Ang Bagani sa Mga Tagna
Anib 45
Ang Mga Kakonsabo sa mga Busaw
Lasang sa Kalagumayan Udtong-tutok
WALA gyod damha ni Robert Makaindan nga sa kalit lang mahanaw sa iyang kiliran si Laga Pigsayu. Ilawom sa baga nga lasang, mipasulabi ang kangiob taliwala sa pag-abot sa udtong-tutok. Ug ang maong palibot samot nga midugang sa kabalaka ni Robert Makaindan. Unsa kahay nahitabo kang Laga Pigsayu? Hain na kaha siya? Bisan og giunsa niyag gamit ang patik sa pagka ulipon, wala gyod siyay nabati nga timailhan kon hain na ang babayeng iyakan.
Sa dihang gikapoy na siya sa sigeng panangpit, milingkod siya sa dakong bato ug gibalik sa hunahuna ang mga nahitabo ganina lang.
“Wala koy samad?” naglibog si Robert Makaindan sa dihang gisusi ang iyang lawas. Nakahinumdom siya nga maorag adunay mihapak sa iyang tangkugo ug nadungog niya ang singgit sa babaye dungan sa pagkawala sa iyang panimuot.
“Walay tatsa ang akong lawas. Walay timailhan nga adunay nahitabong panagsangka. Hmmm, buot ba niining ipasabot nga walay daotang laraw nga mihapak nako ug midagit ni Laga Pigsayu?” matod niya sa iyang kaugalingon.
Sa dihang nahunahuna niya kadto, nahinumdom siya sa gisulti ni Laga Pigsayu nga malagmit adunay laing iyakan sa lasang tungod sa nakita nila nga kristal sa dugo. Niadtong tungora, nakabaton siyag katahap nga malagmit usa ka iyakan ang mibuhat sa mga nahitabo kanila. Ug nga malagmit nailhan sa maong iyakan si Laga Pigsayu mao nga walay daotang nahitabo sa lalaki gawas sa pipila ka gutlo nga pagkalipong.
“Kon mao, mopadayon na lang kog sudlay niining tibuok lasang. Basin diay kon ania pa sila dinhi,” matod ni Robert Makaindan.
Mao kadto nga nahuwasan si Robert Makaindan. Mitindog dayon siya ug nagdali nga milakaw. Girumbo niya ang direksiyon sa mga banuwa sa kasadpang bahin sa lasang. Wala madugay, naadtoan na niya ang tulo ka banuwa diin gikan ang mga nangikyas sa miagi nga ilang natabangan. Apan awaaw na kadtong mga banuwaha. Wala nay nagtikaw-tikaw. Ni walay makita nga patayng mga lawas.
“Dalan sa mga busaw?” matod ni Robert Makaindan sa dihang nakamatikod sa daghang tunob nga mipadulong didto sa kaulo sa dakong suba sa Kalagumayan. Lab-as pa ang mga tunob.
Gisundan dayon ni Robert Makaindan ang mga tunob nga iyang nakita. Nagdali siya. Gamit ang gahom sa katingalahang mapa, paspas kaayo ang iyang paglakaw. Sa iyang kapaspas, maora siyag langgam nga naglupad sa hangin. Wala madugay nadungog na niya ang dahunog sa dakong suba sa Kalagumayan. Sa dihang nalantawan niya ang suba,
nanagko ang iyang mga mata sa dihang nakita ang daghang sakayan nga nagsugod nag paanod nunot sa suba. Gikan sa iyang nahimutangan, kita kaayo niya ang dagkong mga bangka nga puno og mga managkilaw ug mga gianonang. Apan ang iyang gikatingala kay aduna siyay nakita nga grupo sa mga tawo nga nanindog daplin sa suba.
“Unsay buot nilang himoon?” pangutana ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Nagdali siyag duol sa dakong suba. Mipasalipod siya sa dakong punoan sa kahoy nga duol sa grupo sa mga tawo. Nakita niya ang napulo ka tawo nga naglantaw sa mga
busaw.
“Nganong kalit ra man na sila nanglayas?” nadungog ni Robert Makaindan nga pangutana sa usa ka babaye nga edaran. Adunay dakong pali sa samad sa iyang tuong aping.
“Aw, ambot ana nila. Matod anang ilang lider, gipapauli na kuno na sila sa Digkaaldawan,” tubag sa usa ka lalaki nga gulangon nga maoy lider sa maong mga tawo.
