Miłość mandarynki
Dzikie kaczki coraz chętniej przenoszą się do miast i spędzają tam nie tylko wiosnę i lato, ale nawet zimują. Spotkamy wśród nich nie tylko krzyżówki, ale również kolorowe sołtysy.
Do najbardziej zagrożonych utratą potomstwa należą dzikie kaczki. Dlaczego? Bo coraz mniejsza jest liczba miejsc lęgowych, wzrasta zagrożenie ze strony drapieżników; powodem jest też rozwój nadwodnej turystyki.
Dzikich kaczek jest kilkadziesiąt gatunków, z tego kilkanaście występuje w Polsce. Wśród nich najpospolitsze to krzyżówka, cyranka, cyraneczka, podgorzałka, płaskonos, czernica i głowienka.
Oni tańczą dla niej
Dzikie kaczki są ptakami przelotnymi. Przylatują do nas wczesną wiosną (w początkach marca) i odlatują w październiku (podgorzałka już we wrześniu). Wśród nich najpopularniejsze są krzyżówki, których przodkiem jest kaczka domowa. Niektóre udają się na południe, inne pozostają u nas przez zimę, ale od polnych strumyków, stawów i rzek wolą wtedy cieki wodne w dużych ludzkich skupiskach.
Bywają także dziwnie ubarwione krzyżówki, tzw. sołtysy, powstałe przez krzyżowanie dzikich krzyżówek z ich udomowionymi krewniakami.
Kaczki krzyżówki łączą się w pary bardzo wcześnie. Dobierają się jesienią i pozostają razem przez całą zimę. Jak wyglądają zaloty? Zazwyczaj kilka kaczorów tańczy przed jedną kaczką, choć bywa, że się wzajemnie przeganiają. Ptaki kładą się na wodzie, przerzucają szyję na grzbiet, wydają różne odgłosy.
Każdy gatunek ma swój styl tokowania. Tak długo się zalecają, aż kaczka wybierze jednego z samców na ojca swoich piskląt. Pary kojarzą się tylko na jeden sezon, a po zniesieniu jaj samiec opuszcza partnerkę. Zdarza się jednak, że pozostają razem dłużej.
Samica przywiązana jest do miejsca, w którym zakłada gniazdo i może tam powracać przez wiele lat z rzędu. Kaczki krzyżówki mają tylko jeden lęg w roku. Samica składa od 8 do 12 jaj, czasami nawet ponad 14. Czasami wysiadywane w jednym gnieździe jajka pochodzą od dwóch samic. Wysiadują około miesiąca; w tym czasie opuszczają gniazdo tylko po to, aby się pożywić i natłuścić pióra. Jaja i małe kaczęta narażone są na liczne niebezpieczeństwa – około 70 procent z nich ginie w pierwszych miesiącach życia, stając się łupem drapieżników lub na skutek złych warunków atmosferycznych.
Młode po wykluciu się przebywają w gnieździe około 60 dni, później uczą się powoli latania.
W tym roku zdarzyło się, że w Parku Narodowym Bory Tucholskie zaradna krzyżówka zajęła gniazdo bielika i tam wychowywała potomstwo.
Samca od samicy łatwo odróżnić. Kaczor podczas okresu godowego ma głowę i szyję ciemnozieloną
(ciemnooliwkową) z charakterystycznym metalicznym połyskiem, na szyi widoczny biały pierścień, wierzch oraz spód tułowia jasnopopielaty, pierś ciemnobrązową, skrzydła szare z niebieskofioletowym lusterkiem w czarno-białej ramce. Samice są po prostu brunatnobrązowe. Dopiero w upierzeniu letnim kaczor nie różni się od samicy.
Żaden z niej nurek
Krzyżówka nie tylko doskonale chodzi i pływa, ale również znakomicie lata. W ciągu jednego dnia może pokonać 480 km na wysokości nawet 6900 metrów, lecąc z prędkością od 75 do 96 km na godzinę.
Słabo nurkuje, zanurza się pod wodę tylko wtedy, kiedy zagraża jej niebezpieczeństwo. W skład jej pożywienia wchodzą owoce, nasiona sitowia, rdestnicy, gryki i roślin zbożowych, jak również żołędzie, owoce buku, cebulki, małe organizmy i zielone części roślin. Do tego dochodzą małe organizmy: larwy much, jętek i mięczaki.
