Dziwny, straszny rok

Wiedza przeciętnego Polaka o 1945 roku obejmuje fakt zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami. Utratę wschodnich rubieży i zasiedlenie ziem zachodnich. Proces Norymberski. Zalążek zimnej wojny. Nic nadto. A to tylko szczypta wiedzy o tym, co przyniosło pokonanie państw Osi. Nie tylko w Europie.

Holenderski autor, zainspirowany życiem własnego ojca, który doświadczył piekła drugiej wojny, napisał błyskotliwy historyczny esej, ukazujący złożoność historii i głębokie konsekwencje, jakie dotknęły cały świat w wyniku końca wojny. Od wielkich migracji po definitywny rozpad świata kolonialnego. Fascynującą opowieść o roku 1945 ujął w trzech aspektach: Syndrom wyzwolenia, Sprzątanie gruzów i Nigdy więcej. Opowiedział o euforii, głodzie i zemście. O dramatycznych zmianach politycznych i obyczajowych w Azji i syjonistach, snujących swe utopie w cieniu obozowych krematoriów. O prawie, które okazało się zbyt wąskie, by objęło skalę win zbrodniarzy. I reedukacji, mającej odnowić narody agresorów i zapewnić światu bezpieczeństwo. To naprawdę był rok, „w którym wielkie nieszczęścia zrodziły wielkie nadzieje”. Niektóre jeszcze dziś są żywe…

Buruma wątpi, by historia mogła nas czegokolwiek nauczyć, gdyż historia jest wyłącznie interpretacją. Wie też, że niewłaściwe interpretacje bywają groźniejsze od niewiedzy. Tymczasem historia jest jak prawda, jest złożona i tylko erudycja potrafi ją ukazać w wiarygodnym kontekście. Autor nie żałuje nam setek faktów, panoramicznie ilustrujących pozornie odległe od siebie wydarzenia i procesy, które zapoczątkowane w roku, gdy wreszcie nastał pokój, wywarły radykalny wpływ na obraz naszych czasów.

HENRYK MARTENKA IAN BURUMA. ROK ZEROWY. HISTORIA ROKU 1945. (YEAR ZERO. A HISTORY OF 1945). Przeł. Klaudyna Michałowicz. PWN, Warszawa 2015. Cena 49,90 zł.