahimo siyang runner sa dagkong mga tawo sa natad sa droga.
“Salamat, Kris. Imo gyod kong gihatagan og higayon. Kadaghan na kong misuway sa gugma apan wa gyod milahutay.”
Misandig si Jerry sa bukton ni Krista atubangan sa pagsalop sa Adlaw sa Samal Island.
“Karon nga nia na ka, usbon ko na ang akong kinabuhi nga kauban ka.”
“Unsa ba na siyang kadrama ba ining amaw, ay!” ni Krista nga gitukmod ang nawong sa ulitawo palayo kaniya nga mora bag gihilasan sa mga gipanglitok ni Jerry.
“Unsa ba god nang imong usbon sa imong kinabuhi, Jerry? Aylang gyod kog binuangi, kay na...” dugang niya samtang duna siyay gi-text sa iyang selpon.
“Aw, oo, uy! Ako pa man gani ang binuangan.”
“Aw, kana ba. Tagsa ra baya gyod ko mosalig og tawo, Jerry. Ikaw pa.”
“Yuna, kinsa man nang imong pirmeng ka-text diha? Ganina ra ko nakabantay nimo,” sukit ni Jerry nga misuway og kuha sa selpon sa dalaga.
“Ka-oa ba ana niya, uy. Selos lang ang peg. Si Mama ni, uy— nangomosta,” ni Krista nga mipakita sa iyang selpon ug sa mensahe sa iyang inahan.
Nakita ni Jerry ang bag-ong mensahe sa inahan ni Krista. Nangutana kini kon hain siya karon maglaroy-laroy. Nalipay si
Jerry sa iyang nabasa nga gikauban siya sa dalaga ug nia sila sa Sea Side sa Talisay magsuroy-suroy.
“Abi kog kinsa nang imong sigeng kontak dinha. Makulbaan man sab ta. He-he!” ni Jerry nga mitan-aw sa pagsalop sa Adlaw sa kapunawpunawan.
Diha sa ilang tungod, milabay ang daghang mamaligyaay. Dihay mga hamtong ug mga batan-ong namaligya. Dihay mga nag-bikebike nga mga batan-on ug mga nagbaktas nga mga estudyante. Nindot ang kagabhion sa Sea Side kay walay dag-om. Ang kisaw sa mga balod nga mihapak sa seawall maoy nag-inusarang tuno sa kilumkilom. Dihay magtiayon nga malipayon kauban ang ilang usa ka anak nga nagkaon og ice cream nga diha gisulod sa apa. Dihay duha ka batang lalaki ug babaye nga nagduwa og takyan nga nagsigeg tingsi ang mga dagway.
“Seben…eyt… naaaayn...” sa batang babaye nga mihunat sa iyang bukton aron tudason ang ikanapulong ihap. “Ten!” Wala siya makaigo ug gikataw-an siya sa iyang kaduwa.
“Uy! Butalo! Butalo! Ha-ha!” sungog sa batang lalaki ug nagkinataw-anay silang duha.
“Unsa man na siya… Palabaraw! Palabaraw! Di na man ko ron ba!” sa batang babaye nga nanighawak atubangan sa iyang kaduwa.
“Oh! Mani… mani…mani… Init pa! Mani, Ma’m ug Sir?” hagad sa lalaking may edad na nga nagbitbit sa iyang baligyang mani.
“Tagpila man ni imong mani, Boss?”
Mihikap si Jerry sa nangumbitayng mani nga gigunitan sa lalaki nga naa sa mga singkuwenta anyos.
“Aw, tagsingko lang ni, Doy. Pila imoha?” sa tindero.
“Ikaw, Kris? Gusto ka ining mani?” sugyot ni Jerry sa dalaga. “Naa kay coated diha, Nong?” tubag sa dalaga nga miatubang sa namaligya.
“Ay, wa man koy inasukaran, Ma’m. He-he. Pero aysa, Ma’m, ha. Kadiyot lang kay tawgon ko ang akong kauban nga namaligya
niana,” sa tiguwang nga mipahiyom sa iyang mga kustomer.