“Dili ba ang plano mao ang pagsulong sa Makasandig?” pangutana pag-usab sa babaye.
“Aw, igo ra man tang mosunod sa mando gikan sa taas,” tubag sa lider. “Malagmit nabag-o ang plano tungod sa mga nakaikyas.”
“Unya unsa may anaa kon adunay nakaikyas? Sa kadaghan sa mga gianonang ug sa kamangtas anang mga managkilaw, unsa may ilang kahadlokan? Higayon na unta nga ang atong banay ang manghawod sa Makasandig. Unsay gihunahuna sa atong mga labaw?” pangutana pag-usab sa babaye.
“Paghilom na diha. Basta mosunod ra ta kon unsay mando,” matod sa lider.
Naghinunghongay ang mga tawo. Wala sila makasabot sa mga nahitabo. Apan matod sa ilang lider, kinahanglan tumanon lamang nila kon unsay gimando.
“O, kamo diha. Nganong wala pa man mo manakay? Naghulat pa mo nga bitbiton ug ikarga?” singhag sa agalon sa mga
managkilaw.
“Higala, wala sa sabot sa banay Manhabayan ug sa inyong kadagkoan nga mouban mi sa inyong paglakaw. Ang mando
Adunay banay nga sekretong nakigkonsabo sa mga busaw. Ug kini nakamugna og kabalaka sa habig ni Robert Makaindan…
lamang sa among labaw mao nga tabangan kamo sa pagdalag mga sakayan aron makapahawa dayon kamo dinhi sa Lasang sa Kalagumayan,” matod sa lider sa napulo ka tawo.
“Ha-ha-ha. Kinsay nagsulti nga ang banay Manhabayan ang magbuot dinhi? Akoy nia karon mao nga akoy magbuot. Magpasalamat gani unta mo kay makatunob mo nga buhi sa Digkaaldawan. Hala, sakay dayon kon dili mo gustong mahisama sa mga gianonang!” mando sa agalon sa mga managkilaw.
Gipalibotan dayon sa mga managkilaw ang napulo ka tawo. Gitionan silag mga bangkaw ug gipangtulod aron molulan sa kinaulahiang dakong bangka. Walay nahimo ang napulo ka tawo. Tungod sa ilang kahadlok, napugos silag sakay sa bangka. Wala gyod nila damha nga ang ilang pagtabang sa mga busaw moresulta sa peligro sa ilang kinabuhi.
“Kon mao, sakto ang akong katahap nga adunay banay nga traydor. Banay Manhabayan diay, ha,” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Nahunahuna dayon niya nga pangitaon si Lawedlawed Manlidoay. Malagmit aduna kiniy impormasyon mahitungod sa maong butang.
“Tuod diay, kinahanglan hatagan nakog sorpresa ning mga
busawa,” matod ni Robert Makaindan. Giandam dayon niya ang iyang hinagiban. Human niya moginhawag lawom, kalit ra siyang nahanaw. Sa sunod niyang pagbutho, atua na siya sa dakong bangka nga mao pay pag-abot sa tunga-tunga sa dakong suba. Ug walay daghang sulti, gibakyaw niya ang iyang hinagiban. Giuna niyag punggot ang ulo sa agalon sa mga managkilaw. Taman ra sa kakurat ang agalon sa mga managkilaw nga milurat ang mga mata kay dili makatuo nga kalit rang mibulag sa iyang lawas ang iyang ulo.
“Kaaway!” singgit sa mga managkilaw.
Apan walay pulos ang ilang singgit nga igo rang gilumsan sa kakusog sa dahunog sa dakong suba. Maora silag mga bani sa saging nga gipamukan ni Robert Makaindan. Nanglupad ang mga ulo. Nanglagsik ang mga utok. Mibanaw ang dugo. Ang mga misulayg ikyas pinaagi sa pag-ambak sa suba kutob ra sa paglangoy og pila ka dupa kay naglumba man ang daghang gagmayng isda sa pagkitkit sa ilang kaunoran hangtod nga bukog ray nabilin. Ang uban igo rang gipangtamok sa mga buayang upat ang mata.
Pipila ka gutlo pa lamang ang minglabay, nahurot na ang mga
managkilaw. Ang nabilin na lamang mao ang napulo ka tawo nga nagkurog-kurog sa kahadlok tungod sa ilang nasaksihan. Karon lang nila masuta nga tinuod ang hungihong mga tulo ka bulan na ang ming-agi mahitungod sa bagani nga gikahadlokan sa mga
managkilaw.
