Uyat ding Sablang Karokan (Root of All Evil)
“Pauli ning ing pakamal king salapi ya ing uyat ding sablang kar okan.
Ding mapilang tau, masasal la king salapi, miparayu na la king kasalpantayanan at bisbus da ing sarili da king dakal a lugma.”
~ Mumunang Aklat nang Timoteu| Dangka 6: Sunis 10 (1 Timothy 6:10)
“E ka manipun pibandyan keti king yatu para karing sarili yu, nung nu ding gamu-gamu at ulad asisira da, at ding mapanako aluluban da’t apapanako.
Dapot manipun kayu para karing sarili yung pibandyan king banwa, nung nu ding gamu-gamu at ulad e da sisira, at ding mapanako e da aluluban at e da apapanako. Uling nung nukarin ing pibandyan yu, karin ya naman ing pusu yu.”
~ Mateu| Dangka 6: Sunis 19-21
(Matthew 6:19-21)
“Karin namang masalapi king kasalungsungang panaun, sabyanan yu lang e la pa maging paratut, o e la mu naman mamasa king kelang-kabitasan ding salapi, dapot king Dyos.
a madakal ing pagkalub na kekatamu king sabla bang maging matula.
Bina lang mayap, bang maging masalapi king pamandapat kayapan, ing maging mapamye, at makadyang midake,
inya in makatipun lang pibandyan para karing sarili da anting mayap a balangkas king payntugul, bang-ting upayang makakalawat la king nung sanu ing tutung bye.” ~ Mumunang Aklat nang Timoteu| Dangka 6: Sunis 17-19 (1Timothy 6:17-19)
Nung ing salapi apipikasundu na la ring tau, antita mu naman– ding tau magugulu la’t mipapate o mipapatayan layun mamamate mu naman nung e mu ing metung nung e maralas ila ngan manasakit. Maralas a ing salapi makakarok ya kareng e byasang talan kareti.
Ing salapi apapatas na la puluk ding makatalan dakal kareti uling para karela makaigit la kareng aliwa deng masalapi at deng alang salapi para karela lakwas lang mababa kesa karela inya latyan-latyan dala. Para karela ding pakakalulu mababa la uri pangatau at ila sukat lang duku karing masalapi.
Banwa ing turing da karing sarili da ring masalapi at para karela gabun la mu o mekad burak la pa ring maluka king turing da. Atin ping masalapi ing maralas sumabi, “Magkanu ka wari? Bisa kang paten da ka at bayaran da na ka mo?” Ita ing gawi nang sasabyan kareng e gagalang kaya anting ginu.
Ing salapi mu naman yang panibatan na ning pamaging salwak-sabi da reng magkamaling tatalan kareti. Magi lang dayukduk deng tatalan salapi–mabandi o maluka man–nung deti magtabugak la king malyaring gawan ning salapi.
Maglasing la, mambabai la o manlalaki la, miminum lang bawal a panulu, susugal lang maragulan a pusta at pauli da ring daraptan da apapaburen da na ing katinwan ping panugali pati na tungkulan da king pibale-bale da, king kabalantyan o community da at king mabilug a yatu.
Inya sa’t ing masasabi king Banal a Kasulatan parati yang mipapaltutu kareng taung e mayap tatalan karing salapi at pati na karing giginu karing masalapi. E uling masalapi ya ing tau mangabaldugan na a ya byasa ya o matni ya buntuk agya mang ing pamamanding dakal a salapi mangaylangan ketnyan buntuk king nung makananu lang akwa ding kata-katang salapi.
Makanyan man pauli ding salapi maralas deting dakal kareti ilang mapipiling manimunu karing aguman at pati na king kapamalan at mayayakit naman a e balang masalapi byasang talan king karelang tungkulan a pigkalub ding memalen karela.
Ing salapi malyari yang maging ikakarok o ikakayap ning tau agpang king pamangamit na kaniti at ing mayap a pamanalan o pamangamit kaniti ya pin ing nung gamitan la king suyu king Apung Ginu dapot ita metung yang paksang masanting pisabyan karing tutuking dangka ning Kapisik.
***
Dake Talabaldugan:
1. lunós (palagyu) lunus, pakalulu. English - pity, mercy, compassion, sympathy, commiseration, regret, condolence. Alimbawa king pamangamit: “Ing lunus ning Ginu babye na e mu karing talasalpantaya nung e pati na mu naman karing sablang pekamasaldak a e sasalpantaya.”
2. lunót (panguri) lunut, melambut uling mipalabis na lulut. English - softened for being overripe. Alimbawa king pamangamit: “Lunut no reng asali dang mangga keng palengki kabalenan dapot buri mo mang isubli o ipamalit e naman malyari uling bawal nang lumwal.”
3. lunsád (palagyu) pamaglunsad, kuldas/ pamanguldas, baba/ pamagbaba, tipa/pamanipa. English - alighting, getting off from a vehicle, dismount, get down, dsembark, descend, detrain, deplane. Alimbawa king pamangamit: “Lunsad lang tambing deng menibatan metung a paro Menila kabud miras na la keti bang idake da karing taung baranggay ing darala dang masayang balita .”
4. lungad (palagyu) pangalungad, panganabu keng danum pauli ning pangasubsub, pangasawan o pangabigla. English - falling off from a boat or proch head on to the water. Alimbawa king pamangamit: “Lungad yang menabu keng ilug ing malasing a lalaking maglayag uli kanung asne kalasing inya patingapun at kabukas da neng pantunan e de pa mu rin akit.”
5. lungayngáy (panguri) lungenge, gugulisak a makalikad. English - with head dropping backward and with mouth open upward. Alimbawa king pamangamit: “Lungenge yang manyambitan ing asawa nang Susing kabang lilibing de at ding makipaglibing asno kalunus king biglang milyari karela.”
***
SADYANG GAWI DA RENG KAPAMPANGAN
Atin lang pamalak a mitalakad tete a miyuyugne king Kabalenan Masantul at king Iskundu o ing mumunang dake ning paralayang dane ning ilug Rio Grande king balen a mesabi. Iti metung a magpabating king pamagbangka da ring memalen uling e no makaing kaylangan kanita kayari ning tete. Keraklan mamag-tricycle na la mu ring dudulung at ding lalabas manibat at papunta king kabalenan. Deng bangka ila ring paro magamit na la mu kabud king pamanasan.
Pamamangka. Metung iting gawi a makalingwan na mu naman kalupa ning pangabating ning pamanasik kanitang kasna ya pang palayan ing balen kambe ning Makabebe at aliwa pang mituran keng albug pauli ning pamamakbung ning Pinatubu at pamaglapo laput karing sapa at ilug angga na king bebe dagat. Ita manibat inyang banwang 1991.
***
PIGAMPA: Ing Kapisik manalig yang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kapampangan kapamilatan ning pamipasigla king keyang Kalinangan— ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan.
PARASAN: Pagnasan na niting ing paralan ning panyulat at sablang dake ning Kalinangan tamu a telukyan ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.