“Oh! Maaaniiii… lamiii… tam-is! Maniii… lamiii… tam-is!” singgit sa usa ka namaligya nga mipaingon sa nahimutangan nilang Jerry og Krista.
“Dong Marlon, ali kay dunay mopalit og maning tam-is,” sa unang lalaking tindero nga nangamay.
“Oh! Diri… diri… diri. Tagdiyes… tagdiyes… lang. Mapobre ug adunahan, gugmang tam-is ang kinahanglan!” birada ni Marlon sa iyang mga kustomer nga miabli sa iyang gamayng balde nga diha gisalib-ay sa iyang abaga.
“Buanga ato diria gabii, Nong Melyo, no? Wa gyod ko kahiring nga nagbinuang og pamaligya si Rik-Rik ba! Tsk! Pastilan tawhana. Wa man maghunahuna rong mga panahona nga nahurot nag pamusil ang mga tsoy,” dugang ni Marlon nga mitakos og baleg tulo ka kandos sa coated nga mani og gisulod sa sudlanang brown nga gamayng bolsita.
“Mao lagi, Dong Marlon. Mao nga kita, di gyod ta mag-apilapil anang mga butanga kay mao bayay ipakaon nato sa atong pamilya. Hinay-hinay basta kanunay lang god ta. Buhi man gani ang mga langgam nga walay nag-atiman kanila,” tubag ni Nong Melyo nga gipasiwilan niya og sambingay.
“Nia ra imong mani, Ma’m, oh,” hinayng sagbat ni Marlon. “Naunsa man diay kuno tong tawhana, Nong?” kuryosong pangutana ni Krista samtang midawat sa gitunol ni Marlon.
“Ay, Ma’m, namaligya lagi anang ginadili nga droga ba. Unya kay surbe-surbe na man diay kuno na—”
“Ay, kanang surbelans, Ma’m, ba,” abtik nga sumpay ni Marlon. “Mao to nga mikalit ra man og paka-paka dinhang dapita. Diha, oh!” padayon ni Nong Melyo nga namahid sa iyang good morning towel sa iyang agtang. “Wa gyod kapanagang, Ma’m, uy. Sarasay diha, oh! Kuwits gyod tawhana,” lingo-lingo nga sumpay niya ug nanaguto.
“Diha, Ma’m, oh. Kanang unahan dihang dapita sa may solar nga suga, Ma’m,” sumpay ni Marlon nga mitudlo sa maong dapit nga nahitaboan sa insidente diin dunay nagsiga nga duha ka kandela. “Lain na rong panahona, Ma’m, uy. Ang delikadog maalaan ta kun maigo tas saag nga bala. Bugha gyod ang bagulbagol!” dugang niya nga misiga ang mata.
Si Jerry nga dihas kilid ni Krista naghilom-hilom samtang naminaw sa estorya. Milingi siya sa dapit nga gitudlo ni Marlon. Mikuot siya sa iyang selpon ug duna siyay giteksan nga higala.
“Mao gyod, Kuya. Kaluoy pod, no?” ni Krista nga mitubay sa estorya ug mibati siya og kaluoy.
“Wa gyod tay mahimo, Ma’m. Mao nay giingon nga, isang bala ka lang— tikangkang!” tubag ni Marlon.
“Nakuha na ba ang lawas didtos morge, Dong?”
“Unsay pagkakuha nga wa may panglukat! Tua pas Leleng nagsolisit sa munisipyo ganina. Nasugatan nakong nagkugos sa iyang usa ka tuig nga bata.”
Gihapuhap ni Krista ang iyang bukton. Nanglimbawot ang iyang balhibo pagkadungog sa sitwasyon. Mibati siya og kaluoy sa usa ka inahan.
“Tara na, Kris? Bayad namo, Preng, oh,” ni Jerry nga mitunol og usa ka gatos pesos ngadto kang Marlon. “Palog-palog lang mo ana, Preng. Way laing sensilyo,” dugang niya.