Gipasagdan ra ni Robert Makaindan ang napulo ka tawo samtang gihiling niya ang mga karga sa bangka. Mikunot ang iyang agtang sa dihang nakita nga puno og pula kaayo nga kristal ang usa ka kahon nga tagduha ka dangaw ang sukod sa matag kilid. Nasayod siya nga mao kadto ang ginganlan ni Laga Pigsayu og kristal sa dugo. Gisulod dayon niya kadto sa katingalahang itom nga pulseras nga sudlanan.
“Laga, magkita kaha ta sa Digkaaldawan?” pangutana ni Robert Makaindan samtang naghunahuna kang Laga Pigsayu.
Mibalik sa kasamtangan ang hunahuna ni Robert Makaindan sa dihang nasiplatan ang napulo ka tawo. Nasayran na niya nga gikan sila sa banay Manhabayan apan buot niyang mahibaw-an kon kinsay ilang labaw.
“Karon nga kita-kita na lang, gusto nakong madungog ang kamatuoran,” matod ni Robert Makaindan samtang nagtulo-tulo ang dugo sa gigunitan nga hinagiban. “Kinsay inyong agalon?”
Nangdungo ang napulo ka tawo. Walay naningog kanila. Nasayod sila nga kon masayran sa ilang kadagkoan nga mitraydor sila, pamatyon apil ang tanan nilang kaparyentehan.
“Nganong nagdali ang mga busaw nga mamalik ngadto sa Digkaaldawan?” lain nga pangutana ni Robert Makaindan.
Apan kahilom ray tubag sa napulo ka tawo. Sa dihang nabati ni Robert Makaindan nga wala siyay makuha nga tubag, mikagot ang iyang mga ngipon. Wala niya kapugngi nga bakyawon ang iyang hinagiban. Apan niadtong tungora kalit ra nga miulan og mga bala sa pana. Ug pila ra ka gutlo, mibuy-od na ang napulo ka tawo. Sa iyang bahin, usa ka bala sa pana ang nakaigo sa tuong abaga ni Robert Makaindan. Mipasalipod dayon siya sa usa ka baga nga tabla. Human kadto, kalit ra siyang nahanaw.
Mao pay pagsalop sa Adlaw sa dihang mibutho siya sa karaang balay sa banay Mambulalakaw. Milahos dayon siya sa kaligoanan. Didto, iyang gitangtang ang bala sa pana. Naglisod siyag ibot niini tungod kay aduna kiniy sima. Nabati niya ang tumang kasakit apan iya kadtong giantos. Sa dihang natangtang na niya kadto, gihugasan dayon niya ang iyang samad ug gihaplasan og lana gikan sa lanahan ni Laga Pigsayu. Gipaningot siyag bugnaw. Human kadto, nanghimasa siya aron mawagtang ang kalangsa sa nagsagol nga dugo niya ug dugo sa mga managkilaw nga mimansa sa iyang biste.
Gabii na sa dihang nangabot sa karaang balay sa banay Mambulalakaw si Mayagnaw kauban ang managsoong Laga Mambulalakaw ug Laga Aluyan. Maoy ilang naabtan sa tugkaran si Robert Makaindan nga nag-apong sa gamayng lapogan samtang nag-inom og pangasi ug naglanlan og inasal nga manok-kalasanon.
“Layok, nganong nag-inusara man ka diha?” pangutana ni Mayagnaw.
“Aw, walay kauban maong nag-inusara,” matod ni Robert Makaindan. Gitungab dayon niya ang gigunitan nga tibod sa
pangasi.
Natingala ang tulo ka babaye. Tataw nga masulub-on ang lalaki.
“Layok, hain si Laga Saliyaw?” Wala makapugong si Laga Mambulalakaw sa pagpangutana.
“Way suwerte. Sa akong pagkadanghag, nadagit siya nga wala koy nahimo,” tubag ni Robert Makaindan. Miinom na sab siyag
pangasi. Miginhawa dayon siyag lawom. Human kadto, iyang gisaysay ang mga nahitabo. Apan wala niya nganli ang banay Manhabayan. Wala usab niya isaysay ang bahin sa iyakan ug ang mga katahap ni Laga Pigsayu.
