Walay Hulaw Ang Agi Sa Bangkaw
GALAGITING na ang kainit sa buntag bisan wala pa gani miabot ang udto. Walay mahanggab nga huyuhoy. Hilabihang kauga sa panahon sa dihang gapunting si Arma Urukala sa uhas sa iyang bangkaw diha sa punoan sa kawayang kasgunon. Ang singot nga midagayday sa iyang agtang, didto milatay sa iyang ilong—midailos, dayon milayat gikan sa iyang nawong—ug sa wala pa katugpa sa nahulaw nang yuta, naitos ug gihanaw sa dilaab sa Adlaw.
Nahibawo kining si Arma Urukala nga kon dili niya matigom ang iyang tutok nga hunahuna ug kon kulang pa ang iyang kaalam sa diyandi sa pamisog, dili kini niya maputol pagbalik ang kasgunon. Susama lamang kining kasgunon sa kasagarang kawayan. Ang nakalahi lamang niini mao ang dahon nga nahulag sa hulma sa kampilan.
Karaan na kining tuboa sa kawayan nga gikaatubang karon ni Arma Urukala. Sukad pa kini niadtong dalaga pa ang iyang inahan nga si Manding Lirina, nga labot sa mga bantogang manggugubat sa tibuok Lakamatra. Nasayod si Arma Urukala sa kusog ning iyang inahan. Kadtong gipanunod na niya kining kawayan, nasabtan niya ang kinutoban sa gahom sa manggugubat nga naghimugso sa magbabangkaw nga ulitawo. Dili man god madali-dali og putol ang kasgunon. Sa matag taknang maputol kini, dali ra kining motubo og balik (sulod lamang sa sunod nga pagtakdol sa Bulan), ug sa matag tubo niini, mahimo pa kining mas lig-on nga kawayan hangtod mahimo kining susama na kagahi sa bato kun dili kaha sa puthaw—usahay labaw pa, ilabi na adtong mga hanete sa hinagiban.
Niadtong mibuhi na si Manding Lirina sa iyang bangkaw ug wala na siya mahibalik pa sa pakiggubat, ang kawayan nga nagsukod sa iyang kusog, nahimo nang panulundon ngadto sa iyang anak. Tulo ka tuig nga pagbansay-bansay ang gigahin ni Arma Urukala aron lamang maputol niya sa unang higayon ang kasgunon sa iyang inahan. Ug sukad niadto, nalabot na ang batan-on sa labing bangis ug talahorong mga bangkawan sa malasangon nilang dakbayan.
Dili susama sa mauswagon nga mga gingharian nga nagkatag nga daw sagbot sa tibuok kalibotan, tugob pa sa kakahoyan ug baga nga lasang kining dakbayan sa Lakamatra. Dinhi mitubo ang nag-inusarang balaang kahoy sa Lakamaya nga misanga hangtod sa mga panganod ug migamot og lawom sa kahiladman sa kalibotan nilang gitawag og
Balmaya. Hugot pa ang kupot sa lumadnong budaya dinhi sa Lakamatra, kinaiya nga nahanaw na sa ubang kanasoran. Dinhi man god miturok ang pahinumdom aron magpabilin silang makiangayon sa kinaiyahan. Sa karaan nga panahon, gikaingon nga gitago ilawom sa landong sa iyang kadahonan kining gingharian sa Lakamatra ug ang punoan sa Lakamaya gipambalayan pa sa mga lumulupyo. Nangabuhi ang maong lumulupyo sa tubig nga makuha sa nanuybo nga bagang mga gamot nga nangulpot gikan sa yuta. Apan sukad sa miaging siglo, wala na gipabalayan ang punoan sa Lakamaya, ug ang gingharian wala na malandongi sa nag-anam kalawos niining
mga dahon. Usahay, makit-ang adunay dahon nga mahulog gikan sa mga panganod. Magdinaganay ang katawhan kay basin unya sila matabonan. Timailhan na kadto nga aduna nay hilo sa yuta. Nagniwang ang lasang. Nagmasakiton ang kalibotan.
