Ang Bagani sa Mga Tagna

Nagkainit ang kasungian sa mga banay sa Balabagan. Unsa kahay mahitabo niining nag-umido nilang kaligutgot sa usag usa?

Anib 43 Ang Pagpauli ni Laga Aluyan

WALA damha sa mga busaw sa Balabagan nga mausik lamang ang ilang mga kahago sa pagsakop sa Kibalbal. Tungod sa ilang kapildehan, gihunong nila ang tanang opensiba. Gipakanaog dayon sa ilang kadagkoan ang mando alang sa mga espiya aron susihon ang tanang impormasyon mahitungod sa duha ka bagani nga kalit rang mingbutho sa gubat sa Kibalbal. Samtang sa laing bahin, gipapauli sa Digkaaldawan si Atay Mantukobay aron maimbestigaran sa mga kadagkoan ang mahitungod sa nahitabo. Dakong babag sa ilang mga plano ang pagbawi sa mga tawo sa kuta sa Kibalbal. Sa laing bahin, maorag kalayo nga daling mikuyanap sa Balabagan ang balita sa kadaogan sa Alimaong ni Mandeldeg. Maorag naibtan og tunok ang mga lumulupyo sa mga banuwa sa Balabagan. Bibo ang ilang mga hisgot mahitungod sa wala damhang kadaogan. Wala na mahisgoti ang daghang nangamatay sa Alimaong ni Mandeldeg tungod sa pito ka banhig. Wala na mahisgoti nga ang Alimaong ni Mandeldeg gihimo rang paon. Ang kamatayon sa kapin sa kuwarentay singko ka libo ka Alimaong ni Mandeldeg mao ang balor sa kadaogan sa mga tawo sa gubat sa Kibalbal. Apan wala na kini panumbalinga sa kasagarang mga tawo sa Balabagan. Sa matag banuwa sa Balabagan gisaulog sa mga tawo ang kadaogan sa Alimaong ni Mandeldeg. Mao ray ilang giapas ang balita nga padayong luwas ang ilang panimuyo sa Balabagan taliwala sa mga hulga gikan sa mga busaw. Samtang sa laing bahin, gipasiatab sa gobernador nga si Agsam Dalama nga wala siya masayop sa pagsalig ni Lawedlawed Mandeldeg. Nanghugyaw ang mga tawo sa pag-abot sa grupo niya sa ganghaan sa Kidapdap. Dako kaayo ang ngisi ni Agsam Dalama samtang si Lawedlawed Mandeldeg ug ang iyang mga kauban nagkagot ang mga ngipon. Duol nang mosalop ang Adlaw sa dihang nakaabot sila sa ganghaan sa Kidapdap human ang tulo ka adlaw nga lakaw gikan sa Kibalbal. “Pinaagi sa suporta sa Alimaong sa Balabagan, daan na nakong gisulti nga molampos ang Alimaong ni Mandeldeg! Ato ang kadaogan!” kusog nga tingog sa gobernador nga si Agsam Dalama. “Mao nga mangandam ang tanan! Kay sa dili madugay, kita na sab ang mosulong sa ilang mga banuwa! Ilansad nato ang dakong gubat aron mailog ang tibuok Balabagan! Kamatayon sa mga busaw!” “Kamatayon sa mga busaw!” singgit sab sa mga tawo nga nadasig sa makusganon nga pamulong sa ilang gobernador

nga si Agsam Dalama. Sa dihang nakasulod na sila sa Kidapdap, mibalik na ang Alimaong ni Mandeldeg sa daan nilang kampo. Luag kaayo alang sa lima ka libo ang kampo nga alang sa singkuwenta ka libo apan mihuot ang ilang paminaw pagsulod nila didto. Nahinumdom sila sa ilang mga higalag mga igsoon nga nangapukan sa panggubatan. “Inyo ning tulo ka pula nga tuus. Panglakaw na mo samtang apiki pa sila. Lisod na kon makabantay pa ang banay Diglapid,” matod ni Lawedlawed Mandeldeg. “Ipahiluna lang nako ang kaigsoonan nato dinhi. Magkita na lang didto sa Mayun-anlaw kon itugot sa kahigayonan.” “Daghang salamat,” matod ni Robert Makaindan. “Basta seguroha nga mahatagan og pula nga tuus ang tanang igsoon nato.” “Ako ang angay magpasalamat ninyo,” tubag ni Lawedlawed Mandeldeg. “Kon dili tungod ninyo, malagmit way nabiling buhi kanamong tanan.” “Ayaw na tog hunahunaa. Mga igsoon ta sa panggubatan mao nga magtinabangay ta nga lunodpatay,” tubag ni Robert Makaindan. “Dawata ning akong tuus aron dali ta magkita sa Mayun-anlaw. Ayo-ayo mo sa inyong lakaw,” matod ni Lawedlawed Mandeldeg dungan ang pagtunol sa usa ka kolor-itom nga tuus. Kadto mao ang tuus niya niadtong usa pa siya ka pirata sa Dagat Malungganay.

