Literacka psychodrama

Kilka lat temu redakcyjna koleżanka pokazała mu gazetę z reportażem o masakrze w austriackim Rechnitz i spytała: „A cóż ty masz za rodzinę?”. Chodziło bowiem o jego ciotkę Margit Thyssen-Batthyany, jedną z najbogatszych kobiet w Europie. Pod koniec wojny, gdy zbliżała się już Armia Czerwona, zorganizowała w zamku przyjęcie dla nazistów. W środku nocy goście wyszli, by rozstrzelać 180 Żydów, a zaraz później wszyscy wrócili... bawić się dalej i spijać luksusowe trunki. Wydawać by się mogło, że szwajcarski dziennikarz napisze książkę tylko o tej zbrodni, tymczasem zainteresowanie ciotką jest tylko pretekstem do opisania przeszłości swojej rodziny i ich tajemnic. Babka Sachy do końca życia żyła z poczuciem winy, że nie uratowała przed Niemcami żydowskiego małżeństwa, a jej mąż przez lata kłamał, że nie zostali zastrzeleni, tylko popełnili samobójstwo. Sam trafił po wojnie do sowieckich obozów na Syberii, a Agnes Mandel – córka zamordowanych sąsiadów – przeżyła koszmar Auschwitz.

Autor jeździł po dawnych Węgrzech i powojennej Austrii oraz udał się z ojcem w podróż szlakiem gułagów, w których więziono jego przodka. W Argentynie zaś odwiedził ocalałą więźniarkę Agnes, a sam przez wiele lat korzystał z usług psychoanalityka. Dręczyła go odpowiedź na pytanie, które zadał mu pewien szwajcarski pisarz: „A co ty masz z tym wspólnego?” i zastanawiał się, w jakim stopniu traumy i winy przodków przechodzą na kolejne pokolenia i czy powinien uważać się za „wojennego wnuka”. Pisze o grzechach niepamięci i przenikaniu się losów ofiar i sprawców. A wszystko wynurza się z czeluści jego rodzinnej przeszłości. Przejmująca literacka psychodrama.

JACEK BINKOWSKI SACHA BATTHYANY. A CO JA MAM Z TYM WSPÓLNEGO? Zbrodnia popełniona w marcu 1945 roku. Dzieje mojej rodziny (UND WAS HAT DAS MIT ZU TUN? Ein Verbrechen im Marz 1945. Die Geschichte meiner Familie). Przeł. Emilia Bielicka. Wydawnictwo CZYTELNIK, Warszawa 2018. Cena 36 zł.