Apan nagpabiling makusganon ang mga kawayang kasgunon. Mao gihapon sila ang gihimong sukdanan sa kusog. Ilhanan sa garbo ug dungog sa usa ka manggugubat. Maong labing ulaw kon adunay laing makaputol sa imong kawayan kay kini nagpaila gayod nga ikaw ang mas huyang. Mao nang binantayan ang matag kasgunon, inampingan nga dili mahilabtan sa laing kamot ug hinagiban, ug gipaningkamotan nga kanunayng maputol sa tag-iya aron walay laing makapangahas og panghilabot sa dihang andam na usab kining mosagang og sulab.
Mao kini karon ang gipanlimbasogan ni Arma Urukala. Unom ka adlaw nang wala niya maputol ang iyang kawayan sukad nga mitubo kini niadtong miaging takdol. Nahadlok siya sa iyang kahuyang. Maulaw siyang biyaan siya sa iyang kusog. Kinahanglan tupngan—dili, palabwan pa gyod niya ang iyang pamisog. Wala siya manumbaling sa kainit. Tutok ang iyang hunahuna sa punoan sa kawayan. Mitiskog siya. Nangusog. Mihunat. Nasip-akan ang kasgunon apan igo ra pong nauwatan, misimang ang uhas sa kilid, ug daw giwahing lang ang bangkaw sa kawayan.
“Minatay!” Gibundak ni Arma Urukala ang bangkaw sa likiong yuta. Miginhawa siya og lawom. Gibuhian niya kini sa usa ka malanog nga sibaw. “Ugma ka lang!” Ug mibiya dayon siya.
Nahiuli siya sa ilang balay nga hapo tungod sa kainit ug kahigawad. Anaa ang iyang inahan naghigda sa banig sa kilid sa tamboanan. “Dunay butong dinha, Dong, gibilin sa imong uyoan,” maoy ingon ni Lirina, “apan
Nahadlok siya sa iyang kahuyang. Maulaw siyang biyaan siya sa iyang kusog. Kinahanglan tupngan—dili, palabwan pa gyod niya ang iyang pamisog.
kaon usa anang nahabilin mong dukot aron dili ka mapasmo, ha? Katunga na lang hinuoy nahabilin kay gipangayo sa imong uyoan, iya kunong tughongon.”
Mikawos si Arma Urukala og tubig gikan sa tadyaw, apan dili na kini bugnaw tungod sa kainit sa panahon. Pila ka adlaw na pod silang wala makatilaw og bugnawng tubig tungod ang mga gabii naglabi na ang kaigang. “Inom usa ani, Nay. Pagkaugaha man anang imong ngabil. Ganina ra kang nakamata?”
“Bag-ohay ra, Dong. Nakamata lagi kong gilabdan sa ulo. Igo pong miabot tong imong uyoan. Pagbiya niya, namalandong na lang pod ko sa agi sa akong kinabuhi.”
“Ikaw, Nay, ba, mao ra sad kag nanungo sa imong kaugalingon. Ayaw ra god paghisgot ana.”
“Dili baya nato matagna ang panahon.”
“Dili pod nato pakaubsan ang atong kusog, Nay.”
Igo lang mingisi si Lirina. Nangunot na og taman ang iyang nawong. Namiyahok sa napulo ka tuig nga kanunayng gahigda. Nanghupong pa gyod ang iyang mga batiis. Taudtaod, nakatulog pagbalik ang tiguwang.
Natulog upod si Arma Urukala human niyag timo sa dukot ug higop sa tam-is nga tubig sa butong. Dili lawom ang iyang katulog. Apan gidamgo siya. Adunay nagpangayo og tabang. Adunay tingog nga nagpanawag. Naghingos. Gihutoy sa kagalkal nga ubo.
