Ing Upaya ning Timan (The Power of Smile)
“apapatiman mu ku at ayayaslagan mu ing dalumdum king bye ku... uran ka king kasagsagan ning pali king kaleldo. mayuyulit man ing sunis da at lawiwi ring dalit ku uling ya pa mu rin ing panamdam ku kekang asisilip karing padaplis a suglap ku e ku apaglingad. ala mu kalalagwan ku pa mu rin keka ala mu makapagpatingangin ku mu king marimlang labul ning timan mu, at king yumu ning kekang lagyu. ala mu mamyalungan ku mu karing mapilang amanu.”
“Apapatiman Mu Ku” nang Miguel Serrano, 05.26.18
“Matudtud kang makatiman, ipyak la ring kekang mata; Ing panamdam makagalus, makalamat king diwa. Itabili–ing daralan, bawasnan ing bayat king pago. Paynawa ka pamu sana, iwaglit ing sablang lilingunan. E magigisan ing bukas, binit na kang panayan.
Tumiman ka pa keng munag, ambis’na e para kanaku. Tumiman ka! Tumiman na ka! Lalagu ka king timan mu. Tumiman na ka! Sibuknan mu pa. E mu pagdamut ing timan mu.
Ay, bukas mu o makadwa, manikal ne ing isip mu;
Ing pangabalisa makalumpis, makabawas king legwan mu. Kalingwaningsuraningyatu, ibugnus namu ing timan. Bage mu ing makatiman, pagal ku kekang ababawasan. Dagdagan mu’ing panupaya, kaligaligan kekang iwaksi. Tumiman ka, pakatiman mu– agyang kapurit mu ing kanaku.
Tumiman ka pa. Tumiman ka pa. Lalagu ka king timan mu. Tumiman ka pa! Dagdagan mu pa. Makapasno ing timan mu. Tumi man ka pa. Tumiman ka pa. Tumiman ka pa. Tumiman ka pa— sana.”
“Timan” nang ImpunSigwa, Mayu 2014
***
Deng bingut asno kamal a timan. Pakyalungan da la reng pengari, kapatad o ninu man ba’la mung tumiman. Balang timan daig na pa ing gintu keng kaulaga.
“Makalako pagal”, ngara pin deng ima o tata a manakit king timan ding bingut da pati na reng atsi at koya, apu, bapa’t dara, at sablang makasuglap king timan ning bingut.
Ing timan–migit pa king dalit o lawiwi–panglaganas ya o pangsikluban yang tanda ning mayap a kapagnasan o agyang ing kayapan mu kabud. Malagu ya man o masanting o agyang masura ya–kabud tiniman ya– makakayan pilubluban ing timan a tatanggapan ding ninu man.
Makawili ing legwan ning balang timan. Kaninu man iti manibatan makakayan pakiramdam. Ing malagu lakwas yang lalagu kabud tiniman ya. Antita mu naman keng oi masanting, lakwas yang sasanting ing masanting. Pati deng masurang mesabi nanayun la lupa kabud tumiman la.
Ing timan kapitangan ne ning ayli agya mang ing ayli pipilitan ya mung anting ayling asu, ngara pin. Bala punan ya naman uling kabud tiniman ka kaninu man keraklan tumiman ya naman keka.
Maging sangkan ning kapayapan at pamikasundu karing mikasalang o ating gusut kabud ing agyang metung karela tumiman ya king aliwang metung. E na kaylangan ing galamanu o atung amanu, “mayap a abak” o “mayap a gatnapun” o “mayap a bengi”–kabud tumiman la ring aliwa keka daig la pa ring galamanu o atu.
Inya sa’t king panaun ngeni maragul yang saup anting paralan ning pamanatu migit king nanu man–atu, galamanu o mayap a amanu–ing mayumung timan. E naman itang awsan dang timan asu o timan kwa. Lakwas na mo ing timan dapu.
Karing baintau’t dalaga, ing pamaniman magi yang tanda ning atin yang buri ing titiman king titimanan na at nung tumiman ya naman ing tinimanan– mangabaldugan iting atin ya namang buri keraklan migit king ala–ing minabalas timan king minunang tiniman. Mekad ali dapot maralas antita. Timan naman ken, abe!
***
Dake Talabaldugan:
1. mayan (panguri) e mabayat, gagato, miyayanyud, misusulapo anting bagyus; ditak mu timbang. English - wispy, thin, handy, little, miniature; easy, gentle, airy, aerial, hefty. Alimbawa king pamangamit: “Alang mayan keng mayna at alang mabayat keng masikan at ati mu keng pamisip neng misan.”
2. mayumu (palagyu) sabo manibat king atbu, magagawang pulut, inuyta o kukul; panyangkap karing inuman: kape, suklati, tsa, o aliwa pang inuman o kakanan. English - sugar, candy, caramel, lactose, saccharin, sucrose, xylose, glace, leulose, muscovado. Alimbawa king pamangamit: “Inya pala kina yang salusad ing silid nang Ding uli palang misalbag ing mayumu inyang ala lu reng makibale.”
3. mayumu (panguri) lasa ning atbu, sabo ning malulut a bungang tanaman o pulut atbu o pulut panilan. English - sugary, swetened, saccharine, sugared, honeyed, candied, syrupy. Alimbawa king pamangamit: “Nung mayumu ya man ing pulut panilan sambutan ne pa mu rin ning keyang timan.”
4. mebalu (panguri) kematen asawa. English - widow/widower, person who lost a spouse due to death; husdandless wife, sod widow, surviving pouse,, dowager, mantrap, survivor, bachelorette, relict and grass widow. Alimbawa king pamangamit: “Karakal a dalaga i Lani pa ing apili nang paglolwan Aldu agyang mebalu na ya.”
5. mababalangingi (panguri) pamandaya kilub arung, pangaturan lupa o arung o misan neng mapali ing panaun. English - nosebleeds, facial injury. Alimbawa king pamangamit: “Mababalangingi yang parati ing bingut kabud mibilad ya o melisangan yang labis.”
***
SADYANG GAWI DA RENG KAPAMPANGAN
Balangingi. Megi neng biru neng magkasakit yang sasanak ing ninu man keng darandaman na o babasan, o alben na. Maralas nung “malalam” ya katulid keng Inglis. Sadya yelu mung makabalut lumang malan kaybat yang yaplus da keng kanwan, o keng lupa lele ning arung bang kanita mayampat ing pamandaya. Deng aliwa papagbasan da la bwak bang e no mababalangingi o mekad papandilwan da la at lakwas mayap nung keng ilug o sapa.
King panaun ayti pane namu panulung inuman ing makakabus keng pamangayna katawan at panglaban na niti kareng aliwang talabaldugan. Mekalingwan na ing patapal-tapal a at pabulung-bulung keng pamanulu da reng matwa tamu. Mekad apansingan da iti reng kakilalang mibait kareng marayung baranggay.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com, mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.