Ptaki te żerują przede wszystkim wieczorem, nocą i wczesnym rankiem. Jeśli w wodzie, na której przebywają, brakuje pożywienia, całe ich stada udają się na pola, łąki lub w pobliże lasu. O świcie wracają.
Uciekinier z hodowli
Czasami, choć rzadko, spotkamy uciekiniera z hodowli – mandarynka. To gatunek średniego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych. Hodowany jest w Europie od XVIII wieku jako ptak ozdobny. To nadrzewna kaczka, bardzo zwrotna w locie. Żeby usiąść na szczycie drzewa, potrafi szybko wzbić się w powietrze. Zręcznie porusza się między gałęziami.
– W parku oliwskim na jednym ze stawów napotkałem kaczorka. Ale nie był to samiec pospolitej krzyżówki, tylko mandarynka, gość z Dalekiego Wschodu – opowiada przyrodnik Marcin Wilga. – Ptak jest pięknie ubarwiony, co widać na fotografii. Mój mały bohater był w bojowym nastroju i nie dopuszczał samców naszej rodzimej krzyżówki w pobliże swojej wybranki, którą okazała się samica krzyżówki. Gdy tylko któryś z rywali zanadto zbliżył się do owej „dziewczyny”, kaczorek rzucał się w jego stronę, a intruz uciekał. W pewnej chwili oba ptaki – mandarynka i jego wybranka – poderwały się i wylądowały na drzewie w pobliżu dziupli. Samiec zmieścił się w niej bez trudu. Niestety, samiczka okazała się zbyt duża. Po chwili ptaki ponownie wybrały taflę stawu.
W lokalu po dzięciole
Jedyna kaczka dziuplasta to gągoł – zakłada bowiem gniazda w dziuplach. Oczywiście znane są przypadki gniazdowania w dziupli także krzyżówek, ale one zajmują dziuple w ostateczności, gdy nie mają odpowiednich miejsc na założenie gniazda pośród nadwodnych zarośli.
Gągoły można obserwować już wczesną wiosną. W pary łączą się na zimowisku lub w trakcie wędrówki. Okres lęgowy trwa u nich od kwietnia do lipca. Ptak ten nie powtarza lęgów, wyprowadza tylko jeden w sezonie. Gniazduje w dziuplach po dzięciole czarnym, w pobliżu wody, zwykle w odległości do 1 kilometra. Dziupla wyściełana jest puchem, który samica wyskubuje z brzucha.
Kiedy samice gągoła rozpoczynają wysiadywanie jaj w dziuplach i budkach lęgowych, ich partnerzy udają się stadnie nad pierzowisko nad brzegami jeziora lub rzeki. Samice i potomstwo dołączają do nich dopiero jesienią. Młode szybko opuszczają gniazdo, wyskakując jeden po drugim. Najlepiej jest, gdy wpadają prosto do wody, jednak często muszą wyskoczyć bezpośrednio na ziemię. Później samica prowadzi je do zbiornika. Przed urazami maluchy podczas spadania chroni puch. Rozkładają też błony pławne, co zmniejsza prędkość lotu. Ale jak potrafią wydostać się z dziupli? Niestety, muszą wdrapać się po jej ścianach, a dziupla bywa pułapką – jej głębokość waha się od 35 do nawet 100 cm. Idzie im to bardzo sprawnie, ponieważ mają pazurki.
Gągoły należą do kaczek nurkujących, tzw. grążyc. Mogą przebywać pod wodą dłużej niż inne kaczki, jednak zwykle nie potrzebują do tego więcej niż 50 sekund. Odżywiają się głównie bezkręgowcami, np. skorupiakami, ślimakami, małżami, oraz owadami wodnymi w różnych stadiach rozwoju.
Zdarza się tak, że do dziupli składa jaja więcej samic (2 – 3). Jeżeli jedna potrafi znieść od 6 do 14 jaj, to od trzech samic mamy minimum 18, a maksymalnie 42 jajka. Nie wiadomo, czy wysiadywaniem zajmuje się jedna samica. W Polsce gągoł objęty jest ścisłą ochroną gatunkową.