Mitimbakuwas ang batan-on sa dihang naalimatmatan niyang dili diay kadto damgo! Mikawos siya og tubig gikan sa tadyaw apan nahilos siya sa kainit sa tubig, daw pinabukalan. Limota diay niyag takob sa tadyaw ug ang Adlaw didto mipatihulog sa kainit sa gaabling baba sa sudlanan sa tubig. Nalisang siya. Naglibog siya sa iyang angay nga buhaton. “Nay! Nay! Pagpakalig-on, Nay! Huwat usa dinhi, mangayo kog tabang–”
Gikuptan ni Manding Lirina ang bukton ni Arma Urukala. Nagsalimuang ang tiguwang, apan taliwa sa kalisod sa pagginhawa, mibilin pa siya og pulong alang sa pinangga niyang anak: “Kal, patalinghogi ra ko. K...alimti na ang imong dumot ni Arkaskara. Namatay si Arka Urumata t...ungod sa pangabugho. Dili bangkaw ni Arkaskara ang m...ipatay sa imong amahan, Kal, kondili ang iyang pagka bughoan. Kalimti na, k...alimti na ang dumot, Kal. Pangitaa ang tinuod nga kusog!”
Gibaba sa batan-on ang iyang inahan ug misutoy siya og dagan. Misuka og kalit si Lirina. Ang laway ug ang suka didto mingdahinggay sa abaga ni Arma Urukala. Gipaningot ang ulitawo sa kalisang ug sa dagan, apan ang iyang inahan wala man lang gipaningot. Uga kaayo ang panit ni Manding Lirina. Walay umoy ang iyang lawas. Lutay pa sa lutay. Pula pa gyod kaayo ang kaniadtong kamagongon nga panit. Ang tinagubtob sa kasingkasing sa tigulang anam nga nagkapaspas. Apan ang gininhawa anam usab nga nagkamugbo. Mao rag gatilaw-tilaw na lang sa hangin si Lirina. Mibuylo og dagan si Arma Urukala. Nagkalagka ang labyog sa iyang matag lakang. Ug sa kalit, nahilom ang tiguwang.
“Nay, ayaw intawon kog binuangi! Ayaw intawon!”
Pag-abot nila sa tambalanan, nakabsan na sa kinabuhi si Manding Lirina, ug mipahulay sa dayon dinha sa bukubuko sa iyang anak. Uga na ang luha ni Arma Urukala. Nahutdan na pod siyag kusog aron motiyabaw. Nagbarog lamang siya atubangan sa ganghaan sa Balay sa Magtatambal. Walay nakalibkas nga pulong sa iyang baba. Duko ang iyang ulo. Taudtaod, milakaw siya. Milahos na lang si Arma Urukala sa Balay sa Maghahatod, ug human nasuta ang kamatayon sa bantogang manggugubat, giputos nila si Lirina og bangawong mga panapton, gitaptapan ang dagway og nawong sa isda, gihiktan sa gakit, ug lapas tungang gabii, gipaanod sa suba.
Kaadlawon nang nakauli si Arma Urukala human niyang gihatod ang iyang inahan sa uwahi niining kapahulayan. Wala siya makabalo kon asa na siya mopaingon karon. Naglaroylaroy siya sa gingharian hangtod nakaabot siya sa balay sa Ikatulong Sulab sa Lakamatra, sa balay ni Anarka Arkaskara. Igo ra pong migawas ang maisogong manggugubat, ang hulma sa lawas nahisama ra pod sa katimgas sa kang Arma Urukala, apan mas taas kining tawo si Arkaskara. Bitbit ang gaaso niyang hunsoy, sa dihang nasugatan niya sa iyang tugkaran ang bag-ong namatyan, misaka ang iyang mga kilay.