“Duna kay singkuwenta diha, Nong Melyo? Kay ako ning ihatag nimo ang usa ka gatos,” ni Marlon sa iyang kauban nga mikuot og singkuwenta pesos sa iyang bolsa.
“Unya, Sir ug Ma’m, salamat kaayo ining inyong Pinaskohan, Sir-Ma’m, ha? Amping mo, Ma’m-Sir,” ni Nong Melyo nga mitalikod kauban si Marlon ug mipadayon sa ilang pagpamaligya.
Mi-ring ang selpon ni Jerry sa iyang bolsa. Iya kining gikuot ug gitubag ang tawag. Midistansiya siyag gamay kang Krista aron dili kaayo madunggan ang ilang giestoryahan.
“Ah, sige, Boss. Paingon na ko, Boss,” tubag ni Jerry sa iyang katawag. “Okey, okey, Boss,” dugang niya dayong sulod sa iyang selpon balik sa bolsa.
“Jer, puyde ba nato ni estoryahan kadiyot una ta manguli?” hangyo ni Krista sa unang higayon. Nanglingkod sila og balik.
“Last na lang gyod ni, Kris. Pagkahuman aning akong buhian nga aytem, mangagiw ta dinhing dakbayana,” ni Jerry nga misaad ngadtong Krista. Hugot niyang gigunitan ang mga kamot sa dalaga bugti sa iyang mga pulong.
Mibati og kabalaka si Krista sa iyang kaugalingon. Wa masayod si Jerry sa iyang tinuod nga kahimtang. Di pa sakto ang panahon; wa pa siya makaandam. Sa ilang tulo ka bulan nga panag-uyab, daghang higayon nga sila nagkuyog sa usa ka bungbong.
“Congratulations, Ma’am Krista Jane Malinao. It’s a girl,” sulti sa doktor human sa gibasa niining resulta sa ultra-sound test.
Dihay bugnawng hangin nga mihapyod sa tangkugo ni Krista. Galibog ang iyang hunahuna kon malipay, mohilak, o masuko ba kaha. Apan nagmalig-on ang iyang kaugalingon atubangan sa doktor nga malipayong nakig-estorya kaniya. Wala siya magpakitag kaguol kun kalipay sa iyang dagway, apan klaro niyang madunggan ang dagutob sa iyang dughan.
“Malipay gyod ang imong bana ani, Ma’m. Kay ang imong gidala, wala mag-inusara. Gisabak ang usa ka babaye sa usa ka lalaki. Nia, Ma’m, o, tan-awa,” mapahiyomong dugang estorya sa doktor nga mi-explain sa gihawirang resulta.
Wala kasabot si Krista sa iyang gibati. Kalit nga nangatagak ang gagmayng lugas sa iyang luha. Gitabonan niya ang iyang baba samtang mitutok siya sa black and white result nga gihawiran sa doktor.
“Duna ba moy kaliwat, Ma’m, nga dunay mga anak nga kaluha?” sukit sa doktor nga miatubang kaniya.
“Ma’m, okey ra ka—?”
“Dok?” tubag niya nga nakurat. Wa pa siya katuo sa resulta. “Ah, Dok… yes, Dok. Ako mismo. Duna koy kaluha nga babaye,” mipahiyom siyag gamay.
“Wow, it’s in the gene. Again, congratulations!” komplemento sa doktor.
“Yes, Dok, pero wala siya mabuhi pagpanganak ni Mama. Ako ang miuna og gawas. Misunod ang akong kaluha, apan wala na siyay kinabuhi,” saysay ni Krista.
“Mao ba? Kaluoy sab. Anugon nga wala siya mabuhi. Daghang gustong manganak og sama niini, Ma’m. Kalaming sud-ongon nga duna kay anak nga pareho og dagway. Magdungan sila og dagko, dungan og dula sa ilang kabatan-on,” tambag sa doktor nga mihulagway kaniya sa yano og malipayong kinabuhi sa mga anghel.
