Nazywanie Margot Michałem Sz. to przemoc (NOiZZ)

Sporu o tożsamość płciową ciąg dalszy.

– W ostatnich dniach, przy okazji zatrzymania Margot, przez Polskę przetoczyła się dyskusja na temat niebinarności. Jak oceniasz poziom tej debaty?

– Bardzo źle. Poziom wiedzy na temat płciowości jest w naszym społeczeństwie niski. Martwi mnie, że osoby, które nie mają wykształcenia psychologicznego lub seksuologicznego, wypowiadają się na temat czyjejś tożsamości płciowej – podważają to, jak osoba niebinarna się w rzeczywistości czuje. Tak było w przypadku Margot. Smutne jest to, że temat osób niebinarnych i transpłciowych nigdy nie pojawia w pozytywnym sensie, na przykład przy okazji omówienia jakichś osiągnięć naukowych albo w kontekście debaty nad wprowadzeniem trzeciej płci w dokumentach, tylko zawsze w charakterze dyskredytacji tych osób.

– Margot jest niebinarna. Wyjaśnijmy, czym jest niebinarność?

– Zacznę od tego, co znaczy binarność. Binaryzm płciowy zakłada, że istnieją dwie zupełnie przeciwne płcie – kobieta i mężczyzna. Z kolei niebinarność to pojęcie zbiorcze na całe spektrum tożsamości, które charakteryzują się tym, że osoba nie czuje się ani kobietą, ani mężczyzną. Osoba niebinarna może po prostu czuć się „osobą”, czyli ani mężczyzną, ani kobietą – np. jako osoba apłciowa (agender), a więc nie pasuje do binarnej kategorii; w innym przypadku może czuć się też jednocześnie mężczyzną i kobietą (bigender), a więc też nie wpada w binarne szufladki. Ekspresja osoby niebinarnej zmierza czasami w kierunku androgenicznym, czyli jej prezencja nie jest ani jednoznacznie męska, ani jednoznacznie kobieca. Jest pomiędzy, jest zmienna. Osoby niebinarne są jednocześnie osobami transpłciowymi, bo ich płeć nadana przy narodzeniu jest niezgodna z tym, jak się czują. Zgadzam się, że wszystkie te kategorie mogą wprowadzać trochę zamieszania, jednak najważniejsze jest, by pamiętać, że nasz świat nie składa się tylko z dwóch płci.

– W jakim wieku najczęściej osoby odkrywają swoją niebinarność?

– Najczęściej zdarza się to w okresie dojrzewania, kiedy organizm zaczyna się zmieniać. Osoba zaczyna doświadczać pewnych przemian, które są dla niej obce i niewłaściwe. Zaczynają jej rosnąć piersi lub pojawia się zarost. Taka osoba czuje, że te zmiany są niewłaściwe, niezgodne z tym, jak się czuje. To uczucie niewspółgrania ciała z tożsamością nazywa się dysforią płciową.

Ale nie jest tak, że niebinarność zawsze pojawia się w okresie dojrzewania. Znam przypadki, gdy osoby się wyoutowały w wieku 60 lat, a to dlatego, że po prostu wcześniej nie miały wiedzy lub uwarunkowań społeczno-kulturowych, by dokonać ujawnienia.

– W przypadku Margot dochodziło do misgenderingu. Co to takiego?

– Misgendering – można to nazwać formą przemocy, która polega na tym, że zwracamy się do człowieka w taki sposób, który jest niezgodny z jego tożsamością płciową. To tak, jakbym ja na złość mówił do ciebie jak do kobiety. Na przykład zamiast Paweł, natrętnie nazywałbym cię Paulina. Nazywanie Margot Michałem jest misgenderingiem, bo Margot nie czuje się Michałem i nie przedstawia się w ten sposób.

– Margot misgenderowali politycy, dziennikarze, komentatorzy.

– Niestety, tak. Nie chcę personalnie oceniać zachowania dziennikarzy i dziennikarek, ale pragnę podkreślić, że kultura wymaga, żeby wypowiadać się w sposób, który nikogo nie uraża. Ja jako specjalista od transpłciowości często dostaję pytania od dziennikarzy, żeby sprawdzić ich tekst pod kątem merytorycznym. Tutaj tego zabrakło. W wielu przypadkach pojawiła się pycha, chwilami ignorancja wobec mniejszościowej tożsamości.