“Hmmm. Na, hala, molakaw na mi. Amping sab mo dinhi,” matod ni Robert Makaindan.

Pagkagabii niadto, hilom nga migawas sa Kidapdap si Robert Makaindan kauban ang duha ka babaye. Gamit ang katingalahang mapa sa iyang galamhan, dali ra silang nakaabot sa daluwangan sa Balabagan. Ug tungod sa dala nila nga pula nga tuus, matinahuron nga giandam sa mga guwardiya sa daluwangan ang ilang paglakaw.

Paglabay sa usa ka semana, mibutho ang grupo ni Robert Makaindan sa daluwangan sa Mayun-anlaw. Kilumkilom na sa dihang ming-abot sila apan baga pa gihapon ang mga tawo sa daluwangan. Madungog sa palibot ang hisgot-hisgot bahin sa pagsulong sa mga busaw sa banuwa sa Kibalbal. Wala pa makaabot sa Mayun-anlaw ang balita sa pagkabawi sa Kibalbal.

“Adtoon sa nato si Mayagnaw,” matod pa ni Robert Makaindan.

Gikulbaan si Laga Aluyan. Nahinumdom siya sa nahitabo kaniya sa Mayun-anlaw. Nahinumdom siya nga dako ang impluwensiya sa banay Diglapid sa Mayun-anlaw.

“Ayawg kabalaka. Way makaila sa imong panagway,” matod ni Laga Pigsayu sa dihang nakamatikod sa reaksiyon ni Laga Aluyan.

Gipasul-ob na niyag takuban si Laga Aluyan sa wala pa sila molakaw gikan sa Kidapdap. “Gunit mo sa akong kamot,” matod ni Robert Makaindan sa dihang nakasulod na sila sa daluwangan padulong sa sulod sa Mayun-anlaw. Dali ra silang nakasulod tungod sa ilang pula nga tuus.

Gamit ang patik sa pagkaulipon, dali rang natultolan ni Robert Makaindan ang nahimutangan ni Mayagnaw. Sa usa ka pagpamilok, nagtindog na sila sa pultahan sa lawak ni Mayagnaw. Nanuktok dayon og kalima si Laga Pigsayu. Daan na silang nagsabot sa ilang mga koda sa pagpanuktok.

“Maayong gabii, Laga,” timbaya ni Laga Pigsayu ug Robert Makaindan. “Maayong gabii sab. Dali, dayon mo,” matod ni Mayagnaw. Giserad-an dayon niya ang pultahan.

“Komosta? Unsay balita dinhi?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Aw, panglingkod sa mo. Aduna tay maayong balita. Aduna say dili maayo nga balita,” tubag ni Mayagnaw. “Unsay una nga gusto nimo madungog?”

“Ikawy mahibalo,” matod ni Robert Makaindan. Milingkod siya duol sa tamboanan.

“Ang maayong balita nga nahalin og dako-dako ang kristal sa kilab-banglus. Ang dili maayo nga balita mao nga sukad nahalin kadto, wala na nako ablihi ang Balay Kidagsangan,” matod ni Mayagnaw.

“Mao ba? Unsa may kahimtang?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Buot lamyon sa banay Diglapid ang Balay Kidagsangan. Nag-atang sab ang banay Manhabayan. Malagmit ingon usab niadto ang plano sa ubang banay. Wala na ko makaila sa mga tawo nga nagpunayg pangita nako,” matod ni Mayagnaw.

“Aw, inilog na diay karon ang imong kaanyag, Laga,” tiaw-tiaw ni Laga Pigsayu.

“Inilog lagi. Pero inilog sa mga luog. Luod kaayo paminawon ang mga hulga sa dadatuen sa banay Diglapid. Manglimbawot gyod ang akong balhibo,” matod pa ni Mayagnaw.

“Banay Diglapid na sab. Wala pa gihapon mabalhin nang ilang batasan nga dili makaon sa iro,” matod pa ni Laga Aluyan.

“Tuod diay, Layok, sikat na ka dinhi sa Mayun-anlaw. Nakaabot na dinhi ang balita sa mga nahitabo sa Intangkil ug Lasang sa Kalagumayan. Nagtugon diay ang mga gipolon sa pito ka banay nga gusto nilang makigkita nimo,” matod ni Mayagnaw.

