Ing Pamanenaya king Pamamanlag ning Munag (The Wait for the Rise of a New Morning)

“A ring bage-bage e la malilyaring anting kasalese ning sukat dang ikapalyari pauli na mu niti ning karokan ning ketawan. Inya sukat tamung mitalakad metung a paralan ning pamanimunu a sari kapantas bang-ting upayang mabating ing karokan ning tau at ding sabla masalese lang kimut balang metung, nu man karakal ing karokan ing ati yu kaya. kamatutwanan, laganas panwalan a ing balang metung kekatamu mibait yang mayap;

nung ing ninu man magi yang salang king batas o mapanyamantala, iti sala ning kaparalanan. Alang pamikakunu a ing kaparalanan marok ya king dakal a dane at sukat yang miyalilan. Metung karing metung a sangkan inya marok ya at bakit malyari ya pang mandatila agya mang marok ya, ya pin ing maling panakit a ing aligasngas king pamangawa milunasan na. Kabang ing kamalyang ini lalaganas pa ding sablang kaparalanan king kasalungsungan alang binang apipagpilinan kareti ngan.”

~ E. F. Schumacher, “Small is Beautiful”

Nung sanang anti mu keng aldo’ldo e ta sasaryang abatan o panayan ing papamanlag ning aldo king munag at ing pamanalbug niti keng sisilim antita mu naman sana ing e ta sasasaryang abatan ing pamagwakas ning kasakitan a daralanan tamu ngeni pauli nning kasalungsungan a kaligaligan a darala na ning makayawang sakit. Mangaynipan ta‘wari king panyatang ning abak? Mangaynipan ta’wari keng panyatang ning bengi?

Nung ing metung a bage e ta ya panayan--e ta mu naman mangaynipan uling e ta’mamilang penandit, oras o aldo king pamanenaya kaniti. Apansingan mu ita, abe?

Ing Bayaning Ninoy Aquino, king pamagdake na king milyari karing banwa ning pangakulug na, pepakit na a balang aldo bibilangan na at ita makatala king dalig ning kulungan na nung pilang aldo ya migdusang e na akakit ing malilyari king lwal at syempre karing pakamalan nang asawa, anak at pengari. Migkasakit ya kanung tagana uli ning pamanenayang alang kabitasan.

E wari neng tatanam ta’ng pale, ing lilingunan tamu ing pamanugtug danum kareti aldo’ldo at ing pamanyalbag pataba king gabun bang kanita tumubu lang masalese at malabung ding inasik tamung tanaman--pale man o gule o nanu mang tanaman a mamunga o mamulaklak. E ta man maynip dapot e ta mu apansingan mamulaklak na pala ing pale o nanu mang tenam ta’ng tanaman mamunga nang tambing.

Kasi e ta pakatingiran ing ditakditak o bagya-bagya dang pamandagul, pamamulaklak o pamamunga. Migising ta namu kabud king metung a munag a malyari ta na palang pumalut o managtal bunga o bulaklak. Milabas ing panaun, dintang na kabud ing papalut e tamu man apansingan uling e ta mangaynipan king pamanenayang sarya.

Nung e ta’gigisanan ing panaun tamu at pagal king pamamilang tunggal-tunggal karing penandit o aldo--dakal ing e ta balu datang na kabud ing makasalikut a pamanenaya tamu king nanu mang bage. Nung ala ta’ng panenayanan--e ta mangaynipan uling alang sangkan.

Datang mu rin ing bayung munag, abe!

***

Dake Talabaldugan: limbang - (palagyu) libang, pamaglibang, pamagbandying-bandying. English: diversion. Alimbawa king pamangamit: “Pamagpatilo namung guryun ing limbang da reng kayanakan oneng mangasabit la kareng posting kuryeti deng pasulapawan da inya binawal da keng bar anggay.”

limbás - (palagyu) simbad, ayup dagat/ iluug o wawa ning ilug. English: bird of prey, usually preying on shrimps and small fish. Alimbawa king pamangamit: “Magdatun lang parati keng wawa ning ilug deng limbas balang gatpanapun bayu magsisilim at manibsiban la kareng par o.”

limbón/limbún - (palagyu) pamaglibut da ring malda mengari neng libad o neng lilibut do reng larawan ding nwan king kabalenan manibat pisamban at magwaks mu rin keng pisamban. English: procession, march, parade, cavalcade, cortege. Alimbawa king pamangamit: “E da na belaus ngan ing sablang limbun inyang maleldo magmulang Myerkuli angga na itang Byernis pati na Duminggu pauli ning kaligaligang malilyari ngeni.”

limì - (pangdiwa) limyan, lingunan/pakalingunan, asikaswan masalese. English: to attend to deeply and attentively, pay a lot of attention Alimbawa king pamangamit: “Limi yang limi keng babanten nang masakit ing penibalan dang mantabe kaya inya agad yang mipaldan i Bising kesa kareng aliwa.”

limit - (palagyu) kalimitan, dala/ kadalasan, bilis, kabilisan, pane/ kapanayan. English: frequency, rate of occurrence, prevalence, incidence, persistence, regularity, oftenness. Alimbawa king pamangamit: “Limit nang gagawan Sendang ing papamilad deingan a gurami keng bubungan da at asasalilung na lang parati bayu pa muran inya alang masisira.”

SADYANG GAWI DA RENG KAPAMPANGAN

Gawi da reng susuba at lalabas king Mawli ing pamanyake bangka o paro balang aldo at balang bisa lang maglakbe nanu mang aldo. Antita mu naman kareng manyali o mamalengki, manintunan karing aliwang baranggay, kabalenan, o aliwang balen; deng magaral at talaturu karing pipagaralan kabalenan o aliwang balen bangka mu naman ing sasaken da papunta at pabalik.

Inyang miyusu la reng tricycle a di-paldak at ding di-mutor--deti ditakditak inalilan da ing paralan ning pamaglakbe o pamaglayag da ring memalen pati na ring dayu o daralo. Angga na ngeni, ing pamanyake bangka melakwan nang melakwan at saguli namu lubus nang makalingwan lakwas na ngening deng tau atin o keraklang saken pangsarili da.

Dagdag pa kanyan ing pamangawa ning tete pidalakitan magmula Makabebe angga Masantul. Ing pamaglayag lubusan na taganang makalingwan subali mu kareng maglayag bang manasan king laut o mangarayung balayan at lalawigan.

PIGAMPA: Ing Kapisik manalig yang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kapampangan kapamilatan ning pamipasigla king keyang Kalinangan— ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan.

PARASAN: Pagnasan na niting ing paralan ning panyulat at sablang dake ning Kalinangan tamu a telukyan ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan.

Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.