Hilom nga mitulo ang luha ni Krista samtang nag-atubang kang Jerry. Hugot niya kining gigakos ug dugay niya nga gibuhian. Gihapuhap ni Jerry ang iyang likod. Milurang ang iyang pagbakho ug namahid siya sa iyang luha.
Gipulihan sa madag-omong panganod ang tin-aw nga langit. Ang mga sidlak sa kabituonan napalong. Pipila ka gutlo, mobunok na gyod ang uwan.
Usa ka dakong karaang balay ang nahimutangan ni Jaguar. Daghan ang iyang silingan kay digkit-digkit man ang kabalayan. Apiki ang maong erya. Gagmay ang dalan nga igo rang maagian og usa ka motorsiklo. Mihaguros ang hangin gikan sa habagatan dala ang pundok sa uwan. Sa unahan, tataw nga nagdinaganay ang mga namaligya og balot, kwik-kwik ug mga diyambolero nga namasilong.
Dili kaayo hayag ang sulod sa balay ni Jaguar. Gituyo niya kini. Dihay gamayng pinayongan nga bombilya nga iyang gipasiga nga igo-igo rang midan-ag sulod sa lawak. Diha ang mga kabaro ni Jerry sa dula sa dinaganay sa droga. Si Banot, ang drayber sa van nga nagabiyahe gikan Davao paingon sa Cagayan. Iyang kauban si Tansyong nga maoy iyang konduktor kun karilyebo sa pagmaneho. Si Richard, ang despatser, nga maoy pirmeng una sa remitans. Pirme siyang maglingo-lingo kon moestorya ug mohiwihiwi ang iyang baba. Si Bonny Boy, ang iladong mamulkitay og ligid sa kanto. Gitawag pod siya og silencer kay hilomon kaayo. Way makasakop sa iyang mga transaksiyon nga midagan nag kinse ka tuig.
Dihay nanuktok ug mikaging ang tanang naas sulod sa balay.
Nagtinutokay silang Banot ug Tansyong nga mora bag moenggansa nas ilang pirmera kay mosutoy nag dagan. Mitindog si Jaguar dayon senyas kang Bonny Boy aron lilion ang gamayng abris bentana. Walay tawo. Ngitngit ang palibot. Kusog gihapon ang hangin sa gawas.
“Iring ra to, Gaw,” sulti-dala-hunghong ni Tansyong nga mikuha og plastik nga lingkoranan simpig sa pultahan sa kosina.
“Saba diha! Naa ba diay iring manuktok?” ni Richard nga miaksiyon og agik-ik.
“Mga sanga ra to, Part! Kusog baya ang hangin,” duda ni Banot nga mihapak sa tangkugo ni Tansyong. “Ay pagtinagaw ba! Ay pagtinagaw!” dugang niyang biaybiay sa higala.
“Mao na, kay solo-solohon rang bangka. Papuli pod lagi mog bugsay,” sal-ot nga kantiyaw ni Jerry nga lahi nga bangka ang gipasabot.
“Kayat nimo! Naas Richard, oh. Pamahin lagi, Chard! Ha-ha!” ni Bonny Boy nga mitabon sa iyang baba nga naglingkod dapit sa may bungbong.
Padayon ang tiltil ug repak ni Jaguar sa namituong butang. Wala siya motubay sa mga yagayaga sa iyang mandaganay.
Sa ikaduhang higayon, diha na poy natuktok sa pultahan. Nahilom. Way migimok. Mikunot ang agtang ni Jaguar. Naminaw sila sa palibot. Kalit nga nakautot si Tansyong resulta sa puting hangin nga iyang gisigop sa sesyon ganinang pag-abot nila.
“Yawa! Yawa gyod ka, Syong! Kalibang ra god didtong animala ka!” hinayng pugong-pugong og estorya ni Banot nga midukol na pod sa ulo ni Tansyong.
“Panghilom mong yawaa mo!” ni Jaguar nga miaksiyon na og kabalaka ug mitindog. Iyang gikuha ang iyang kalibre .45 nga sinaw kaayo. Iyang gianinaw ang palibot. Mao poy gihimo nilang Richard ug Banot. Usa-usa silang milili sa gawas apan wala gyoy tawo.
