Ing Pangamakabalen Likas Mu Kekatamu (Patriotism is but Intrinsic in Us)

“Magbante laban karing kumwaring sangkan-sangkan a pangamakabalen.” ~ George Washington

“Ing pangamakabalen kusa.

Panamdam iting katapatan at tipan a bunga ning belwan at kapanwalan.

Ing makabalen papasyag na ing pangamakabalen kapamilatan ning dapat, kapamilatan ning pamamili.” ~ Jesse Ventura

“Deting miragsang bayani panalakaran da ing pangatau ning metung a bangsa

A ating makabang amlat ning pangamakabalen at dangalan

— at metung a bangsa a linaban nang dakal a lumpungan bang pandatilyan yang malaya ing bangsa karing bala ning kasikampwan.” ~ Michael N. Castle

“Deng tau kaluguran de ing karelang bangsa, e uling dakila ya iti, nung e uling sarili de iti.” ~ Seneca

“Mayumu ing suywan ya ing bangsa ning ninu man kapamilatan ning dapat, at e kamulangan ing suywan ya iti kapamilatan ding amanu.”

~ Sallust

“Ninu mang manasik pamipaulaga papalut yang dangalan.” ~ Leonardo da Vinci

Ing pangamakabalen magi yang kabayaniyan karas ning kakataskatasan na, bista man ating kabayaniyang e naman mu pangamakabalen. Alimbawa, ing pamagligtas ning metung a atu king masisilab o malulumud a para nang tau.

King panaun ning gulu, e pamikakasundu at pamipate-pate ding memalen, nung e man ating lalto sukab o taksil king Indung Balen, pauli ning pangamakabalen da— mamagalto la reng bayani at maglibutad king salapungan ning amlat. Dapot dakal la naman ding magsangkan-sangkanang bayani agya mang pane kalilwan ing pemandapat, daraqptaqn at pamalak pang daptan para king bangsa at ding memalen niti.

Ngening milaganas at mibantug ing Social Media, dakal lang magsangkan-sangkanang makabalen pauli ning kapanwalan a marangal ing maging bayani o mate ka para king balen. E dalise iti uling lugud ating panayang kapalit. Inya sa deng gugunyat at papalto masabal king Indung Balen kapamilatan ning amanu mu kabud at palukluk la mu dapot neng ating pamigunyat pangmarakalan alino da man e mu akit.

Ing buri da mu reng aliwa makilala la anting dakilang memalen o bayani pauli ning dapat at amanu da. Inya sa’t buri da ati lu parati keng bungad ning nanu mang pamigunyat at mamagkumwaring ila ring pekapun at ila ring sukat tukyan ding aliwa

anting alimbawa ning pamalsinta king bangsa. Pagnasan da reti ing parati lang makabulalag a lagyu at makitalatag la karing mangaragul a lagyu king larangan ning pangamakabalen kanu.

Makanyan man, nung lumapit ka karela bang miyampang saup o antabe mu man, kabud abau da ing belwan mu migit kesa king belwan da— anti lang asu— kaungan da n aka, nung e man sagpangan uling bala ka king karelang kebantugan at kapanimunwan— king guni-guni ra.

Maralas a deti ilang magdala king pangasambut ning pamigunyat a magnasang tune kasuywan ning kalayan, katuliran at katarungan. Karas ning taktakan kanita la makikilala ding tune bayaning makabalen salungat karing magkukumwari mu. Maralas a ila ring magbaligtad at manaliling aguman king kasagsagan ning pamigunyat bang mipalitan ing sadyang akagaywan a katampalasanan, kapamiraytan at kalaraman.

***

King ka-21 na ning Agostu o makadwa… Lwid ing katlumpulu’t limang banwa ning pangayangu na bye ning pambangsang bayaning Benigno S. Aquino, Jr. o mibantug king palayo “Ninoy.” Sana e mesayang ing keyang pamagdaun bye para king katimawan ning Bangsang Pilipinas pauli ning maling balita, pamanuman king amlat at mibayarang kalaraman ding mapilang kasalang ning Kalayan at

Katuliran.

***

Dake Talabaldugan: dantáy/danté – (palagyu) pamagdante, salake, tumpak. English – placing a leg over something (usually over a pillow or someone) while lying. Alimbawa king pamangamit: “Kabukas e na lalako ing dante ning bingut keng ima na inya e na akwang mikimut maslese ning ima.”

dangál – (palagyu) dangalan, kamalan, puri. English – honor, repute, honesty, prestige. Alimbawa king pamangamit: “Dangal mu ing tatagalan da reng kumwari magmalasakit la at e la pabayad dapot atin lang makasalikut a kapagnasan.”

dangat, pamagdangat¹ – (palagyu) tusuk, sulut, dutdut. English – piercing and slightly wounding with a sharp object. Alimbawa king pamangamit: “Mekwa ya mu rin keng dangat ing salubsub na keng talampakan Ponsing kaybat nang mengalbag paruminggu.”

dangat, pamagdangat ² – (panguri) ngilag, kapangilagan, tatakut o kakarug keng aliwang tau pauli ning nanu mang sangkan. English – aloof, evasive, afraid. Alimbawa king pamangamit: “Dangat ya kang Berting i Tutuk agya mangy a ing menuru kaya king kalisan inyang minuna.”

dangkal – (palagyu) damak, dapal, sukad ning makabukakang gamat magumula keng tingdaragul angga na king tinglalati. English – unit of measure from the tip of the thumb up to the tip of the middle finger stretched. Alimbawa king pamangamit: “Pekikwanan neng asukad ing katas ning gusaling Asyung nung pilan yang dangkal a alang gagamitan nung e mu dinmg taliri na.”