“Nganong ania ka man dinhi, Anarkang Hilaw?” maoy panungog ni Arkaskara sayo sa kabuntagon. Gitamay si Arma Urukala nga Anarkang Hilaw, kay susama sa mga Anarka nga tag-as kaayo og buhok, taas upod og buhok ning si Arma Urukala, apan mao ra poy anaa niya. Wala niya mabaton ang susamang kalig-on ug kusog sa lawas sa tinuod nga adunay dugong Anarka.
May katawhan nga nangagi ug gisugdan sila nga gitapok-an. Nag-abot ang mga abaga sa katawhan nga mingtapok tungod nahibawo silang dugay rang gadilaab ang dumot niining duha ka nanag-atubang.
“Patay na si Manding Lirina. Patay na ang akong inahan,” maoy sibya ni Arma Urukala. Miyupyop si Arkaskara sa iyang hunsoy ug gibuga ang aso niini sa dagway ni Arma Urukala. “Unsa may kalabotan nako niana?” Adunay panulisok sa iyang tutok.
“Ania ako dinhi aron taposon na ang atong panagdumot.” Mikaging si Arkaskara. Nangandam tingali nga siya bugnoon.
“Ania ako karon aron kalimtan na ang atong away, Anarka.” Gitanyag ni Arma Urukala ang iyang kinumo, ug iya kining gibuksan. Naumog ang iyang palad sa singot.
Dayong katawa ni Arkaskara. Ang katawhan nga mingtapok, miduyog usab sa bahakhak, ug napuno ang kabuntagon sa mga agik-ik. Giluwaan ni Arkaskara ang palad nga gitanyag ngadto kaniya. “Lakaw! Ayaw na pagsigeg samoksamok dinhi.”
Mitalikod si Arma Urukala. Buot na niyang mopauli. Gapunsisok ang iyang pamati nga dinuyogan usab sa kainit sa Adlaw. Ang laway sa Anarka gatulo-tulo pa sa iyang mga tudlo, nanimaho.
“Nakadungog kamo kasilinganan!” lanog nga sibya sa Ikatulong Sulab sa Lakamatra. “Gikalimtan na kuno niining Anarkang Hilaw ang iyang dumot ngari kanako. Ako nga mitigbas ug mikutlo sa buhing liog sa iyang amahan. Ang iyang amahan usab ang mikutlo sa akong amahan. Gibugkos na kami sa padugo ug binaslanay, apan iya kini karong gikalimtan. Kay ngano? Namatay na ang iyang inahan. Wala siya mahibalo nga napulog duha ka tuig nang patay si Manding Lirina!”
Mituratoy og pauli si Arma Urukala. Napuno siya sa kaulaw. Gikataw-an siya sa katawhan hangtod nahibalik siya sa iyang balay. Iya dayong gilabni ang iyang bangkaw nga gasandig sa kilid sa ganghaan, dayon milakaw. Miadto siya sa kawayanan. Milahos siya kon hain nagtubo ang kasgunon sa iyang inahan. Nabulit sa luha ang iyang mga mata. Napudpod sa kagot ang iyang mga ngipon.
Ug naamgohan niya. Wala siya mahibalo nga napulog duha ka tuig nang patay si Manding Lirina! mao kiniy gisulti ni Arkaskara. Nganong nakasulti man siya niini? Napulo ka tuig nang minglabay sukad nga naglisod og barog si Lirina tungod kay nagmasakit. Apan... Apan duha ka tuig sa wala pa siya nagmasakit, napulog duha ka tuig kaniadto, nag-abot ang mga sulab ni Lirina ug ni Arkaskara sa paindigay aron mahilabot sa Pito ka Sulab sa Datu sa Lakamatra nga mao ang labing bantogang katigoman sa mga manggugubat sa hari. Nalupig ang inahan ni Arma Urukala adtong higayona. Ug sukad adto, nagsugod na si Lirina og kahutdan og kusog...
“Hinampak nga tampalasan!” Naglarab ang tutok sa udto
duyog sa naglarab nga kapungot ni Arma Urukala. “Hinampak! Hinampak gayod! Iyang gihiloan akong inahan!”