“Ha-ha-ha. Gustong makigkita o gustong manghulga? Hmmm, sagdi lang. Moabot ra ang adlaw nga makigkita ko nila,” matod pa ni Robert Makaindan.

“Ay, lain pay ako, nanihapon na ba mo?” pangutana ni Mayagnaw.

“Wala pa. Pero ayawg kabalaka kay naa miy daghang balon,” tubag ni Laga Pigsayu. “Tana, mangaon sa ta. Lami ning among dala nga letsong baboy-ihalas nga lima ang mata. Gikan pa ni sa panggubatan sa Kibalbal. Ha-ha-ha.” Samtang sila nanihapon, padayon ang saysay ni Mayagnaw bahin sa mga nahitabo sa miaging kapin sa duha ka bulan. Gisaysay niya nga dako ang pulos alang kaniya sa mga gitudlo ni Mangki Kulawingan bahin sa paglihok-lihok sa Mayun-anlaw. Gikan sa mga saysay ni Mayagnaw, didto lamang nakaseguro si Robert Makaindan nga ang iyang higala usa ka ahente sa paniktik. Natahap na siya kaniadto apan karon lang siya nakaseguro nga mao kadto ang kamatuoran.

Human nilag panihapon, namahulay na sila si Laga Pigsayu ug Laga Aluyan. Sa iyang bahin, gisusi ni Robert Makaindan kon unsay mga nasayran ni Mayagnaw gikan sa mga libro nga iyang gipamalit. Nalipay si Mayagnaw nga silang duha ra sa lalaki ang naghisgot. Mao nga malipayon niyang gisaysay sa lalaki ang tanang iyang natun-an.

“Buot nimo ipasabot, napuo na ang rasa sa langitnong kulumbusaw?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Mao nay nahisulat sa libro, Layok. Matod pa, nagtinabangay ang mga amimilay, alagasi, managkilaw, manlalayog, mantianak ug mga yakmu. Nahitabo kini human ang unang gubat batok sa mga busaw,” matod pa ni Mayagnaw.

“Aduna bay impormasyon kon hain na ang banay sa mga iyakan human ang gubat sa banuwa sa Kibuwa?” pangutana ni Robert Makaindan. Natahap siya nga malagmit gikan sa maong banuwa si Laga Pigsayu.

“Walay impormasyon mahitungod niana. Ang gisulat lamang nga sukad niadto, wala nay balita mahitungod sa maong banay,” tubag ni Mayagnaw. Niadtong tungora, nagsugod og katingala si Mayagnaw kon nganong interesado ang lalaki mahitungod sa mga nahitabo sa mga busaw sa Digkaaldawan.

“Tuod diay, Laga, pilay imong halin sa kristal sa kilabbanglus?” pangutana ni Robert Makaindan aron balhinon ang ilang estorya.

“Ha-ha. Napulo ka milyon nga sensilyong bulawan, Layok. Dili na ta magutman bisan pag dili na ta mangabri sa atong tindahan,” matod pa ni Mayagnaw.

“Aw, miangay gyod diay sila sa kristal sa kilab-banglus, ha,” matod pa ni Robert Makaindan. “Baligyaan kaha nato silag lima? Ha-ha-ha.”

“Layok, nadungog nako sa hinunghongay sa mga batan-on nga mingtambong sa subastahan nga ang napulo ka hinagiban nga adunay kristal sa kilab-banglus, igo na aron manghawod ang usa ka banay sa tibuok Sinibwalan,”

matod pa ni Mayagnaw. “Malagmit tinuod kini kay hapit gyod magbikil ang mga gipolon sa ilang pag-ilog sa kristal sa kilab-banglus.”

“Malagmit gyod. Hmmm, Laga, unsa kaha kon kitay maghimog mga hinagiban aron kitay manghawod?” matod pa ni Robert Makaindan.

Naniga ang mga mata ni Mayagnaw sa dihang nadungog kadto. Wala siya masayod sa tinuod nga pagka tawo ni Layok Digpanabiya apan nagtuo siya nga adunay igong katakos ang lalaki aron buhaton ang mga butang nga buot niining buhaton. Maorag walay imposible alang kang Layok Digpanabiya. Mao kini ang nahimong pagtuo ni Mayagnaw sukad nga nahiuban siya sa maong tawo.

