Szwed-baba, czyli...

Poczet nazwisk polskich

Może pan będzie mógł mi wyjaśnić pochodzenie mojego nazwiska. Moja rodzina ze strony Ojca pochodzi z okolic Sierakowa-Międzychodu (urodził się tam mój Ojciec). Udało mi się zrekonstruować genealogię do początku XIX w. Archiwum w Poznaniu odpisało mi, że wcześniej chłopi nie mieli nazwisk? Dziadek był w niemieckich dokumentach określony jako „robotnik rolny”, wcześniejsi przodkowie byli zapewne chłopami pańszczyźnianymi. Wydaje mi się, że w Wielkopolsce nazwisko to jest względnie popularne – w internecie widziałem kilka osób o tym nazwisku w Poznaniu i okolicach. Sprawa ta interesuje mnie nie tylko ze względów rodzinnych, ale także jako językoznawcę. Czy może Szwedzi z potopu „maczali w tym palce”?

Aleksander Szwedek professor emeritus, Poznań

Według etymologii polskiej nazwisko Szwedek ma pochodzenie etniczne, wywodzi się bowiem od Szweda, czyli kogoś, kto przybywa ze Szwecji lub miał nieznany nam jakiś związek ze Szwedami. K. Rymut podpowiada, że źródłem mogła być niemiecka nazwa osobowa Schwede, ale to jest dokładnie ten sam odetniczny źródłosłów co w polszczyźnie. Nieco inny trop podpowiada S.B. Linde w „Słowniku języka polskiego”, przypominając, iż istniał apelatyw szwedy, czyli skwarki, albo szperki. Słowo szwedy pojawia się w komedii Bohomolca, co oznacza, że miało walor kolokwialny. Jeszcze inny ślad znajdujemy w „Słowniku gwar polskich” Karłowicza, który notuje zwrot Szwed-baba, czyli herod-baba. Po raz pierwszy nazwisko Szwedek zanotowano w dokumentach w 1685 roku. Nie do końca miarodajne wydaje się stanowisko poznańskiego archiwum, które uznało, że przed XIX wiekiem chłopi nie mieli nazwisk, gdy źródła językoznawcze dowodzą czegoś przeciwnego. Obecnie w bazie PESEL mamy 428 nazwisk Szwedek.

Proszę o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Jurowski. Wiem, że Jahow Jurowski zabił rodzinę cara Mikołaja,

ale też jest dwóch dyrygentów i animator filmów „Wilk i zając”.

Jerzy Jurowski

Jurowski jest nazwiskiem polskim pochodzącym od imienia Jerzy, które w dobie staropolskiej miało też formę Jura albo Jurg. Najpewniej Pański daleki przodek był synem Jury, więc przybrał formę nazwiska Jurów, które z czasem przybrało „uszlachetniający” sufiks -ski. W bazie PESEL mamy 432 takie nazwiska.

Skąd się wzięło?

Wenta, od niemieckiej nazwy osobowej Wend, oznaczającej osiedleńca ze Wschodu, Słowianina. 2328 nazwisk.

Misterka, XV-wieczna żeńskoosobowa modyfikacja nazwiska Misterek, to zaś od mistrza ( mister-, jak przymiotnik misterski, czyli mistrzowski). 264 nazwiska.

Chowański, od czasownika chować, czyli utrzymywać, strzec. Chowańcem nazywano dawniej dziecko przybrane. 1011 nazwisk.

Siuda, od nazwy tego, który pędzi, albo od rzeczownika siudy, czyli nosidła do wody. 4271 nazwisk.