Bahandi ni Iyo Pronio
MOALEGRE ug mosadya ang tindahan ni Nang Darya matag higayon nga moanha si Iyo Pronio aron moinom og tuba. Mogawas dayon ang iyang guwatsi kon mahubog na. Magtapok sab dayon ang mga tawo kay malingaw sila sa mga pasiaw ug sa mga balak niini. Mosamot sab iyang gara kanang pakpakan siya sa mga tawo sa palibot. Saglan kini niya sa mga kanta nga kaugalingon niyang komposisyon. Idugang niya kini sa mga kantang karaan nga Binisaya sama sa Ihilak, Matod Nila ug ang mga kantang pasiaw ni Max Surban, nga duyogan niya sa yukuleleng bagol nga bitbit niya kanunay morag mananaygon. Ulitawong gulang si Iyo Pronio. Kon unsay hinungdan nga wa siya magminyo, siya ray nasayod.
Karon gabhiona ubay-ubay nag nainom nga tuba si Iyo Pronio, apan mihirit pa kinig usa ka bol (bale nig usa ka litro).
“Na, wa na unya ka’y ikapalit ugma og pamahaw, Iyo!” badlong ni Monica, anak ni Nang Darya. “Mahurot na’s inom ang kwarta nimo!”
“Ayawg kabalaka, Inday,” nagkanguhal nga tubag sa tigulang. “Kay puno sa bahandi kadtong akong kaban. Bahandi nga talagsa ra ang naghupot. Bi, hatagi na kog tuba.”
Walay nahimo si Monica. Napugos siyag tunol og usa ka bol.
Nagkadaiya ang reaksiyon sa mga tawo nga nakabati sa gihisgutang bahandi ni Iyo Pronio.. wala kini hatagig gibug-aton sa ubang nakadungog, kay alang kanila bunga lamang kini sa iyang kahubog. Ang uban nagtuo nga nanghambog siya ug kabahin kadto sa iyang pasiaw. Apan wala kini palapsa sa pikas dalunggan sa managhigalang Mario ug Rico, ang mga kawatan ug tiglungkabay og balay sa ilang dapit. Daghan na ang ilang nabiktima, apan dili sila matumbok kay limpyo kaayo ang paghimo nila sa krimen. Ug karon tungod sa mga pulong ni Iyo Pronio, gisudlag lapok ang utok ni Mario. May dautang siyang laraw. Misenyas siya kang Rico, dayon mipahilayo sila sa tapok sa mga tawo. “Atong lungkabon ang balay ni Iyo Pronio,” hagawhaw ni Mario nga nakapakatawa ni Rico.
“Ay, tuo ka man anang hubog,” ni Rico nga nituasik ang laway kay nagsigeg katawa. “Wa na man gani nay purol hapit!”
“Naa gyud na siyay tinipigan, Bay,” insister ni Mario. Wa siya matakdi sa katawa sa iyang higala. “Paminaw, ha? Kana si Iyo Pronio way klarong pangita, way trabaho. Apan nakadungog ka ba nga galisod na siya? Sa akong pangagpas nakakawot na siyag Yamashita treasure, labi na kay maayo kaayo nga manghinugilon sa ikaduhang gubat sa kalibutan.”
Mikidlap ang mga mata ni Rico, miseryuso, miyango-yango. “Husto ka, Bay,” hagawhaw ni Rico. “Dihay pipila ka higayon nga ako siyang nakit-an nga misakayg bus paingon sa dakbayan ug esputing kaayo. Basig nagbaligya to siyag bulawan.”
Dihang ilang nakita nga miligdas na sa yuta sa tumang kahubog ang tigulang, paspas ang mga lakang nilang Mario ug Rico nga namiya sa ilang gibarugan. Ilang girumbo ang balay ni Iyo Pronio. Paghiabot nila didto ug pagkamatikod nga way tawong nagtikaw-tikaw misulod dayon sila sa balay.
Dagko kaayo ang ilang mga tingsi dihang nadan-agan sa plaslayt sa selpon ni Mario ang kaban. Puno sa kahinam nga nag-inilugay sila pag-ukadyang sa mga butang sulod sa kaban. Apan dako ang ilang kabawo kay wa gayud silay nadawdaw nga bahandi. Ang kaban napuno lang sa mga kopya sa Superbalita ug ubang mantalaan diin napatik ang mga sugilanon ug mga balak nga gitampo ni Iyo Pronio.
Huyhoy ang mga abaga nilang Mario ug Rico. Karon pa nila matugkad nga ang bahandi diay ni Iyo Pronio mao ang iyang sinulat nga mga obra, ug ang ipalit niini og tuba mao ang bayad-pahinungod sa iyang mga sinulat.