Sa dihang mipahulay na si Mayagnaw, gibasa ni Robert Makaindan ang mga libro diin gikan ang impormasyon nga gisaysay sa dalaga. Tuod man, nabasa sa lalaki ang mahitungod sa pagkapuo sa langitnong mga kulumbusaw. Nabasa sab niya ang mahitungod sa gubat sa Kibuwa diin gipalagpot ang mga iyakan ug gipulihan sa mga amimilay. Sumala sa nadungog niya gikan kang Laga Pigsayu, malagmit mao kadtong panahona nga gidala si Laga Pigsayu sa Lasang sa Mantukobay. Sa iyang tantong pagbasa-basa sa mga libro, iyang nasuta nga katulo ka higayon na nga nahitabo ang pagpakita sa usa ka sinalimba didto sa Bungtod Nanguyaw-uyaw sa Digkaaldawan.

“Unsa kahay mahitabo kon masayran ni Gagawen nga siya ra ang nabilin sa rasa sa langitnong kulumbusaw?” matod ni Robert Makaindan. Nahadlok siyang maghunahuna kon unsay buhaton ni Gagawen. Nasayod siya kon unsa kagamhanan ang maong bata. Sa laing bahin, nahunahuna niya nga pasagdan na lang si Laga Pigsayu nga masuta ang mga nahitabo sa mga iyakan sa Digkaaldawan.

Sayo sa buntag pagkaugma, andam na ang pamahaw sa dihang napukaw si Robert Makaindan. Nadungog niya ang malipayon nga panagtabi sa tulo ka babaye. Bibo ang ilang tabi mahitungod sa daghang butang. Daghang pangutana si Mayagnaw mahitungod sa Balabagan nga dali rang tubagon ni Laga Aluyan. Gisaysay sab ni Laga Aluyan ang tipik sa iyang mga kasinatian sa panimpalad panggubatan sa Balabagan.

Human sila makapamahaw, nangandam dayon sila sa paglakaw. Si Robert Makaindan ra untay mohatod kang Laga Aluyan apan namugos nga mouban si Mayagnaw samtang tataw nga dili gustong mobulag sa lalaki si Laga Pigsayu. Mao nga way nahimo ang ulitawo kondili patughan ang duha ka babaye. Nagkinidhatay si Mayagnaw ug Laga Pigsayu sa dihang nakita nga sila minglampos. Walay dag-anan bisan ang bangis nga bagani sa pamarayeg sa maanyag nga mga babaye.

“Na, hala, adto na ta,” matod ni Robert Makaindan. Gigunitan dayon niya ang mga kamot sa tulo ka babaye. Sa ilang pagbutho, diha na sila sa karaang balay sa banay Mambulalakaw.

“Miabot na ta sa Makasandig?” Daw dili makatuo si Laga Aluyan sa dihang nakita ang pamilyar nga balay. Didto siya midako sa maong balay mao nga pamilyar kaayo kadto alang kaniya.

“Hmmm. Nia na ta sa Makasandig. Tuod diay Laga Aluyan, palihog ayawg isaysay kang bisan kinsa ang bahin niining akong abilidad, ha. Mao ra kanay akong ihangyo nimo,” matod ni Robert Makaindan.

“Makalaom ka, Layok. Bisan sa akong igsoon dili ko kini isaysay,” tubag ni Laga Aluyan. Kapila na niya mabantayi ang pinasahi nga abilidad ni Robert Makaindan. Niadtong una niya kadtong masinati, abi niyag gimata-mata ra siya. Apan karon nga adlawng dako, nasayran niya nga lupig pa ni Layok Digpanabiya ang kapaspas sa biyahe gamit ang daluwangan.

“Tana. Manulod ta kay aron way makakita nato dinhi,” matod ni Robert Makaindan.

Nanulod dayon sila didto sa tugkaran nga kanhi gigamit nila niadtong miestar sila sa Makasandig. Niadtong tungora, nabantayan na ni Laga Mambulalakaw sa Balay Hulabunga ang pagsiga sa iyang tuus. Mao kadto nga nasayod siya nga miabot na ang grupo ni Layok Digpanabiya. Gitawag dayon niya si Laga Maladaw aron tugonon kon unsay buhaton samtang wala siya. Ang babayeng mamamana mao ang iyang gipuli nga tigdumala sa Balay Hulabunga.

“Mobalik ra ko unya. Aduna lang koy lakwon,” matod pa ni Bae Mambulalakaw.

