Magia dzieciństwa

José Saramago, zmarły w 2010 roku portugalski noblista, opublikował tę książkę, mając 84 lata. Postanowił zapisać wspomnienia z pierwszych lat swojego życia: „Mały pamiętnik” – jak pisze sam autor – to nic innego jak małe wspomnienia małego dziecka.

Saramago pisze o pierwszym strachu przed psami, ale też o pierwszym upokorzeniu, kiedy dostał w twarz od ojca za uderzenie złośliwego sąsiada pięścią w nogę („nie rozumieli, że obrazili osobę, która jeszcze długo musiała dorastać, by wreszcie opowiedzieć tę smutną historię...”). Powraca do idyllicznych wspomnień z rodzinnej wsi Azinhaga i z miłością pisze o chacie dziadków, która „była magicznym miejscem, gdzie w dziecku i nastolatku dokonały się zasadnicze przemiany”. Wspomina o odkryciu najprostszego napoju chłodzącego, czyli... mieszanki wody, octu i cukru, i o tym, jak nauczył się rysować bociana i transatlantyk („zawsze identyczną i perfekcyjną kreską”).

Pełne poezji opisy „srebrzystych szarością” oliwnych gajów, „kołyszącej się na krzywych nogach żaby” czy „żywicznej łzy spływającej po pniu brzoskwini” kontrastują ze wspomnieniami z Lizbony, do której rodzice wyprowadzili się w poszukiwaniu pracy. To tam poznawał smak biedy („co roku na wiosnę matka oddawała w zastaw nasze kołdry, a potem ciułała każdy grosz, żeby przed zimą je wykupić”) oraz brał udział w bójkach z kolegami z pobliskich podwórek. To tam poznawał smak czytania, kiedy w szufladzie komody sąsiadki trafiła się literacka perła „obłożona w welinowy papier pachnący naftaliną” oraz doświadczał pierwszych erotycznych przygód i szkolnych przyjaźni.

Bardzo pięknie to wszystko opisane. Powstał pełen magii literacki drobiazg wielkiego pisarza.

JACEK BINKOWSKI JOSÉ SARAMAGO. MAŁY PAMIĘTNIK (AS PEQUENAS MEMORIAS). Przeł. Elżbieta Milewska. Wydawnictwo ŚWIAT KSIĄŻKI, Warszawa 2012. Cena 34,90 zł.