Zajrzeć pod podszewkę świata

Motojirō Kajii, japoński klasyk modernizmu, w swoich opowiadaniach wiedzie nas w dekadenckie rejony. Żył w latach 1901 – 1932, a do literackiej brawury, prócz talentu, poprowadziła go zdaniem krytyków nieuleczalna choroba – szerząca się wówczas w Japonii gruźlica. W jego rodzinie zapadli na nią i umarli babcia, starszy brat i młodsza przyrodnia siostra. Motojirō zachorował, mając lat 17. To wtedy leżącemu tygodniami w łóżku choremu brat przynosił dobrą lekturę – modernistów z epoki cesarza Meiji, gdy Japonia otwierała się na świat i eksperymentowała również w literaturze. Mimo choroby Kajii podjął naukę najpierw w Kioto, gdzie chłonął wszelkie nowości i podjął decyzję o byciu pisarzem, a potem na uniwersytecie tokijskim. W trzydziestojednoletnim życiu napisał zaledwie 20 opowiadań, zostawił sporo szkiców. Tomik „Cytryna” mieszczący osiem opowiastek pozwala poznać jego styl.

W pisaniu był perfekcjonistą, sczytywał zdanie po zdaniu i cyzelował każde słowo, ale w ogóle nie czuć w tych historiach trudu. Udowadniają one natomiast, że choroba wyostrza zmysły, pozwala widzieć i rozumieć więcej. Narratorem swoich opowieści uczynił młodego, prawie zawsze chorującego mężczyznę, który spaceruje ulicami i ogląda świat. Gdy coś go zatrzymuje, staje, przygląda się temu i snuje refleksje. Raz są to ptaki, raz uprawiające miłosne harce koty, innym razem stragany z warzywami i owocami, z tytułową cytryną, albo zimowe muchy. Kiedy tak uważnie patrzy, udaje mu się czasem „zajrzeć za kulisy świata”, gdzie objawia mu się jego utajony wymiar. Tak jest w „Zwoju ciemności”, jednym z piękniejszych opowiadań, gdzie pretekstem do rozważań staje się złodziej uprawiający swój proceder nocą i gdzie ta noc, nieprzenikniona, staje się metaforą ludzkiego życia i nieszczęścia: „Ciemność! Pod jej osłoną nie sposób niczego dojrzeć. Gęstniejąca czerń nieustannie nadciąga ze wszystkich stron, a pośród mroku nawet myśl zamiera. Jak udaje nam się uczynić krok w głąb wielkiej niewiadomej?”. Lektura Kajii jest tego próbą.

AGNIESZKA FREUS MOTOJIRŌ KAJII. CYTRYNA. Przeł. Anna Karpiuk. Wydawnictwo TAJFUNY, Warszawa 2020. Cena 35 zł.