Ang Panguma Isip Nahikalimtang Arte

N(Unang Bahin)

ABATA ako sa panguma kay lagi anak man sa mga ginikanang mag-uuma. Sa lapyo nga pangedaron, nahimong nataran sa akong kabatanon ang kabaknotan, kahabongan, kawayanan, kamaisan, kamotehan. Ang atong panit nahimong kabahin sa dapit ug ang baho sa bukid anaa sa akong gininhawa, nakasabot ako sa pinulongan sa sapa ug sa inat sa kamingaw sa nagtinutokay nga kabungtoran. Kauban sa mga kadula, bisan unsa lay among mapupo nga mga salag-on ug duma ug bungahoy nga nagkatap lang sa kalugotan nga inalimahan sa kaliyongan. Nasayod kami sa mga bungahoy nga makaon ug mga bungahoy nga makahilo. Bisan unsa lay matibaw sa pas-ong og lit-ag: ibid, halo, tukmo, alimukon, tikling. Usahay, makasikop og ulang, piyo, kasili, buwanbuwan, o kaha pantat sa sapa. Diha pa lang ako sa ikaupat nga ang-ang sa elementarya, misugod na akog kupot sa liboy sa taoran kaabag ang kabawng toro. Niadtong panahona, walay salapi apan tugob kami sa kaabunda sa kalikopan. Maligo sa busay, magdulag tabanog, maghimog kahoy nga kareton, mag-igod og kasing—kini ang kalingawan namong kabataan kansang esensiya hugtanong nahigot sa kalikopan.

Ang kinabuhi gisukod sa obhektibong bili, dili sa abstraktibong ilusyon sa kinabuhi. Labing menos, kadto ang kaniadto. Apan ang kaniadto wala magpabiling kaniadto kay ang kinabuhi, sa mosugot tag sa dili, anam-anam nga manglugnas sa punoan sa panahon.

Sa pagkakaron, kasagaran sa kabukiran aduna nay nagtadlas nga kadalanan, aduna nay kutay sa sugang dagitabnon ug kini, bisan sa ginagmay, nakahimo og kausaban sa kinabuhi sa mga mag-uumang bukidnon. Ang bukid nahiduol na sa patag. Pipila na lang ka bahin sa kabukiran ang nagpabiling hilan.

Ang uma ug panguma sa karaang panahon labihan kaabunda kay ang kalikopan nagtanyag man sa iyang mga gasa sa tumang

kamadagayaon ug kasayon. Ang tradisyon mao nga ang maguumang amahan mopasunod sa iyang kabatid sa panguma ngadto sa iyang mga anak ug ang iyang mga anak motakli na usab sa maong kaalam ngadto sa iyang mga anak ug kini maoy magdugtong sa mga henerasyon sa kagahapon ug karon. Maong wala maputol ang panguma. Ang kaalam gipasa-pasa sa basahon nga wala ikasulat kay kini gipatik man lang sa tradisyon sa kasinatian nga nagkutay sa lainlaing henerasyon. Sa mismong kasinatian sa among banay, kini ang nahitabo.

Sa miaging panahon, tradisyonal sab kaayo ang panguma. Karaan ang mga binhi, karaang matang sa hayopan ang gibuhi, karaan ang mga gamit sama sa daro, kabaw, balsahan, guna, sundang, sarol, karaang panghimulso sa panahon. Dili dinhi mahinungdanon kon sakto o sayop ba sila; ang mahinungdanon nga episyente sila sa ilang kinabuhi ug panginabuhi segun sa relasyon sa ilang panginahanglan, mithi, ug damgo. Bisan gani ang ilang panan-aw sa kinabuhi karaan sab kaayo. Sa maong panahon, ang pagpanguma dili ra kaayo layog kahulogan sa kakabos.

Apan kadto butang na sa kagahapon. Kon kini maoy sundon sa modernong mag-uuma, bisan siya maglisod pagpakaon sa iyang kaugalingon.

Ug miabot ang panahon nga kasagaran hamtong na o edaran ang mga mag-uuma. Gani, diha kadtoy katuigan diin ang average nga pangedaron sa mag-uuma anaa sa 57 hangtod sa 59 anyos. Sa ato pa, mingnihit ang kabatan-onan nga nagpasapol sa buluhaton sa uma kay mas gipili man nila ang mga bokasyon nga maglingkod sa mga opisina. Kademalas sa edukasyon kay epektibo kining mipahilayo sa mga batan-on sa kaumahan. Kon nagpadayon ang maong trend, hayan dakog suliran sa pagkaon ang nasod mga napulo hangtod sa napulog duha ka tuig sukad gipagawas ang maong estadistika.

Sa prangkahay nga pagkasulti, karong panahona, dili na gayod magsilbi ang panguma nga kinaraan. Dagol ang kasagaran sa yuta nga resulta sa iresponsable nga pagpanguma.

Kon walay himoon nga kausaban ang usa ka maguuma pasiuyon sa nahisgotang mga kausaban, hayan mamatay kining maong industriya ug ang kalibotan tayogon sa dakong krisis sa kakuwang sa pagkaon.