Gikulbaan si Bae Mambulalakaw. Wala siya masayod kon unsay resulta sa lakaw ni Layok Digpanabiya. Nasayod siya nga peligroso ang paglihok sa Balabagan. Nasayod sab siya nga dili dali malikayan ang impluwensiya sa banay Diglapid. Sumala sa ulahing taho nga iyang nadawat, daghan ang nangamatay sa pagsulong sa mga busaw sa banuwa sa Kibalbal. Human siya makapalit og daghang pagkaon, misakay na siyag karwahe padulong sa karaang balay sa banay Mambulalakaw. Wala siya mabalaka kon aduna may makamatikod kaniya tungod kay sukad mabaniog ang gibuhat ni Layok Digpanabiya didto sa Intangkil ug Lasang sa Kalagumayan, nakahukom na man ang mga sinaligan sa dagkong banay sa Makasandig nga walay angay kabalak-an sa pagka tawo ni Layok Digpanabiya.

“Maayong buntag, Layok,” timbaya ni Laga Mambulalakaw sa dihang nakita ang nag-inusarang lalaki nga nagtindog sa tugkaran.

“Maayong buntag sab. Komosta na man? Unsay balita dinhi sa Makasandig?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Aw, gipangita pa gihapon ka apan dili na sama kaniadto,” tubag ni Laga Mambulalakaw. “Gusto kang mahimamat sa kadagkoan sa Makasandig.”

“Mao ba? Hmmm, mga maanyag nga babaye ray gusto nakong mahimamat samtang mag-inom og Pitu Kabukad. Ha-ha-ha,” matod ni Robert Makaindan.

“Nia diay koy dalang pamahaw,” matod ni Laga Mambulalakaw. Gitunol dayon niya sa lalaki ang pinutos nga mga pagkaon.

“Aw, maayo ni. Tana. Didto sa sulod,” tubag ni Robert Makaindan. Milakaw dayon siya padulong sa sulod sa balay.

Gikulbaan nga misunod si Laga Mambulalakaw. Ganina pa niya gustong mangutana kon nakadalikyat na ba sa Balabagan ang lalaki. Ganina pa siya gustong mangutana kon unsay balita mahitungod sa iyang manghod.

“Layok, kanang… unsa na may balita adtong akong gihangyo kanimo?” wala na gyod makapugong si Laga

Mambulalakaw.

“Hulat lang. Ato nang hisgotan samtang mamahaw,” tubag ni Robert Makaindan. Pag-abli niya sa pultahan, milahos dayon sa sulod si Robert Makaindan. Hilom nga misunod si Laga Mambulalakaw. Natingala siya sa lihok sa lalaki. Mao pay iyang pagsulod sa dihang ang iyang katingala napulihan sa kahikugang. Nakita niya ang pahiyom sa panagway nga dugay na niyang gihandom.

Way tingogay nga nagtagbo ang managsoon. Sa ilang pagtagbo, naggaksanay dayon silang duha. Ang kahugot sa ilang paggakos maoy timailhan sa labihang kamingaw nga gibati sulod sa daghang katuigan. Niadtong tungora, wala nay laing mahinungdanon pa alang kang Laga Mambulalakaw kondili ang iyang manghod. Ingon usab niadto ang gibati ni Laga Aluyan alang sa iyang magulang. Paglabay sa pipila ka gutlo, natay-og na ang ilang mga lawas tungod sa pagbakho.

“Komosta ka na?” malumo nga pangutana ni Laga Mambulalakaw sa dihang mikalma na ang iyang pagbati.

“Nia. Buhi pa. Ha-ha-ha,” tubag ni Laga Aluyan.

Gipasagdan ra ni Robert Makaindan ug sa iyang mga kauban nga magsulti ang managsoon. Samtang nagsulti ang managsoon, nagkalingaw na sa pamahaw ang tulo. Matag karon ug unya, madungog nila ang katawa sa managsoon nga maorag adunay kaugalingong kalibotan niadtong tungora. Malipayon kaayo ang managsoon.

“Unsa man, Laga, nagustohan ba nimo ang akong sorpresa para nimo?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Nagustohan kaayo nako, Layok. Daghan kaayong salamat. Kon aduna kay ihangyo kanako, pagsulti lang. Himoon ko kutob sa akong mahimo aron matuman ang imong hangyo,” kinasingkasing nga pulong ni Laga Mambulalakaw. Gikan sa saysay ni Laga Aluyan, nasayran na niya ang gihimo ni Layok Digpanabiya sa nahitabong gubat sa Kibalbal. Mihagkap ang ginhawa ni Laga Mambulalakaw niadtong tungora. Nahanaw ang kabug-at nga dugay nang gibati sa iyang kasingkasing. Ug kadto tungod kay usa niana ka higayon, miabot sa Balay Hulabunga ang bagani nga iyang nailhan isip si Layok Digpanabiya.

(PADAYONON)

Samtang nagsulti ang managsoon, nagkalingaw na sa pamahaw ang tulo…