Pali Daya at Kayan Daya (Instinctive Repugnance and Reflexive Fascination)
“Anam la ring bage a kasaman na ning Ginu, pitu no man ding bage karimarimarim Kaya: matang mapagmatas, dilang malaram, gamat a magpatulung dayang alang sala, pusung babalangkas marok a pamalak, bitis a mabilis mulandit king karokan, e tutung saksing magpalwal kalaraman at ing metung a taung migugogo pamisalusalungat king balayan. Kanakung anak, talukyan mo ring utus ning ibpa mu at e mo paymbuirisan ding turu ning indu mu.”
~ Diparan, Dangka 6: Sunis 16-20
(Proverbs 6:16-20)
Corinthians 1613
Dakal a pasikut-sikut ing bye ning tau at dakal a masakit intindyan kareng bage-bage mangapalyari karing balang aldo. Atin kareti ing saguli mung pakibalwan ing kabaldugan da at atin mu namang agyang nanung isipan e ataruk ing kalalamlalaman ning karelang kabaldugan. Makapangasdan, makapagmulala at alang kapakibatan.
Karing akakatagmu tamung kapara tamung tau, atin tamung pikakapalyan daya agya mang ila e la mapali daya kekatamu. Ating pikakapalyan da katamu dapot ila e ta la pikakapalyan daya. Ating pikakapalyan tamu a pikakapalyan tamu naman daya.
Misan atin taung akatagmu tamung papalto ganaka kekatamu dapot agyang nanung gawan na, bubukal ta’pa mu rin daya kaya. Balang sabyan na, balang daptan na, bala namung tungkul kaya kasusoran tamu king e ta’balung sangkan. Basta mapali ta daya kaya.
Bala pin, balang akit ta ya masisira tamu aldo at angga nang patingapun a miras ing kabengyan— milalako tamu gana neng akit ta yang datang a mekad ayli-ayli ya. Nung kapilan naman mayli ya, lalu tamung masusumami. Bala pagsisti na katamu neng mayli ya, agyang ali naman. Misan pin apapaninap ta ya pa inya patipamanudtudtamumasisiranung antita.
Nung naman abe taya keng obra o sikwela— mikakasangkan bang malis
na kang iskwela keng tutuking aldo ning pamagaral e ka masira pamagaral uling balang akakit o akakasabi me mipapakarok ya. Antita ing mapali daya.
Sumangid naman ning likas a pamakikasaman ya pin ig ating taganang taung mayan ta daya kaya. Ing timan na, ing lakad na, ing pangimut na at pamagsalita na— makayama king panakit at ing panandam. Daig ne pa ing batu-balani. Daig ne pa ing mimigut a alawli keka.
Mumuna me pang akit bala aiisip mu a “kasanting na atang kayabe nine!” Kaybat na nita buri mu akakit meng parati, akakasabi meng parati at akakayabe me balang penandit. Paninintunan mu ne lupa, siwala at sablang tungkul kaya.
Mekad ita ing awsan dang “crush” ne abe?
Makanyan man, e naman balang taung mayan ka daya karela crush mu na. Basta mayan ka tagana daya karela dapot ala namang nanu mang malisya. Buri m’ya mu pangatau o ugal i .
Nanu ing sangkan niti? E mu kabud maliyari iti— dapat ating sangkan. Ing pekamalino sangkan niti ya pin ing kalma o “karma.” Atin tamung sadyang akapate o akayabe king milabas a bye a king bye tamu ngeni mekad mapali ta daya o mayan ta daya karela.
***
Pamun pu, Rev. Fr. Jay Bascon, Cura Parroco sadya ning Makabebe a yatad king pilipatan nang parokya ning San Jose, Florida Blanca at alilan na naman ning sasalubungan a bayung Cura Parroco— Rev. Fr. Amado Dizon, a menibatan naman ning Holy Rosary Parish ning Kalungsuran ning Angeles. Patnubayan na kop u sana ning Apung Ginu karing bayu yung pamanungkulan karing balen a sakupan yu anting talausuk ding talasalpantaya.
***
Dake Talabaldugan:
1. gurami – (palagyu) asan a mengaring maimpis a tilapya. English: a species of resh-water fish, with thin body and beard-like fins around. Alimbawa king pamangamit: “Melagad na lang tutu reng gurami king panaung kasalukuyaninya ala na kareng kayanakan ing makibalu kareti.”
2. gusalì – (palagyu) bale maragul, bulwagan. English: edifice, building. Alimbawa king pamangamit: “Nung sanu pa reng mangatas a gusali ilapa ringlakwasmapanganibnengpanaun a mamayun.”
3. gusì – (panguri) guling-guling, tapayan a maragul. English: large china vase or pottery form the Ming Dynasty, often targets of treasure hunters being assumed as burial jars of ancient Hakka Chinese who migrated to the Philippines prior to the
coming of the Spaniards. Alimbawa king pamangamit: “Mekakulkul lang gusi keng lalambale da reng siping ming bale at kisna yang gintung pira-pirasu inyang balbalan de.”
4.gusót/gusút¹–(panguri)gusut-gusut,lukutlukut, lupang peglamutak. English: crumpled, entangled, tangled-up, confused. Alimbawa king pamangamit: “Gusut ya susulud a imalan inyang mantun yang obra i Bobung inya pin siguru e ya metanggap metung mang pintalan na.”
5. gusót/gusút² – (panguri) kagusutan, gulu, kagulwan, e pamikasundu, pamipate-pate, salangsangan. English: trouble, disagreement, mess, chaos, confusion. Alimbawa king pamangamit: “E pa mu rin meyari ing gusut keng pambansang alalan agyang paruminggu na ing milabas, inya miyayaliwang indredus ing mamaglwal.”
GAWING MEKALINGWAN
KARING KAPAMPANGAN!
Kanitang sadya, ing pamikilala malilyari ken mung galamanu o handshake. Syempre ating samut timan at mipanyabi la mu reng mikikilala nung nanung lagyu ning balang metung. Ngeni namang kasalungsungan, mipag-besu-besu la o itang balamu mipanuma la dapot mipanagkil la mung lupa at makasara la asbuk at mipamalit lang cellphone number at mipag-FR la keng Facebook. Ya pin na ita.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.