“Kon mao, aduna gyod diay mga tawo nga nakigkonsabo sa mga busaw?” pangutana ni Laga Mambulalakaw.
“Hmmm. Hinuon, ayaw mog kabalaka. Tataw nga namiya na ang mga busaw ug namauli na sa Digkaaldawan,” matod ni Robert Makaindan.
“Layok, sa imong tan-aw, kinsay midagit kang Saliyaw?” pangutana ni Mayagnaw.
“Wala koy mahunahuna kon kinsa. Manghinaot na lang ta nga walay daotang mahitabo kaniya,” matod pa ni Robert Makaindan. Nanghupaw siya. Nasayod siya nga walay makatabang kaniya mahitungod sa nahitabo ni Laga Pigsayu. Nagtuo siya nga kinahanglan niya moadto sa Digkaaldawan aron makakuhag balita mahitungod sa iyang hinigugma.
“Hala ka, gadugo-dugo pa man diay nang imong samad,” matod ni Laga Aluyan sa dihang nakita ang mansa sa dugo sa abaga sa lalaki. “Gitambalan na ba na nimo?”
“Ayaw mog kabalaka. Gitambalan na nako ni. Layo ra bitaw ni sa tinai,” matod ni Robert Makaindan. “Na, hala, pahulay na mo. Hutdon lang nako ning usa ka tibod.”
“Una na lang mo, mga Laga. Hulaton nako ni nga mahurot ning iyang giinom kay basin modugang pa unya ni,” matod ni Mayagnaw.
“Kon mao, ikaw nay mahibalo ana niya. Papahulaya nag sayo,” matod ni Laga Mambulalakaw.
Misulod na dayon sa dakong balay ang managsoon. Samtang si Mayagnaw nga nagpabilin, nakig-ilog sa gigunitan nga tibod ni Robert Makaindan. Mitungab usab ang babaye sa maong pangasi. Gipasagdan ra sa lalaki ang pagmanya ni Mayagnaw. Hilom siyang naghunahuna kon unsa ang sunod niyang mga lakang.
***
Lasang sa Kalagumayan Sayo sa Buntag
“UNSA to? Walay nakitang timailhan kon hain mipadulong ang maong tawo?” mikunot ang agtang sa usa ka upaw ug bangason nga lalaki. Siya ang agalon sa sekretong puwersa-militar sa banay Diglapid. Siya ang nangagalon kagahapon sa pagbanhig sa dakong bangka nga gikamatay sa napulo ka tawo gikan sa banay Manhabayan ug gikasamad sa tuong abaga ni Robert Makaindan. Gahapon pa sila naglibog kon hain padulong ang tawo nga ilang nakita sa bangka.
“Wala gyod, Agalon. Imposible nga makaikyas pa siya niadtong kahimtanga apan walay ni anino niya sa bangka,” tubag sa sinaligan nga kulot ang labong nga buhok ug bagis kaayo ang nawong.
“Kon mao, dili basta-basta ang maong tawo. Kinahanglan mag-amping kita. Lakaw ngadto sa Mayun-anlaw. Ingna ang atong labaw nga posibleng mabulgar ang nahitabo dinhi. Maayo nang makapangandam silang daan kon ugaling masuko ang kadagkoan sa Digkaaldawan,” matod niya. Sulod sa ilang grupo, siya nailhan lamang sa angga nga Upaw.
“Agalon, nganong kinahanglang akoy mangunay? Magsugo na lang kog lain,” matod sa sinaligan.
“Mahinungdanon kining butanga mao nga ikaw ray akong masaligan. Ayaw nag daghan pag pangutana. Lakaw dayon. Kinahanglan sab makabiya na ta dinhi aron malikayan nato nga makatimaho ang banay Manhabayan nga igo ra nato silang gigamit. Pasagdan nato silang magtuo nga ang kadagkoan sa mga busaw maoy nakigsabot kanila,” matod pa sa tawo nga ginganlag Upaw.
***
Makasandig Tungang gabii
MAORAG tulo ka sanggot nga nagsinug-ang ang mga Bulan sa langit niadtong gabhiona. Pito ka adlaw na ang minglabay sukad makabalik si Robert Makaindan sa Makasandig gikan sa Lasang sa Kalagumayan. Ikapito ka gabii na nga nag-inom-inom siya og pangasi. Kinaulahiang tibod sa pangasi na ang iyang giinom niadtong tungora. Gipasagdan ra siya sa mga babaye nga maginusara. Nasayod sila nga naguol kaayo ang lalaki sa pagkadagit ni Laga Saliyaw.
