Przy szabasowej świecy
Mój dziadek nosił nazwisko Byk, a na imię miał Jan. Jednak natknęłam się na sporo rodzin żydowskich o tym nazwisku, głównie w okolicach Kielc – Pacanów, Chmielnik – oraz w Łomżyńskiem – Czyżewo, Śniadowo etc. Mój drugi dziadek nosił nazwisko Kukiełka i pochodził z okolic Tomaszowa Lubelskiego. Podobnie sporo Żydów o takim nazwisku znalazłam w Łomży i okolicach. Czy istnieje jakiś związek, wspólne korzenie, między Polakami i Żydami o tych samych nazwiskach. Czy nazwisko Byk i Kukiełka były na tyle powszechne, że nadawano je często ludziom obu narodowości?
Małgorzata Wieczorek Od lat zbieram informacje genealogiczne na temat pochodzenia rodziny o nazwisku Żuraw. Zapoznałem się z podstawowymi pracami prof. Rymuta, Taszyckiego i Kalety. W Słowniku staropolskich nazw osobowych W. Taszyckiego jest opisane hasło Żoraw. Rymut podaje, że nazwisko jest tożsame z współczesnym nazwiskiem Żuraw. Ze współczesnych opracowań wynika, że nazwisko to w średniowieczu było używane również, może tylko, przez Żydów. Koleżanka Żydówka za- sugerowała mi, że wtedy Żuraw mogło zupełnie co innego znaczyć. Interpretowanie określeń z tamtych czasów współczesnymi może być dużym błędem. Współcześnie to nazwisko jest również spotykane u Żydów. Nie jest obraźliwe ani poniżające. Jaka jest etymologia nazwiska Żuraw u ludności żydowskiej?
Jak pisze J.S. Bystroń („Nazwiska polskie”), w pierwszej (piastowskiej) fazie migracji Żydów na ziemie polskie zauważalna była ich asymilacja, a ich nazwy (imiona) ulegały polonizacji. Najstarsi Żydzi krakowscy noszą obok imion biblijnych także nazwy słowiańskie. W źródłach XV – XVI-wiecznych spotykamy nierzadko takie nazwiska, jak: Chłopko, Jagnie, Koza, Muszka, Pszczółka. Naturalnie i pośród włościan polskich nazwiska te były popularne, jak wszystkie wywodzące się od rzeczowników pospolitych. Dotyczy to też Żurawia, bowiem porównań (przydomków) odzwierzęcych było w ówczesnym zasobie mnóstwo. Podobnie, masa polskich nazwisk Żydów została utworzona od nazw miesięcy (w których byli chrzczeni). Ponieważ oba listy dotyczą nazwisk typowo polskich, wywiedzionych od przydomków, można założyć, że ich przyrodnicza etymologia wiązała się albo z charakterystycznymi cechami osobowymi postaci, albo wykonywanymi zajęciami. Przykład Żórawia (Żurawia) jest wyrazisty. Słownik nazwisk utworzonych od apelatywów (L. Tomczak) podaje aż pięć różnych znaczeń tego rzeczownika: ptak brodzący, bark nad studnią, lewar, winda towarowa, staropolska rogatka na obrzeżach miasta. Współcześnie nazwiska powyższych pozostają w użyciu: Byk (459), Kukiełka (2619), Żuraw (1400) i Żóraw (123).
Skąd się wzięło?
Prymus, wywodzi się z łaciny i oznacza pierwszego (primus). W zasobie 243 nazwiska.
Tukajski, pochodzi od czasownika tukać, czyli wołać, albo zaimka wskazującego tukaj, czyli tu. W użyciu 42 nazwiska.
Trusiak, od staropolskiej nazwy królika – trusz, truś, trus. W zasobie 256 nazwisk.
Szlęk, pochodzi od czasownika ślęczeć, czyli wysiadywać, wyczekiwać; ślęczka to osoba wyczekująca. W użyciu 1031 nazwisk.