Ing Kelangulagan ning Kataimikan (The Irrelevance of Silence)

“Ding kekatamung bye magmula lang magwakas king aldo manaimik tamu dikil karing bage-bage maulaga.” — Dr. Martin Luther King, Jr.

“Ing kataimikan maralas lakwas mikakabaldugan kesa king pamanyambital karing amanung mesambitla nang sadya.” — George Harrison, “Ita mu kabud”

(That is all)

“Ing sigwa menaimik ya kaybat ding pamngabayutuk ding tangke ring impun at kisnang bayat sasandal karing butil king dayat. Ding batwin memanalto la anting tagan ding kildap, dapot menaig ing kataimikan babo ring sabla, mengari mong e migmula ing lumpungan king Kalikasan.” — Kahlil Gibran, Meyangu king “Metung a Lwa at Timan”

(An Excerpt from “A Tear and a Smile”)

E uling e bubulad ing metung a tau, mngabaldugan a e ne byasa iti o ala yang balu. Dakal a taimik a taung kabud mibusni la asbuk kanita mo pa mu akit nung makananu la gelingan at kebyasnan. Ing ilug a malalam taimik ya mu dapot e me kararagli ataruk. Antita la naman deng aliwang taung e maynge. Buri da pota mung taganang kaylangan kanita la mu bubulad.

Deti reng pagsisti dang mababangnas wawa. Ila reng e matula keng labit, kasitan o indredus. Buri da pisasabyan mu itang ating kabaldugan o ulaga king bye ra.

Kabaligtaran da reti detang amanwan dang mala-tapayan o retang papaturanan na ning diparang “ing maynge tapayan ya na pin mang alang laman.” Ila ring parating magkaynge bang apakit da areng aliwa a dakal la balu at byasa la. Ala lang patugut sisitak-mung-sisitak ambisna alang kabaldugan ing panyabyan da.

Karing pekapun a manungkulan king kapamalan, mapa-pambangsa

man o mapa-baranggay man, mayayakit la naman deng maynge at taimik mung pekapun a pakalukluk kasalungsungan. Deti reng alang patugut mantun gawan para king ikakayap da reng karelang sasakupang memalen. Susuyu lang e bubulad. E da pagmataksil nung sakaling magtagumpe la man.

Sumangid deti ila ring kabaligtaran o deng ala namang balung gawan nung e pane namung kukupak mung kukupak a balungus keng karelang kaparatutan. Bala mu ila namung byasa o ating balu king segana-ganang bage. Atin mu namang papalto da asno kakayapan o kabanalan agya mang kilub ding pusu da kisnang laput.

Balang gawan da reti gugulisak da pa kapamilatan da reng miyayaliwang paralan ning pamitalastasan. E la patugut papalto larawan dang bala da asno kasanting o kalagu keng pangakwa da kareng larawan dang pat al ast as.

Ila reng e la mikimut nung e makabulalag kareng malda ing gagawan da. Buri da ing parating pupudyan at parangalan inya sa’t ala lang pautgut mantun daptan da ba’lang mibantug at talangan da reng memalen a laganas. E la makakimut nung alang dakal a manakit agya mang ala lang balung gawan nung e napnapan de pibandyan ing bangsa, nanabangnan da pa king adadake da keng panakitan kareng ukyan dang kumw a-kumw ar i .

Napun, tebili na ing tungkulan ning metung a mayap a pekapun a babaing asna kataimik agyang ala yang patugut gaganap king tungkulan na. Ya ing alang kabulad-bulad king pamangganap king keyang tungkulan agyang nanu pang pamanggipit ing gawan da.

Makanyan man, neng e na na apibata ing daraptan da kaya ding maki-upaya o pati na ing lakwas matas kesa kaya, mengari keng kinasnang bwa king sesesen a nasi, linapo ne inya sa’t likwan nang kabudabud ing pipaglutwan uling e na na apibata ing pali.

Gilisak na ing pamanyalang na!

Dake Talabaldugan: 1. butingting – (palagyu) – busisi, bulatlat, kupad, bagal. English – wastage of time by giving too much attention to unnecessary matters. Alimbawa king pamangamit: “Pane ing butingting nang Budung keng kayang saken inya patingapun e ne makapandilu man.”

2. butít – (palagyu) – ing malaman nang dake ning lalam bitis. English – calf. Alimbawa king pamangamit: “Neng aldo’ldo yang maglakad papunta at pabalik king pipagaralan da i Rosa, asne pangaragul butit.”

3. butulan, bungulan – (palagyu) – saging a mabutul. English – multi-seeded species of banana. Alimbawa king pamangamit: “Mayap kanu keng katawan ing parating pamamangan butulan, inya i Ponsing asne pangasyas at kasikan uling mapamangan ya.”

4. butus – (palagyu) – batikuling. English – wood used in sculpture for its very relatively soft quality. Alimbawa king pamangamit: “Manyali ya parating butus i Andu para agamit na keng pamandukit nang larawan.”

5. buwal, bwal – (pangdiwa) – tomba, sakab, ragsa, kera, saldak. English – fall flat on the ground. Alimbawa king pamangamit: “Keng panga-bwal nang Bisen keng dalan, lakwas ya pang mengaduling kesa keng sadya.”

KASEBYANG KAPAMPANGAN: Metung a agkas mituturing king Kapampangan ini, “digpan ning alti!” dapot magagamit ya naman king biru. Ing “alti” wangis kabaldugan na ya mu naman ning “kildap”. Malino patune niti ning pangamapagmatyag da ring pipumpunan tamu. Ing nanu man kasing turan o dugpan ning kildap masisilab at maduduluk inya mamamate la o maduduluk la reng nanu mang mituran kaniti. Inya pin sana, iti metung a mabayat a pingsalang tuturing da agya man ngeni reng kabalen tamu o agyang deng aliwang lipi. Alimbawa: “Ala neng gewa ing digpan ning alti nung e namu maglabit nang maglabit dikil king bye da reng aliwa.”

Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, garciakragi@yahoo.com o iyaus o i-text king + 639988948624 o + 639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe!