Ang Tarsier Sanctuary Sa Corella Bohol

If we are going to save endangered primates, we must first recognize that they are individuals much like human beings, who prefer to be free to live their lives independent of exploitation.” – Lisa Kemmerer

ANG Corella usa ka 5th Class Municipality, ang kinagamyang Lungsod sa probinsya sa Bohol, sa area ug populasyon. Aduna lamay walo ka lungsod, 9,479 ka mulupyo base sa census niadtong tuig 2020. Nahimong lungsod niadtong Disyembre 3, tuig 1879 , gikan sa inahang lungsod sa Baclayon. Gisaulog ang pista matag buwan sa

Abril, petsa 27, sa mahal nga patron Nuestra Senora del Villar. Gikapasigarbo ang pagkamalinawong lungsod diin devoted Catholics ang mga mulupyo. Napulo lang ka kilometro ang layo niini gikan sa Tagbilaran City. Maingon ta nga pobre ang maong lungsod kay walay mga dagkong tindahan, businesses, pabrika,

negosyo ug uban pa. Sanglit duol ra sa syudad.

Apan sa iyang kagamay aduna kini talagsaong bahandi nga ikapasigarbo nga naa dinhi; ang tarsier (tarsius syrichta) gitawag og maomag o ang giila nga kinagamyang primate sa tibuok kalibotan. Anhi sila makit-an sa daw paraiso sama sa Eden niadtong unang panahon nga gipuy-an ni Adan ug ni Eba. Buhong sila sa pagpangga, pag-atiman ug pagtuon sa ilang kinaiya ug kinabuhi, ug walay mopasipala nila sulod sa sanctuary .

Matod pa sa mga Environmentalists ,Biologists ug mga Scientists, ang ilang kagamay nga linalang adunay kaakohan o kalambigitan sa atong palibot o Biodiversity ug Ecosystem.. Ang usa ka torista nga moadto sa Bohol dili gyod mosipyat pag-adto sa Tarsier Sanctuary sa Canapnapan, Corella. Didto makit-an ang tarsier nga buhi sa tinuod nilang kalibotan (natural habitat). Gikan sa Tagbilaran City mosakay kag mini jeep paingon sa Sikatuna. Pag-abot sa Poblacion, Corella, upat ka kilometro na lang ang

Apan sa iyang kagamay aduna kini talagsaong bahandi nga ikapasigarbo nga naa dinhi; ang tarsier ,(tarsius syrichta) gitawag og maomag o ang giila nga kinagamyang primate sa tibuok kalibotan

kalayo . Kon Corella ang imong sakyan, magpakyaw kag single motor gikan sa Poblacion, otsenta pesos ra ang pamasahe.

Sa among biyaheng Bohol niadtong Disyembre 23, 2024, kauban sa akong pag-umangkon, unang gisuroy namo ang Tarsier Foundation sa Canapnapan. Human namo og bayad sa entrance ticket, gipaila-ila kanamo ang caretaker, si Carlito Pizarras, ang giila nga Tarsier Man. Uban sa tourist guide, gidala mi didto sa mga punoan diin didto nakita gyod namo ang gagmayng mga linalang nga naglingkod, nagkapyot, ang uban nagpaipit sa duha ka sanga nga natulog. Matod pa sa tourist guide, usa ka nocturnal animal ang tarsier. Sa adlaw matulog ug aktibo magabii. Ang

tarsier, pareha lang kadako sa kumo sa singko anyos nga bata, upat ngadto sa lima ka pulgada ang gitas-on, abohon ang panit, pareha sa ilaga ang ikog, dako ang ulo ug mata. Ang ulo pwede moliso hantod ngadto sa 180 degrees , makalukso sab kini paatras. Ang ilang kaonon mga bakokang (beetles), timos (crekittes), anay

(ants) ug uban pang mga insekto. Mokaon usab sila og gagmayng langgam nga ilang makita panahon sa kagabhion. Gitawag sad sila og solitary mammal kay nag-inusara lang sila diha sa ilang

natural habitat. Matod pa ni Carlito, usa ra kabuok ang ipanganak sa tarsier sulod sa unom ka bulan nga pagbuntis, ug unom pod ka bulan nga atiman sa inahan nga mag-uban-uban ang gamay nga anak nga nagkapyot sa ulo. Ang breeding time o pagpangulag, gikan sa buwan sa Oktubre hangtod sa buwan sa Mayo.