“Layok, pahulay na,” si Mayagnaw kadto. Matag gabii, way sipyat nga iyang lantaw-lantawon ang lalaki nga mag-inom-inom sa tugkaran. Way sipyat sab nga iya kining pahinumdoman sa pagpahulay og sayo.
Miyango ra ang lalaki. Human niyag tungab sa salin nga pangasi, mitindog siya ug misulod na sa balay. Ingon niadto ang ilang ritwal kada gabii. Apan ang wala masayri sa mga babaye, pila ka adlaw na nga nag-imbestigar si Robert Makaindan bahin sa mga puwersa sa Makasandig. Gamit ang patik sa pagka ulipon, gimandoan niya si Lawedlawed Manlidoay sa pagsusisusi. Nasayran na niya gikan ni Lawedlawed Manlidoay nga sa adlaw nga namiya sa Lasang sa Kalagumayan ang mga busaw,
gipatawag si Lawedlawed Manlidoay sa kadagkoan sa banay Manhabayan sa Makasandig. Ug nga ang iyang barko gihulman sa banay Manhabayan aron kuno gamiton sa usa ka espesyal nga biyahe padulong sa Balabagan. Butang kadto nga mikompirmar sa pakigkonsabo sa banay Manhabayan sa mga busaw.
“Layok! Layok! Kadali lang!” Naghangos-hangos si Laga Mambulalakaw nga misunod kang Robert Makaindan.
“Unsay ato, Laga?” pangutana ni Robert Makaindan samtang padayong naglakaw padulong sa sulod.
“Layok, mao pay pagkadawat nako sa balita gikan sa Mayunanlaw. Gitulis ang Balay Gumaon. Usa sa mga gikuha sa mga tulisan ang usa ka kristal sa kilab-banglus!” matod pa ni Laga Mambulalakaw.
“Mao ba? Kanus-a nahitabo? Kinsay nanulis?” pangutana ni Robert Makaindan. Mikunot ang iyang agtang.
“Lima ka adlaw na ang minglabay. Walay segurado nga impormasyon kon kinsay nanulis. Apan dako ang pagtuo sa kadagkoan nga mga busaw ang nanulis. Matod pa, adunay nakakita og tulo ka barko sa mga busaw nga padulong sa Digkaaldawan,” matod pa ni Laga Mambulalakaw. Niadtong tungora, nanglingkod na sila sa lawak-dawatanan og bisita.
“Laga, gitaho ba nimo sa imong labaw nga ania ko karon sa Makasandig?” kalit nga pangutana sa lalaki.
“Wala intawon, uy. Wala ko malimot sa atong sabot,” matod pa ni Laga Mambulalakaw. “Apan dili ko makagarantiya nga walay masayod nga ania ka kay nakita man si Mayagnaw sa Balay Hulabunga. Usa pa, nagtuo ko nga ang banay Mambitoon aduna pay laing tinubdan sa impormasyon dinhi sa Makasandig. Hinuon, kutob ra man sila sa pagduda kay kami ra may nakakita nimo.”
“Hmmm. Maayo kon mao. Sukad karon, ang akong tambag nimo nga dugangan pa ang imong pag-amping. Ilabi na karon nga ania na si Laga Aluyan,” matod ni Robert Makaindan.
“Unsay buot nimong ipasabot?” pangutana ni Laga Mambulalakaw.
“Aw, pahimangno ra ning ako. Buot lang nako nga masabtan nimo nga adunay mga kadagkoan sa Sinibwalan nga buot panason ang tanang marka sa banay Mambulalakaw. Kon mangutana kag ngano, aw, ingnon na lang nato nga kana tungod sa gisudlan nila nga mga kasabotan tali sa mga busaw,” matod ni Robert Makaindan.
Naniga ang mga mata ni Laga Mambulalakaw ug ni
Mayagnaw. Sa pamulong ni Robert Makaindan, maorag aduna kiniy mga butang nga nasayran gikan sa Lasang sa Kalagumayan. Gikulbaan si Laga Mambulalakaw. Niadtong tungora, nagbasol siya nganong giuban-uban niya si Laga Aluyan sa Balay Hulabunga sa miaging mga adlaw.
(PADAYONON)