Sa pagkakita ni Jerry sa pistola nga gihawiran ni Jaguar, misaka ang iyang dugo sa ulo. Nanindog ang gagmayng buhok sa iyang tingkoy. Misugod og dagutob ang iyang dughan.
“Gaw! Gaw! Bryan ni, Gaw,” sunod-sunod nga pagpanuktok ning higayona.
“Peste! Ikaw ra man diay na, Bry. Yawa!” ni Banot nga unang mitubag kang Bryan ug giablihan niya ang pultahan.
“Kinsa ning aktora, Gaw?” ni Bonny Boy nga mipaduol kang Richard dayon mihunghong.
“Limpiyo na, Gaw. Wala pa man diay mo magkasabay ani niya, no? Eskor nato na, Gaw,” ni Richard nga mitando-tando kang Bryan.
“Galasgawa nimo, Bay, uy! Gipangulbaan na baya mi diri. Dali sulod,” ni Jerry nga mipapitik sa iyang puting labakara ngadtos tiyan ni Bryan.
“Sinawa bas imong himan diha, Boss,” ni Bryan nga misiplat sa pistola ni Jaguar. Namahid siya sa iyang buhok ug nawong nga puwerteng basaa. Humod ang iyang sinina ug dunay daghang lapok nga dala ang iyang tsinelas.
“Ay, giingnan ka! Kon wa ka magpaila dayon, kariling gyod!” ni Jaguar nga miisbog sa iyang gilingkoran. Diha gihapon niya gibutang ang iyang pistola ibabaw sa lamesa.
“Bay, Jer, nia ra ang akong kuwang, Bay. Pirme ra gyod kong apas nimo. Kuwits na, ha? Pasayloa ko, Bay...” ni Bryan nga mitunol sa hagtik kaayong napulo ka libo. Gitingob niya ang iyang tanang kuwang kang Jerry. Iyang gitutokan ang higala nga mora bag duna siyay isulti.
Mikurog ang selpon ni Jerry. Dunay nanawag kaniya. Gidali-dali niya og tubag ang tawag. Midistansiya siya sa iyang mga higala simpig sa pultahan sa kosina. Mibunok og kusog ang ulan.
“Hello, nanawag man ka? Nakaabot na ka?” ni Jerry nga miaksiyon og kusog ang tingog kay kusog kaayo ang hatak sa mga lusok sa ulan sa sin.
“Hello, Jer! Hello! Hawa diha karon dayon!” diretsong tubag ni Krista nga dili kaayo madungog ni Jerry sa pikas linya. “Hawa diha, pagdali! Magkita tas kanto!” sumpay niya nga puno sa kabalaka.
“Hello, unsa?! Naunsa ka?!” ni Jerry nga namahid sa salibo nga mipisik sa iyang nawong.
Mikusog ang unos kuyog sa makabungol nga dalugdog ug kilat nga maoy migisi sa itom nga kalangitan. Mikipat-kipat ang suga senyales nga mo-brownout.
“Jer, pasayloa ko... Pasayloa ko...” hinayng danguyngoy ni Krista sa pikas linya.
“Nganong mihilak man ka, Kris? Naunsa ka? Unsay nahitabo?!” pintok nga tubag ni Jerry samtang milili siya sa iyang mga higala.
“Boss, traynta-bulig akoa,” ni Bryan nga giitsa ang usa ka bandol nga traynta mil sa lamesa. Hapit kini mahulog ug daling gisalo ni Jaguar ang kuwarta. Iya kining gipaypay-paypay ug gipapitik ang lastikong gihikot.
“Larga!” tubag ni Jaguar dayon mipahiyom.
Luyo sa kusog nga bunok sa ulan, madunggan ni Bonny Boy ang mga tunob sa daghang sapatos nga mianam-anam og kaduol kanila gikan sa gawas. Gikuhit niya si Richard, apan wala kini mikubit sa iyang hunahuna. Giduol niya si Tansyong ug nakabantay kini sa buot ipasabot ni Bonny Boy. Gikuhit pod ni Tansyong si Banot nga naa ras iyang kiliran. Iya kining gikiloan.