Gikuptan niyag hugot ang bangkaw. Gition sa punoan sa kasgunon. Miinat. Mihunat. Mibuto ang kawayan! Nasiak kini sa hait nga bangkaw ug sa gaulbo-ulbo nga pamisog sa Anarka nga Hilaw. Naputol ang kasgunon ug natumba.
Miabot and sunod takdol nga wala miabot ang ulan. Dako kaayo ning kahibulongan sa katawhan. Imbis nga maglipay sila, napuno sila sa kabalaka sa pamasin nga dili sila makasaulog sa pista sa Unang Ulan karong tuiga. Nahadlok sila nga basin dili na sila hibalikan pa sa ulan, ug magpadayon ang kahulaw— wala nay manubo nga tanom, ug magutman sila taliwa sa lasang nilang gingharian.
Pipila na lang ka sanga ang adunay dahon sa dakong kahoy sa Lakamaya. Wala nay sambong nga mopandong sa ilang gingharian, ug misamot ang ilang kainit. Apan taliwa sa kahigwaos ug kabalaka, wala kini panumbalinga ni Arma Urukala nga dinha gabaid sa uhas sa iyang bangkaw sa ganghaan sa iyang balay.
Napangay-an na niya og kamandoan ang datu nga ilhon ang pagkatinuod sa iyang pangatarongan sa padugo. Gibuhat kini sa iyang amahan kaniadto. Gumikan sa padugo, napatay ni Arka Urumata(nga amahan ni Arma Urukala)kining si Karaskas(nga amahan ni Arkaskara nga maoy iyang patyonon karong adlawa). “Arkaskara!” Nangluwa siya. Mipadayon siya og baid sa iyang bangkaw. Sa padugo pod gipatay ni Arkaskara si Arka Urumata isip panimalos.
Taudtaod, mibakod na ang ulitawo ug milahos sa kawayanan. Ingon sa nagsiga ang uhas sa iyang bangkaw kon mahayagan sa Adlaw tungod sa kahait niini. Karon, mitubo na usab ang kasgunon sa iyang inahan. Wala nay timailhan sa pagkasiak sa miaging takdol. Walay bisan uwat ang kawayan. Bag-o kaayo kini ug hamis bisan nahanaw na ang kalunhaw, ug karon nahibawo si Arma Urukala nga mas lig-on pa kini sa puthaw. Nasayod siya niini kay sa kadaghang tuig niining kanunay nga masiak sa hinagiban sa iyang inahan ug sa iyang kaugalingong bangkaw, tataw na gayod nga ang kasgunon nga gabarog sa iyang atubangan maoy kinagahian nga matang sa tanom nga iyang nasugatan sa tibuok niya nga kinabuhi.
Gihapuhap niya ang kawayan. Nahinumdom siya adtong panahon sa iyang pagka bata nga tinudloan pa siya sa iyang inahan sa diyandi sa hinagiban. Ang iyang inahan ang labing maalamon niyang nailhan sa pagpangupot og nagkalain-laing sulab. Panalipdan gayod niya ang panumdoman sa iyang inahan. Siya ang tinugyanan sa tinuod nga kusog nga naggikan kang Manding Lirina.
Pangitaa ang tinuod nga kusog! Pangitaa ang tinuod nga kusog! maoy uwahing pulong sa iyang inahan nga karon naghunghong sa iyang dalunggan. Ug dinhi ni niya makit-an ang tinuod nga kusog, kon makita na upod niyang modugo kadtong tampalasan nga si Arkaskara.
Gidat-ol niya ang iyang agtang sa punoan sa kawayan ug gipiyong ang iyang mga mata aron unta mangaliya sa dihang nabati niya nga anam siyang nagkaumod. Nasukamod si Arma Urukala dungan sa natumba nga kasgunon nga nasiak sa iyang agtang nga gidat-ol sa kawayan.
