O ciężarze, ciążeniu i powadze

– Od jakiegoś czasu w oficjalnych dokumentach pojawiają się słowa „ryzyko” oraz „polityka” w liczbie mnogiej. Mówi się o „zarządzaniu ryzykami” czy też np. o „politykach miejskich”. Ja sam już się z tym osłuchałem i to zaakceptowałem. Ale żona, która nie jest z urzędniczego świata, pomstuje, że te słowa liczby mnogiej nie mają i tak ich używać nie można... (e-mail nadesłany przez internautę To****.Talaczy****@um.krakow.pl; szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).

Słowniki j. polskiego i poprawnej polszczyzny, zarówno te dawne, jak i wydane współcześnie, podają, że wyrazy ryzyko i polityka nie przyjmują form lm. Wobec tego mówienie czy pisanie o zarządzaniu ryzykami czy prowadzeniu polityk miejskich należy uznać – w myśl obowiązującej normy językowej – za uchybienie językowe.

Spróbuję Państwu wyjaśnić, skąd się owe ryzyka i polityki w polszczyźnie wzięły...

W j. ang. występuje słowo the risk (‘ryzyko, zagrożenie’), ale jest tam też forma pluralna the risks (‘niebezpieczeństwa, zagrożenia). Ktoś rozumny, wiedząc, że w polszczyźnie wyraz ryzyko nie ma form lm., natrafiając w tekście angielskim na zdanie typu At the same time, we need to be aware of the future risks which we are exposed to i słowo risks, powinien je przetłumaczyć jako ’musimy jednocześnie być świadomi przyszłych zagrożeń, na jakie jesteśmy narażeni’.

Tak samo należało postąpić z wyrażeniem all risks insurance i oddać je jako ‘ubezpieczenie od wszelkich zagrożeń (a nie: od wszelkich ryzyk’) bądź ‘ubezpieczenie od wszelkiego (rodzaju) ryzyka’.

Jeszcze ciekawiej stało się ze słowem the politics.

Nie wszyscy wiedzą, że choć w jego zakończeniu występuje -s, pozostaje ono wyrazem lp. Powie się więc np.: I’m not interested in politics (‘nie jestem zainteresowany polityką’), a nie: I’m not interested in politic ( politic to rzadko używany przymiotnik o znaczeniu ‘roztropny, rozsądny’).

Nawiasem mówiąc, identyczna rzecz dotyczy wyrazu economics [wym. i:k ’nomiks], o czym warto przy okazji wspomnieć.

Również i on nie jest pluralny, jak się niektórym wydaje, i nie znaczy ‘te gospodarki’. Economics to ‘nazwa kierunku w wyższej szkole ekonomicznej’ (często pisze się wtedy Economics).

Poprawnie powiemy zatem i napiszemy np.

He graduated in economics (‘skończył ekonomię’), nigdy... in economy; Economics is the oldest of the social sciences (‘ekonomia jest najstarszą nauką W bazie PESEL odnotowanych jest 1372 Białczaków.

Piszę do Pana, ponieważ pracuję nad drzewem genealogicznym rodziny. Mój tata nazywa się Runowiecki. Nie jest to bardzo popularne nazwisko, i wszelkie ślady koncentrują się na Mazowszu (Kampinos). Ale teraz trafiłam na dwie osoby (niestety, zmarłe), pochowane na Dolnym Śląsku. Chciałabym się dowiedzieć, skąd się wzięło to nazwisko i ile jest osób o tym nazwisku. Małgorzata Hołowaty

(z d. Runowiecka) Runowiecki powstało od rzeczownika runo, czyli ostrzyżonej wełny owczej, ale W. Boryś w „Słowniku etymologicznym języka polskiego” dodaje także szersze znaczenia: wełniste włosy na skórze owcy, skóra owcy wraz z wełną, zespół małych krzewów, ziół, traw pokrywających glebę leśną. Runowieckich w PESEL-u jest obecnie 56.

Mam szczęście do „dziwnych” nazwisk. Moje panieńskie nazwisko to Tabat (rodzina podobno wywodzi się z Łużyc), po mężu nazywam się Kiwertz (nazwisko istniało podobno przed powstaniem miejscowości Kiwerce), mama nazywała się Fediow społeczną’) oraz The Academy of Economics (‘Akademia Ekonomiczna’), nigdy... The Economic Academy.

Owszem, słowo economy [wym. ikonomi] istnieje, znaczy jednak co innego – ‘gospodarka (kraju)’.

Pamiętamy, jak swego czasu Bill Clinton prowadził kampanię prezydencką pod hasłem It’s the economy, stupid, co poprawnie przetłumaczono jako ‘najważniejsza jest gospodarka, głupcze’.

Czas na konkluzję... Ktoś przekonany o tym, że jest z j. ang. za pan brat, widząc w druku wyrazy the risks, the politics i the economics, bezrefleksyjnie „przetłumaczył” je sobie na ( te) ryzyka, ( te) polityki i( te) gospodarki, gwałcąc – co pokazałem – w dużej mierze angielszczyznę, ale najbardziej polszczyznę.