– Prawica zarzuca osobom LGBT+, że ich orientacja seksualna lub tożsamość płciowa to moda lub ideologia.

– To absurd. Tożsamość płciowa jest wrodzona, nie kształtuje się pod wpływem muzyki, filmów czy kultury. Zawsze w społeczeństwie jest mniej więcej tyle samo osób trans, tylko teraz mamy sposobność, żeby to ujawnić i o tym mówić. To jest prawdziwy powód, dlaczego niektórym wydaje się, że obecnie panuje „moda na bycie LGBT+”. Warto pamiętać, że w biologii występuje interpłciowość, a więc nie jest to wymysł żadnej ideologii. W innych kulturach jest też coś takiego jak „trzecia płeć”. W Indiach, Bangladeszu czy na Hawajach są takie społeczności, które w ramach grupy etnicznej wyróżniają inne płcie. Nawet w Niemczech czy Nowej Zelandii jest taka opcja, by np. w dowodzie wpisywać „X” zamiast „mężczyzna” lub „kobieta”.

– Zbigniew Ziobro powiedział: „To żadna Margot, tylko mężczyzna, nie będę wchodził w historie, które kreują nową rzeczywistość”. Wtórował mu jego wierny podwładny Sebastian Kaleta, który powiedział do dziennikarki: „Jeżeli poproszę, żeby zwracała się pani do mnie Loretto, to będzie pani?”. Jak odpowiadać na takie głosy?

– W ogóle na nie nie odpowiadać, bo to bez sensu. Złośliwi ludzie mówią w nawiązaniu do osób niebinarnych coś w stylu: „I co, jeśli poczuję się wielorybem, to zbudujesz mi oceanarium?”. To nie jest poziom do dyskusji merytorycznej.

– Jakie skutki uboczne dla psychiki ma długotrwałe doświadczenie dysforii czy choćby misgenderingu?

– Jeżeli osoba przez dłuższy czas odczuwa dysforię płciową i nie może sobie pozwolić np. na elementy korekty płci, to stan ten prowadzi do depresji, samookaleczania, samobójstw. W populacji osób transpłciowych i niebinarnych jest bardzo dużo prób samobójczych, z czego wiele udanych. Dwa lata temu, właśnie na skutek notorycznego poniżania, życie odebrała sobie transpłciowa Milo z Poznania. Ona identyfikowała się jako właśnie osoba niebinarna, a po śmierci wiele mediów prawicowych pisało o niej jako mężczyźnie.

W tym miejscu warto powiedzieć, że zaburzenia psychiczne, których doświadczają osoby transpłciowe i niebinarne, nie wynikają z tego, że te osoby mają predyspozycje do tych chorób. Ich problemy wynikają z tego, że osobom niebinarnym dane jest żyć w społeczeństwie, które traktuje je przemocowo i dyskryminacyjnie. Jak widać, ta przemoc zaczyna się już u polityków i dziennikarzy.

– Z jakimi jeszcze problemami przychodzą do ciebie osoby niebinarne?

– Oprócz dysforii płciowej, osoby te doświadczają stresu mniejszościowego. To chroniczne napięcie związane z lękiem, że zaraz coś się stanie, że zaraz zostanę zdemaskowana/zdemaskowany, że ktoś mnie za chwilę poniży. To też lęk i stres związany z tym, że osobom LGBTQ+ nie wolno pokazywać swoich uczuć, a także z tym, że ze względów formalnych nie mogą założyć rodziny.

– W sobotę byłem na demonstracji solidarnościowej z Margot pod Pałacem Kultury w Warszawie. Jedna z osób transseksualnych powiedziała tam, że zmaga się z PTSD.

– Oczywiście, to zupełnie możliwe. PTSD to zaburzenie stresu potraumatycznego, które kojarzy się z żołnierzami wracającymi z wojny. Ale trauma ma wiele odcieni. Trauma pojawia się nie tylko po wojnie, wybuchu bomby, pożarze czy trzęsieniu ziemi. Traumą może być gwałt, traumą może być prześladowanie. U części osób, które doświadczyły „łapanek” policyjnych, może się rozwinąć PTSD. Niektóre z osób, które uczestniczyły w Marszu Równości w Białymstoku, miały objawy stresu pourazowego.