Dakong kalibagha sa iyang kalisang sa dihang nakit-an niyang putol na ang kawayan—wala man lang gani kini niya mapunting sa gipahaitan niyang bangkaw. Igo lang nasandigan.
Napuno si Arma Urukala sa kahadlok. Nalisang siyang gahunahuna kon unsa kadugay na diay ning huyang ang iyang kawayan. Pila ka tuig na kaha siyang nagtuo nga nagkakusog lamang ang iyang pamisog sa matag siak niya sa kasgunon? Ug kon tinuod kana...tingali kulang na siya sa igong gahom aron lupigon ang Ikatulong Sulab sa Lakamatra nga maoy ikatulong labing haneteng manggugubat sa gingharian!
Buot niyang motago. Buot niyang magpakalayo. Hain may kaulaw kon molangyaw na lang abi siya ug dili na mobalik dinhing dapita? Kadaghang gingharian, mga mauswagon pa gyod tanan! Kon iya pa gihapon ning ipadayon ang tahas sa padugo, nasuta niyang mamatay gayod siya. Halangdong Sulab sa hari ang iyang ikasangka! Usa ka bantogang manggugubat. Mamatay gayod siya!
“Kal, takna na,” adunay mitingog sa iyang luyo. Bag-o lamang miabot ang iyang uyoan.
Mibakod si Arma Urukala, gipunit ang iyang bangkaw, ug miatubang sa igsuon sa iyang inahan. “Maayong hapon, Yo.”
“Kal, dili kini mao ang buot sa imong inahan. Kalimti na si Arkaskara...”
Mibukal ang dugo ni Arma Urukala nga nakadungog sa ngalan sa mipatay sa iyang inahan. Nanakit ang iyang bag-ang. “Pasayloa ko, Uyo. Dili na malugit sa akong kasingkasing ning kapungot. Milabang na ako sa dalan nga way kabalikan.”
“Hinaot mabaton mo na lang ang kusog ug kaisog sa Labaw Nga Malanugun.”
Nanghapdos sa pagduhaduha ang hunahuna ni Arma Urukala. “Hinaot, Uyo. Hinaot gabayan ako sa mga Diwata. Magpabilin untang hait ang akong bangkaw.”
Pagsalop sa Adlaw, ug sa dihang mibuswak na ang pula nga langit sa kasadpan, gisugdan na ni Arma Urukala ang tulumanon sa padugo. Gihatagan sa Datu si Arkaskara sugod udto nga makapanago. Apan nahibawo si Arma Urukala nga dili na kini manago ang Ikatulong Sulab. Garboso kining tawhana. Gumikan sa garbo niini, tagboon niya ang iyang maghuhulga sa sawang sa gingharian.
Ug didto mipaingon ang duha ka manggugubat. Nagtagbo sila taliwa sa kaigang sa kilumkilom ug sa madilaabnong hinungaw sa yuta liwas sa palis. Gilibotan na sa katawhan ang sawang. Nag-abot ang makabubungol nga sininggitay sa mga tumatambong ug miigang og samot ang hangin tungod sa kadaghan sa tawong ming-alirong kanila. Naumog ang abogong yuta sa singot. Makitang daghan ang dumadapig kang Arma Urukala, apan mas daghan gihapon ang dumadapig ni Arkaskara.
Dili kini susama sa paindigay kon diin gibabagan ang paggamit sa gahom sa patik sa matag manggugubat. Padugo kini. Dumot ug balos kini nga angay lamang taposon, kon dili sa pagtugyan ug pag-ila sa kadaogan sa usa, mahuman lamang kon anaa nay wala magginhawa.
