Opozycja Marsa i inne atrakcje na niebie
(Vademecum miłośnika astronomii)
Opozycja Marsa i inne atrakcje na niebie
Nadeszła jesień i noce są już wyraźnie dłuższe niż letnią porą. Wcześniej zapadający zmierzch ułatwia podziwianie uroków gwiaździstego nieba, a trzeba wiedzieć, że w najbliższych dniach będziemy mieli czym się zachwycać. Astronomicznym hitem tej jesieni będzie planeta Mars, która pod koniec tego tygodnia spotka się z Księżycem, a kilka dni później osiągnie największe zbliżenie do Ziemi. Natomiast ozdobą porannego nieba przez najbliższe kilka tygodni będzie jasna planeta Wenus.
Obecnie na nocnym niebie można podziwiać wiele ciekawych obiektów, ale na szczególną uwagę zasługuje planeta Mars, która od dawna przykuwa uwagę astronomów. Odnajdziemy ją łatwo, bo teraz wieczorem świeci bardzo jasno na wschodnim nieboskłonie. Gdy spojrzymy w tamtym kierunku około godziny 20, ujrzymy ją niziutko nad wschodnim horyzontem, jednak z każdą godziną będzie się wznosić coraz wyżej, kierując się na południowy wschód. Mars z wyglądu przypomina jasną pomarańczową gwiazdę, która wieczorem świeci najjaśniej we wschodniej okolicy nieba. Najbliższe dni przyniosą ciekawe zjawiska z jego udziałem.
Zbliżenie Marsa z Księżycem
Wieczorem i 3 października nasz naturalny satelita zbliży się do Marsa, tworząc widowiskowe zjawiska (rys. 1). Księżyc będzie wtedy w fazie bliskiej pełni i jego silny blask może nieco przyćmiewać pobliską planetę. Jednak ona też będzie wyjątkowo jasna, toteż widok powinien być niecodzienny. Warto wiedzieć, że największe zbliżenie Księżyca i Marsa na niebie nastąpi 3 października około godziny 5 nad ranem, kiedy to odległość między nimi wyniesie tylko 1,5°. Jeśli komuś tak wczesna pora nie będzie przeszkadzać i zapragnie zobaczyć to zjawisko, powinien patrzeć na zachodni nieboskłon.
Opozycja Marsa
Obecnie Ziemia i Mars zbliżają się do siebie i we wtorek 6 października dystans między nimi osiągnie minimalną wartość 62 mln km. Skutkiem tego będzie nadzwyczaj duża jasność planety oraz wyjątkowe rozmiary jej tarczy (22,6 sekundy kątowej). Warto wtedy popatrzeć na nią przez teleskop, bo już przy powiększeniu około 80 razy zobaczymy ją w takich rozmiarach, jak widzimy Księżyc gołym okiem. Posiadacze teleskopów powinni oglądać Marsa nie tylko w chwili jego maksymalnego zbliżenia do Ziemi. Trzeba bowiem pamiętać, że tarcza planety jest wyjątkowo duża już teraz i utrzyma podobne rozmiary aż do końca października. Tak więc czasu na atrakcyjne obserwacje nie powinno zabraknąć.
Przez teleskop możemy zobaczyć na tarczy Marsa charakterystyczne plamy o różnej intensywności, podobne do mórz księżycowych. Jednak żeby to było możliwe, teleskop powinien być dobrej jakości i dawać powiększenie 100-krotne lub większe. Ważne jest też, aby planeta w chwili obserwacji była dostatecznie wysoko nad horyzontem, najlepiej co najmniej 20°. Obecnie taką wysokość osiąga ona około godziny 21.30 i właśnie wtedy, lub nawet jeszcze później, warto przystępować do obserwacji z użyciem teleskopu. Pozwoli to uzyskać wyraźniejszy obraz marsjańskiej tarczy. Obserwacje na mniejszej wysokości mogą skutkować znacznym pogorszeniem ostrości obrazu, nawet jeśli użyjemy wysokiej klasy sprzętu. Wynika to z faktu, że ruchy turbulencyjne powietrza tuż nad horyzontem powodują niekorzystne załamanie światła i zacierają drobne szczegóły w obrazach teleskopowych.
W nocy października Mars znajdzie się w tak zwanej opozycji, co oznacza, że ustawi się on w jednej linii z Ziemią i Słońcem (i dokładnie w takiej kolejności). Gdyby orbity planet były idealnymi okręgami, to moment opozycji byłby równoznaczny z ich największym zbliżeniem do siebie. Ponieważ jednak planety poruszają się po orbitach eliptycznych, to momenty ich największego zbliżenia i opozycji często różnią się od siebie o kilka dni. Mimo to zmiany odległości między planetami w tym krótkim czasie są znikome i nie wpływają w żaden sposób na jakość obserwacji.
Zbliżenie Wenus z Księżycem
Gdy na niebie wieczornym będzie dominował Mars, to ozdobą porannego nieba będzie w tym czasie bardzo jasna planeta Wenus, która 14 października spotka się z Księżycem (rys. 2). Zjawisko będzie najlepiej widoczne między godziną 5 a 6, kiedy niebo jeszcze zanadto się nie rozwidni. Widok księżycowego sierpa obok bardzo jasnej planety z pewnością dostarczy niezapomnianych wrażeń. Warto w tym miejscu zauważyć, że 14 października będzie datą wyjątkową, bowiem tego dnia Mars znajdzie się w opozycji, a do Wenus zbliży się Księżyc. Natomiast dzień wcześniej księżycowy sierp zbliży się do jasnej gwiazdy Regulus w konstelacji Lwa (rys. 2).
Przedstawione tu ciekawe zjawiska to nie są wszystkie atrakcje, jakie zobaczymy na niebie w najbliższym czasie. Obecnie warto też popatrzeć, szczególnie przez teleskop, na dwie inne jasne planety: Jowisza i Saturna. Około godziny 20 ujrzymy je obie blisko siebie nisko nad południowym horyzontem, gdzie blaskiem będą się wyróżniać spośród innych gwiazd. Jowisz świeci najjaśniej, a kilka stopni w lewo i nieco wyżej od niego przebywa słabszy Saturn. Teleskop powinien ukazać atrakcyjne tarcze tych planet, chociaż z racji ich niskiego położenia nad horyzontem może być trudno uzyskać należytą ostrość obrazu. Jednak spróbować warto.