Diha sa maong lungsod niadtong 1965, usa ka Taxidermist, si Preming Pizzaras ang kanunay mamusil og mga tarsier o bisan unsang klaseng hayop sa lasang kay himuon nga stuffed toys hangtod nga nahimo nang extinct niadtong 1985. Si Carlito, iyang anak nakahunahuna nga magbreed og tarsier kay lagi dili na sila makadakop sa lasang. Kaniadto, matag buwan makadakop sila ug 100 kabuok hangtod nga maglisod na gani og lima. Sa iyang pakigsusi didto sa kalasangan, panahon sa kagabhion, iyang nasuta nga manakop diay sila ug mga peste o insekto aron ilang kaonon. Sa kataposan, milampos ra gyod siya pagpasanay diha sa ilang balay; miabot og napulo ang iyang napadako in captivity. Sa iyang kaluoy sa gagmayng mawmag, iyang gibuhian sa kalasangan.

Niadtong1996 ,usa ka Australian, gradwado sa Adelaide University, si Irene Arboleda nanuduki-duki sa wildlife conservation, ang tarsier maoy iyang napili kay matod pa sa ilang pagtuon, usa na ka extinct specie o hapit na mapuo. Si Carlito ang unang giduol aron magpakisayod sa iyang nasinatian ug nahibalan bahin sa tarsier.

Sa samang paagi, may grupo sa mga negosyante ug mga prominenteng mga Boholano, nakahukom nga magtukod og usa

ka Tarsier Foundation didto sa Tagbilaran niadtong Septyembre tuig 1996. Ang katuyoan mao ang pagprotektar sa mga tarsiers sa ilang pinuy-anan. Niadtong 1997, gipakanaog ang Proklamasyon 1030 ni Presidente Fidel Ramos, sa pag-abre niini. Didto gibutang ang Tarsier Sanctuary sa 7.4 hectares nga luna sa Barangay Canapnapan sa maong lungsod kay didto pay nakita nga mga tarsiers nga nahibilin sa kalasangan. Si Carlito Pizarras maoy gikuha nga caretaker sa maong foundation. Ug siya ang unang tawo sa Corella nga natala na records a National Geographics nga “Tarsier Man,” maoy giila nga unang nakapadako o breed sa tarsier, sulod sa kulongan. Kining Tarsier Sanctuary dili usa ka Zoo, kay ang mga tarsier o mawmag, tawag sa mga tawo diha, nabuhi man sa ilang kaugalingon kinaiyahan o natural habitat. Nagpakabuhi sila nga gawasnon sulod sa sangtuwaryo.

Sa pagkatinuod, kining tarsier mao ang kailhanan o identity sa Corella, ang kinagamyang lungsod sa Bohol, nga sa dakong baligho, nia pod ang kinagamyang primate sa kalibotan. Alang sa taga- Corella, haom ug takdo nga tawgon ang maong lungsod nga, “Tarsier Paradise.” Hinuon, sa pagkakaron, adunay mga tarsiers nga makit-an sa ubang dapit nga gibuhi nga abre sa paglantaw, apan dili awtorisado sa balaod sa DENR.

Sa pagkakaron, ang Tarsier Sanctuary, gidumala sa Tarsier Foundation Inc., sa pakig-alayon sa lokal nga kagamhanan sa Corella, sa kasamtangang namunoan karon, si Mayor Juan Manuel Lim, Bise-mayor Danilo Bandala ug mga konsehales, pinasubay sa Tourism Council sa Bohol alang sa kalamboan sa Eco-tourism.

Ang sanctuary abre gikan sa alas otso sa buntag hangtod alas kwatro sa hapon gawas lamang sa regular holidays. Didto makita nimo nga buhi ang mga tarsiers kay dalhon o giyahan ka sa tourist guide nga moadto sa punoan diin didto masilipang nanagkapyot sila sa mga sanga sa mugbong kahoy. Gisurbi na nilag sayo ang mga punoan nga ilang gitungtongan. Ang mga patakaran: dili magsaba, maghunghungay lang ug dili magpicture nga mokidlap ang kamera o selpon.

Sige, suroy ta sa Corella Bohol. ––

Sa pagkatinuod, kining tarsier mao ang kailhanan o identity sa Corella, ang kinagamyang lungsod sa Bohol, nga sa dakong baligho, nia pod ang kinagamyang primate sa kalibotan. Alang sa taga- Corella, haom ug takdo nga tawgon ang maong lungsod nga, “tarsier paradise.”