– Są takie sytuacje, że ludzie, choć mają dobre intencje, to i tak nie wiedzą, jak zwrócić się do osoby niebinarnej.

– Należy zwracać się tak, jak te osoby sobie tego życzą. Jeśli osoba prosi, żeby mówić do niej w końcówkach żeńskich, to mówmy w żeńskich. Kultura osobista wymaga, by najpierw zapytać. Unikajmy misgenderingu. A jeśli nie jesteśmy pewni/pewne, jak zwrócić się do tej osoby, to zawsze można zrobić to na około. Ja w pracy zawodowej zawsze na pierwszej wizycie zwracam się do rozmówcy/rozmówczyni z pytaniem, jak mam się do tej osoby zwracać.

– Co w języku osób transpłciowych oznacza „dead name”?

– To stare imię, czyli takie imię, którego osoba niebinarna czy transpłciowa już nie używa. Dla osoby transpłciowej czy niebinarnej użycie starego imienia jest czymś obraźliwym. Dla wielu ludzi wykładnikiem imienia jest to, co znajduje się w dowodzie osobistym, ale te osoby powinny pamiętać, że wiele osób niebinarnych i trans nie może zmienić sobie imienia, bo w Polsce procedura uzgodnienia płci jest bardzo skomplikowana, trudna i droga. By zmienić imię w papierach, należy pozwać rodziców o to, że źle nadali płeć przy narodzinach i można to zrobić po „osiemnastce”, a to oznacza, że wiele osób przez większość życia funkcjonuje pod „dead name”. Tutaj warto przypomnieć o kampanii „Don’t call me Murzyn”, gdzie osoby czarnoskóre prosiły, żeby nie mówić o nich „Murzyn”. Wiele białych osób odpowiadało, że „przecież

Murzyn to nie jest obraźliwe pojęcie”. Halo, dlaczego biały człowiek ma decydować o tym, co jest obraźliwe dla ciemnoskórych? To analogiczna sytuacja do osób niebinarnych, którym wmawia się, że ich „dead name” to prawdziwe imię.

– Jak osoby niebinarne mówią same o sobie, skoro język polski jest zdeterminowany płciowo?

– Niektóre osoby niebinarne używają języka neutralnego płciowo, np. opowiadają wszystko w bezokolicznikach „stało mi się”, „zrobiło mi się”. Czasami wybierają imiona neutralne, jak np. Alex. Niektóre używają końcówek „om”, czyli „ja zrobiom”, ale tych osób jest mniej.

– Dlaczego niektórych ludzi heteronormatywnych tak bardzo irytuje niebinarność?

– Myślę, że niebinarność jest zjawiskiem, które wywołuje niepokój, bo zakłada, że jest „coś więcej”. Zakłada, że można być nieokreślonym. Nasze społeczeństwo ma silną potrzebę domknięcia. Chcemy, by wszystko było jasne i ułożone – jest mężczyzna i kobieta, koniec kropka. A jeśli zdarza się coś obok, to wzbudza lęk, który prowadzi z kolei do agresji. Dla wielu ludzi oswojenie się z tym, że istnieją osoby trans, to wielki wysiłek psychiczny, a informacja, że ktoś nie jest ani mężczyzną, ani kobietą, jest już w ogóle nie do pojęcia. Chcę jednak powiedzieć, że osoby, które tego nie rozumieją, nie zawsze są złe. Po prostu do tej pory nie miały okazji zapoznać się z tą wiedzą.

– Okazuje się, że podstawowej wiedzy brakuje również medykom. Anton Ambroziak, transpłciowy dziennikarz OKO.press, w wywiadzie dla Vogue.pl opowiadał, że spotkał na swojej drodze lekarzy, którzy twierdzą, że niebinarność to wymysł.