I teraz zadowolony z siebie upiera się przy ubezpieczeniu od wszelkich ryzyk (zamiast ... od wszelkiego rodzaju ryzyka), przy różnych politykach miejskich (zamiast ... rozmaitych rodzajach polityki miejskiej) i przy odmiennych gospodarkach krajów (zamiast ... odmiennej gospodarce krajów).

PS Informacje na temat omawianych anglicyzmów zaczerpnąłem z poradnika George’a Sliwy Angielski bez błędów. Jakie błędy popełniają Polacy i jak ich uniknąć (Kraków 2001, Wydawnictwo Literackie, s. 215, s. 478 – 479). Polecam go wszystkim, którzy naprawdę zamierzają zgłębić angielszczyznę, a przy okazji nie chcą psuć polszczyzny. mlkinsow@angora.com.pl

www.obcyjezykpolski.pl (dziadek urodził się koło Lwowa, ale ojciec podobno pochodził z Bułgarii), jedna babcia nazywała się z domu Stypuła (Stypula i pochodziła z Czech), a druga Rhode. Skąd wywodzą się te nazwiska i czy rodzinne opowieści są prawdziwe?

Stefania Maria Kiwertz I na miejscowość Kiwerce wskazują słowniki jako na podstawę odmiejscową nazwiska. Jeśli zaś nazwisko miałoby być starsze, to może pierwotne jego brzmienie to Kiwerc? Co słownik Rymuta odnosi do nazwiska pochodzenia żydowskiego. Tabat wywodzi się od Tobiasza, zaś Stypułą nazywano pałkę do gry na bębenku, więc rzeczownik pospolity tkwi u początku nazwiska babci. Fediow będzie nazwiskiem pochodzenia rosyjskiego i zapewne odimiennego od Fiodora (Fiedii). Rhode ma pochodzenie niemieckie, ale istnieje też jego polska interpretacja, gdzie podstawą jest rod- jak rodzić, także ród, rodzic, rodnik (krewny), w niemczyźnie to roden, czyli karczować, plenić, zamienić ugór w pole uprawne. henryk.martenka@angora.com.pl http://nazwisko.blogspot.com

Nie ma dziedziny nauki, która wraz ze zwiększeniem poziomu wtajemniczenia nie stawałaby się dla zwykłego laika coraz bardziej skomplikowana. Nie inaczej jest z fizyką. Często zapominamy jednak, że wiele z tego niezrozumienia może wynikać z języka, jakim ją opisujemy. Zwłaszcza gdy językiem, którego używamy, jest angielski.

Po angielsku ciężar jako rzeczownik to weight. Tak samo nazwiemy odważnik oraz, bardziej metaforycznie, znaczenie ( The weight of the weight carries enormous weight in every branch of science. – Ciężar odważnika ma ogromne znaczenie w każdej dziedzinie nauki.). Co ciekawe, wystarczy odjąć od rzeczownika ostatnią literę „t” i otrzymamy czasownik znaczący nie tylko „ważyć”, ale też „rozważać” i „przesądzać” ( Weighing the advantages and disadvantages of using an unbalanced scale to weigh the merchandise weighed heavily against the procedure. – Rozważna analiza wad i zalet użycia nieskalibrowanej wagi do zważenia towaru przesądziła o odrzuceniu procedury.).

Jeszcze trudniej wybrać idealny odpowiednik polskiego przymiotnika ciężki. Rzadko bowiem używa się pochodzącego od weight słowa weighty, a zastępuje się je pospolitym i często mylącym heavy. Ten bowiem poza ciężarem opisze coś o wielkości większej niż spodziewana ( Heavy traffic in the city center can prove detrimental to all the sights. – Zwiększony ruch w centrum miasta może mieć niekorzystny wpływ na zabytki.). Często nazwie się tak również coś o ogromnej sile uderzenia ( The boxer rained heavy blow after heavy blow on his opponent. – Bokser bombardował przeciwnika potężnymi ciosami.). Co ciekawe, przymiotnik „ciężki” rozumiany jako „poważny” w angielskim zastąpimy wyrazem grave ( The grave allegations against him were enough to make him quit his post. – Poważne oskarżenia, jakie mu stawiano, wystarczyły, by wymusić na nim rezygnację ze stanowiska.).

Ten z kolei ma wspólne korzenie z grawitacją, czyli gravity, która po angielsku też opisze inne zjawiska – na przykład powagę ( He only realized the gravity of his situation once he was presented with evidence. – Zrozumiał powagę sytuacji dopiero wtedy, gdy przedstawiono mu dowody.). Nie tylko zresztą grawitacja ma ukryte znaczenie. Masa, czyli mass, to również msza. A o religii i jej przygodach ze słownictwem – już wkrótce. Weighing heavy blows marcin.wilczek@gmail.com facebook.com/podstepne.slowka