Ing Pangane (The First Born)
“Nganang sinabi ning Ginu kang Moyses,
‘Pabanalan mu la kanaku ding pangane mung mambang. Ing mumunang bunga ning balang atsan karing Israelitas kanaku la, tau la man o kaladwan.”
~ Ing Pamaglikas?Dangka 13:Sunis 2
( Ex odus?13: 2)
“At ya ing larawan ning e mayayakit a Dyos, ing pangane karing sablang lelangan.” ~ Kolosyanu?Dangka 1:Sunis 15
(Colossians 1:15).
“Italaga ke ya naman ing pangane Ku, ing pekamatas-dili karing ari ning yatu.” ~ Dalit?Dangka 89:Sunis 27
(Psalm 89:27).
“At ibat kang Yesukristo, ing tapat a saksi, at ing pangane karing mengamate, at talapatuntun da ring sablang ari ning yatu.” ~ Pamibulalag?Dangka 1: Sunis 5
(Revelation 1:5).
“Sukat neng kilalanan ing mambang ning e ligurang asawa anting pangane kapamilatan ning pamagkalub makatadwang dake ding sablang pibandyan na.
Ing mambang ayta yang mumunang tanda ning sikanan ning ibpa na. Ing karapatan ning pangane ati yu kaya.”
~ Pamiyulit?Dangka 21:Sunis 17
(Deuteronomy 21:17)
“Makapagmulala pin naman, O kaladwa ning metusikluban, a mibait Ka, agya mang Ika ing maulagang sikanan at ing E mibait.”
~ Ding Maligayang Talasuyu ning Ginu?Aklat 1: Dangka 8: Sunis 30 (Srimad-Bhagavatam (1.8.30)
***
Parati dang sasabyan karing wali ning pangane a “Nung mibakle ya i kaka yu e ko sa mengabait.” Malino a mangabaldugan iti a ing pangane ing bala memusni king atsan ning indu bang ding wali na makalwal la naman at misapwak keti king masala. Buri na sabyan atin la ngan utang lub deng sablang wali keng pangane e mu uli nita nung e maralas a ya ing magpabyasa e mu king indu nung e king ibpa nung makananu ing maningat karing supling da.
Pangaragul ning pangane–ya ing maging kasaup ding pengari e mu king pamaningat at pamaging kakyalung–uling ya ing sasaup at manantabe king ima agyang lati-lati mu ing saup na. Pauli ning pangane makagawa yang aliwang tungkulan ing ima kabang magbante ya ing pangane o ing kaka.
King ditak-ditak a pamandagul ning kaka daragdag at darakal ing asasaup na e mu karing pengari na nung e karing wali na at king pibale-bale da. Subali king pamaningat karing wali na–uling ya ing maralas pekamaisip karela ngan mikakapatad–ya ing maging peka-pamuntuk ding mikakapatad at maralas–migit king pekabatas kesa king pasubali–ya ing pekabyasang magpasya karela ngang mikakapatad. Ya mu rin ing kayabe dang magpasya ding pengari na nu man anti karitak ing aybubulug nang belwan at nu man iti kabagya asasaup— makasaup ya pa mu rin king sarili nang kegiwan.
Pangaragul ning pengane, maralas a ya ing mumunang-dili–nung e man yang dili– ing tatangkilik e mu karing pengari na nung e lalung-lalu na karing wali na. Ya ing keraklan mumunang mayayari king pamagaral at mumunang makapanintunan inya sa ing pangane ya ing makayantabe karing pengari na at wali na kapamilatan ning pamanyaup king pamagaral ding lakwas anak kesa kaya.
***
Masaya, makabaldugan, ligtas king nanu mang sakit at panganib a aldobeytan king pangane ming anak— Dr. Princessille “Chei” Garcia-Caylao. Parating kalam at pakalulu ning Ibpang Kakataskatasan!
Dake Talabaldugan:
Umpisa ning “M”/ ”m” ngeni, kabalen at migit neng mangapitna ing Kapisik keng kekatamung Talabaldugan Kapampangan a malambat-lambat na mu naman ayumpisan tamu. Misadsad ta’sana.
1. M, m (panguri) “ma” king kulitan Kapampangan; ing kapulung titik. English betel nut pal or fruit.
2. maagap (panguri) mayagap, mu naman, masasal o mabilis kimut, maliksi, parating makayadya . English - punctual, always ready, always prepared, anticipatory. Alimbawa king pamangamit: “Daig ya ing masipag keng maagap inya e tamu ugalyan at sasane ing kupa-kupad.”
3. mabulo (palagyu) mabulo, talang; bunga ning impun tanamang panibatan ning dutung awsan tamung kamagung; magagamit anting mutun king arnis o kali. English - Diospyrus discolor: a tree with hard dark-drown wood and reddish flossy and edible fruit. Alimbawa king pamangamit: “Daig ya ing masipag keng maagap inya e tamu ugalyan at sasane ing kupa-kupad.”
4. Makabebe (palagyu) makabebe, lele ning pampang dagat; balen a minunang disan ding dayung mapanyakup a Kastila inyang 1571 a kisdanan da king kasaplalan na’t kalinangan pati na king tepangan ning ari dang i Rajah Tarik “Bangko” Suliman. English - the ancient town of Macabebe, in the southernmost-part o the province of Pampanga. Alimbawa king pamangamit: “Nung e ka pa miras Makabebe, e me pa ikit ngan ing Indung Kapampangan.”
5. makabakle (panguri) makapakiling, makapatomba, makapailig, makapasalapung. English - diagonal, crooswise, leaning, inclined, cant/ canted, slanted, bevel, bias/biased, oblique, askew. Alimbawa king pamangamit: “Makapabakle la ngan keng dalan deng mengatombang impun tanaman a delanan na’t rigsa ning bagyu at angga man ngeni antita la pa mu rin.”
***
***
SADYANG GAWI DA RENG KAPAMPANGAN
Gawi da reng kabalen tamu a maglutung lelut kabud ing bingut o anak a bayung bait kinusad ne. Atin mag-lelut makisamut miyayaliwang pampalasa dapot keraklan a lulutu ding makiyanak— lelut mais. Ing lelut kanu pampasyas talakad inya kabud mekapagpatala ne ing bingut mag-lelut pigan no man o lelut linutu keng piga at ating samut balatung a siningle at tutugtugan da pang kakang piga o itang mumunang pasla keng ungut a kidkud.
Ulitan da iti ampat mekatikdo ne at mekalakbang ne ing bingut ambisna pakakalulu la man at lakwas na deng makiagyung pengari. Senayang gawi da reng kabalen tamu iti kanita.
King panaun ayti deng pengari daralan da na la deng bingut da kareng fast food at e da na pagmasusyan anting sadya ing mumunang pamangusad, pamagpatala at pamaglakad ding karelang supling.
***
PIGAMPA: Ing Kapisik manalig yang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kapampangan kapamilatan ning pamipasigla king keyang Kalinangan— ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan.
PARASAN: Pagnasan na niting ing paralan ning panyulat at sablang dake ning Kalinangan tamu a telukyan ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.