Abtik nga nakapalong si Jerry sa iyang selpon dayon sulod sa iyang bolsa. Milili siya sa gawas ug dihadiha mipaka ang pultahan sa sala human kini patiri sa naka-full gear nga enforcer. Abtik nga midagan si Tansyong ug Banot layat sa bentanang way rehas. Diretso silag panagan nga way lingi-lingi sum-ok luyo sa ngitngit nga kasagingan. Nagkisi-kisi si Jaguar og kuha sa iyang kalibre .45. Apan wala siya makatutok niini ug giunhan dayon siya og pabuto sa nagsunod nga polis. Dali rang nahay-ad ang iyang lawas. Naigo ang iyang dughan. Nahagba siya sa iyang gilingkoran. Si Richard nga diha duol sa pultahan, naglagat ang mga mata. Wa siya kalihok. Dali siyang gibunlot ug gisinghagan, gipatalikod, dayon gisikaran ang duha ka tiil. Giekis ang duha niya ka kamot sa likod ug giposasan. Si Bryan nga nanap-ong sa iyang dunggan diha magkulob sa iyang kaugalingon ilawom sa lamesa. Wala siya maunsa. Gilabyan ra siya sa mga armado nga midagan paingon sa kosina.
Misunod ang daghang buto-buto ug gipanglutos ang mga nanagan. Si Bonny Boy nga unang nakaikyas tulin kaayo ang dagan paingon sa kanto sa iyahang vulcanizing shop. Apan sa wa pa siya makasulod sa iyang balay, mipaka ang kusog nga buto ug misarasay siya sa may koral.
“Ma! Si Papa!” singgit sa diyes anyos nga anak ni Bonny Boy nga naghulat sa gawas. Migawas ang iyang inahan ug mikaging nga nagbarog atubangan sa iyang bana. Mibuylo ang hatak sa ulan ug way luha nga mitubod sa iyang mga mata.
Mitipas si Jerry sa laing agianan. Padayon siyang gigukod.
Nakita ni Jerry ang tibuok panghitabo, diin giisa ni Bonny Boy ang iyang mga kamot kay nakorner siya. Mikusog og samot ang iyang pagdagan samtang nangita og kalutsan. Sa ipit nga eskina dali siyang nakakurbada ug namidpid sa kabalayan.
Ang mga tawo nagsiniyagitay ug nanggawas na hinuon sa ilang panimalay. Nakita nila ang ginukdanay. Ang mga diyambolero sa dalan nga iyang mga kaila nagkaguliyang. Madunggan ni Jerry ang iyang ngalan nga maoy gisinggit sa mga tawo. Dihadiha, milanog ang duha ka laing buto.
“Hunong!” singgit sa lalaki gikan sa iyang likod nga mition sa pistola niini.
Lutay ug way umoy ang iyang mga tuhod. Moaksiyon pa unta siya og dagan apan bug-at ang iyang mga tiil. Naingon siyag kandelang giugbok nga naupsan sa pabilo sa may kanto nga iyang nahimutangan. Pamilyar kaniya ang maong tingog nga gikan sa iyang likod.
“Iisa ang imong duha ka kamot!” sunod nga singhag sa usa ka lalaki.
“Ayawg pakita og daotang lihok. Duna kay katungod sa paghilom hangtod nga ikaw mapamatud-an nga sad-an,” dugang niini.
Mingkurog na sab ang selpon sa iyang bolsa. Dihay taxi nga hinayng milabay sa iyang tungod. Way laing misantop sa iyang hunahuna. Nahadlok siya. Iyang gihinay-hinay og isa ang iyang duha ka kamot ug gitapion sa iyang ulo. Misugod og alirong ang mga tawo sa palibot. Mihangad siya sa ngitngit nga langit ug gipaundayonan ang matag lugas sa uwan nga nangapusgay sa iyang duha ka kalimutaw.
(KATAPOSAN)