Po łeb(p)kach

Powiedzenie robić coś po łebkach znaczy ‘wykonywać coś pobieżnie, powierzchownie, niedokładnie’. Występuje w nim miejscownikowa forma pluralna wyrazu łebki użytego przenośnie w znaczeniu ‘ okrągłe zakończenia niezbyt dużych przedmiotów; czubki czegoś’.

Ów frazeologizm ma uzasadnienie. Ktoś, kto w sensie dosłownym dotyka jedynie łebków, czubków przedmiotów, a nie wnika głębiej w ich budowę, strukturę i wytrzymałość, nie interesuje się stanem całości, nigdy nie nabywa wiedzy o czymś do końca.

Jak widzicie, w omawianym zwrocie człon po łebkach zapisany został przez „b”, co wydaje się uzasadnione, gdyż w polszczyźnie występują słowa łeb i łebek.

A jednak słowniki ortograficzne od dawna podają dwa oboczne warianty pisowni: po łebkach i po łepkach (zajrzyjcie do Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, Warszawa 2010, s. 692, i Słownika ortograficznego języka polskiego PWN pod redakcją Mieczysława Szymczaka z 1986 roku, s. 613). Tak samo można pisać łebek i łepek, łebki i łepki, łebski i łepski, łebsko i łepsko (odpowiednio s. 448 i s. 450).

Formy z literą „p” są wtórne, mają status potoczności, powstały wskutek wymowy [łepka], [łepkowi], [łepkiem], [łepku], [łepki], [łepków], [łepkom], [łepkami], [łepkach]), kiedy to dźwięczna głoska b przechodzi w bezdźwięczne p przed bezdźwięczną głoską k.

Lepiej więc (i bezpieczniej) jest się posługiwać pisownią łebek, łebki i robić coś po łebkach, gdyż dowiedzie się tym samym znajomości morfologicznej zasady polskiej ortografii. Kiedy jednak mimo wszystko zdarzy Wam się podczas dyktanda napisać łepek i robić coś po łepkach, nikt nie może tego potraktować jako uchybienia…