– Niestety, tak. W polskiej seksuologii zdarza się, że nastawienie do osób transpłciowych jest negatywne. Oczywiście istnieją konferencje naukowe dotyczące dysforii płciowej, jedna z nich była nawet w Polsce, ale mimo to wielu lekarzy nie chce nabywać tej wiedzy. Wielu lekarzy po prostu ma swoje uprzedzenia. Ja na szczęście współpracuję z kilkoma lekarkami i lekarzami, którzy mają aktualną wiedzę naukową i traktują osoby niebinarne w sposób prawidłowy.

– Niestety, osoby, które chcą skorygować swoją płeć, muszą wejść w kontakt z lekarzami. Czy mógłbyś w skrócie opowiedzieć, jak przebiega tranzycja z perspektywy medycznej?

– Najpierw rozpoczynamy zastępczą terapię hormonalną, w trakcie której osobie podawane są hormony zewnętrzne. W przypadku tranzycji w kierunku męskim jest to testosteron; w przypadku tranzycji w kierunku żeńskim są to antyandrogeny i estrogeny. Pod wpływem kuracji zmieniają się niektóre cechy. W przypadku testosteronu obniża się głos, pojawia się zarost czy powiększa się łechtaczka. Z kolei przy antyandrogenach i estrogenach zaczynają rosnąć piersi, zmieniają się rysy twarzy (antyandrogeny i estrogeny). Hormony to jeden element, kolejnym są zabiegi, które numeruje się „1”, „2” i „3”. Pierwszy z nich to zabieg na klatce piersiowej, drugi – zabieg na gonadach, czyli jajnikach albo jądrach, zaś trzeci – zabieg na genitaliach, czyli penisie albo pochwie. W Polsce „2” i „3” można wykonać dopiero po uzyskaniu sądowego wyroku uzgadniającego płeć.

– Czy te zabiegi są refundowane? Ile kosztuje korekta płci?

– W Polsce praktycznie żadne elementy tranzycji nie są refundowane. Są dwie poradnie seksuologiczne, które w ramach NFZ pomagają wyrobić wszystkie opinie przed tranzycją (Łódź i Warszawa), ale na tym koniec. Cała reszta odbywa się prywatnie. To bardzo drogi proces. Zabieg falloplastyki, czyli wytworzenia prącia, to koszt ok. 150 tys. zł. Zabieg rekonstrukcji klatki piersiowej to od 10 do 16 tys. zł.

– Nie wszystkie osoby niebinarne dążą jednak do tranzycji.

– Tak. Warto powiedzieć, że aby być osobą niebinarną, wystarczy się nią czuć. Niektóre osoby dążą do tego, by swoje ciało dostosować, inne nie. Są takie osoby, którym wystarczy tranzycja społeczna, czyli zmiana imienia, zmiana używanych zaimków. Każdej z tych osób potrzebna jest akceptacja.

– Jak oceniasz sytuację osób niebinarnych i trans w ostatnich latach?

– Od dwóch lat jestem przerażony tym, co się dzieje. Słyszę od wielu osób, że jest coraz gorzej. Pięć lat temu było trochę lżej, a teraz natężenie nienawiści w debacie politycznej jest tak wielkie, że niemal natychmiast odbija się to na osobach, które przychodzą do mnie na terapię. Po słowach, że „to nie są ludzie, to ideologia” lub po ataku na LGBT w Białymstoku osoby niebinarne czuły duże załamanie. By z tego wyjść, trzeba wielotygodniowej pracy. Pamiętajmy, że słowa kreują rzeczywistość. Jeśli ludzie słyszą, że nie są ludźmi, to czują się zdehumanizowani. Cierpienie jest ogromne.

– Na sam koniec zapytam, jakie masz relacje z rodzicami osób niebinarnych?

– Raczej dobre. Myślę jednak, że żyję w bańce, bo pracuję w Warszawie, więc trafiają do mnie rodzice, którzy wiedzą, co zrobić, i są dobrze nastawieni do swoich dzieci. Zdarzają się jednak sytuacje, że trafiają do mnie rodziny, które obwiniają swoje trans dzieci o rozpad rodziny. Rodzice często oczekują ode mnie, żebym sprawił, aby dziecko wróciło do „starej” płci. Odpowiadam im, że ich dziecko od zawsze takie było i że dla wspólnego dobra powinni to zaakceptować.

Fot. Archiwum prywatne