Wala sila maglangan og sangka. Nagpingki ang mga puthaw sa ilang hinagiban. Si Arma Urukala dala ang iyang kalunggakiong bangkaw nakigbatok kang Arkaskara dala ang duha niya ka buok sundang nga sinaw sa lana. Nagtuo kining si Arma Urukala nga adunay hilo sa mga sulab ni Arkaskara. Mao nang tulin kaayong molihay ang Anarkang Hilaw sa matag labyog sa sulab sa may dugong Anarka. Mas taas si Arkaskara og barog kaysa sa iyang gikasangka apan mas taas ang kab-ot ni Arma Urukala tungod sa kahanas niya sa iyang bangkaw.
“Hilas kang dako!” maoy ingon ni Arkaskara sa iyang kaaway. Bagting. “Kadako ninyog utang sa akong banay!” Bagting. “Human gipatay sa tampalasan mong amahan si Tatay, hapit mawad-an sa buot si Nanay!” Bagting. “Nangagutman akong mga igsoon!” Bagting. “Kon wala pa ako magpakaligon, nayabo na kami karon!” Bagting. “Dili nimo masukod ang kalisod nga among nasinati!” Bagting. “Ako maoy silot sa imong banay!” Bagting. “Hutdon ko kamong tanan!” Bagting. “Patyon ko gayod ikaw!”
Taliwa sa nanagbagting nilang panagpingkiay, taliwa sa malanog nga panagsingki sa mga puthaw nilang gainabtanay, gihinumdoman lamang ni Arma Urukala ang kaanindot sa iyang kinabuhi. Wala na siya mamati sa gipanghisgotan ni Arkaskara. Gihinumdoman ra niya ang iyang kabatan-on nga gipuno sa gugma gikan sa iyang inahang si Manding Lirina. Gihinumdoman niya ang ginagmayng mga kalamposan, ang taphaw nga mga kalipay, ang mga takna sa kalinong ug kalinaw, ug ang kabugnaw sa wala pa ang kahulaw. Tingali mamatay
siya karon, ug dili na niya masakmit ang katarongan nga utang niining Arkaskara sa iyang banay. Nahuwasan ang iyang pangisip, ug gipuno siya sa kaisog.
Mitiskog siya. Nangusog. Mihunat. Nakita niya ang mingsugat nga mga puthaw sa sulab sa iyang kasangka nga gipangtagbo aron mapanalipdan ang dughan nga gipunting. Kahibawo na si Arma Urukala sa mahitabo. Kulang ang iyang kusog. Dili kini molusot, masagngan kini, ug mabaslan siya sa Anarka. Matigbasan gayod siya ug matultolan sa kamatayon.
Mihayag ang iyang patik sa dughan. Gikab-ot niya ang gahom nga modungag sa iyang kusog. Mibaton siya og kalagsik agi sa gahom sa patik. Apan nakita niyang mihayag upod ang patik sa iyang gikaatbang. Nagtagbo ang mga hinagiban. Bagting!
Minglunga ang mga sundang nga nanalipod kang Arkaskara. Mipadayon pagdailos ang uhas sa bangkaw nga daw bug-at ra kaayong sagngon sa mingtagbo nga mga puthaw. Milusot ang bangkaw ngadto sa tutunlan sa Anarka nga sa dakong kahikurat miabli ang baba ug misuka og dugo.
Namatay dinha dayon si Anarka Arkaskara nga gakirig-kirig samtang nahutdan og ginhawa tungod sa dugong nahuwad sa iyang tutunlan.
“Dakong kabaligho!” adunay misinggit sa mga tumatambong. “Gipadaotan ang Anarka! Gipanikasan! Gikawatan tingali sa tinuod niyang kusog!”
Gitabang sa katawhan ang nalutay nang manggugubat. Giyayongan nila ang lawas paingon sa tambalanan. Gibiyaan nila si Arma Urukala nga nag-inusara sa sawang sa Lakamatra. Galuhod siya. Ang iyang mga palad tua gipangtukod sa yuta. Hilabihang kauga sa yuta. Gikuris-kurisan kini sa mga liki. Gauga ang gingharian nga gilibotan sa lasang. Ug kining kauga mikatap sa tibuok kalibotan.
(KATAPOSAN)