Nareszcie zaćmienie Słońca, już 10 czerwca!

(Vademecum Miłośnika Astronomii)

Od 6 lat nie mieliśmy okazji podziwiać w Polsce żadnego zaćmienia Słońca, ale ten rok przyniesie zmianę. Oto bowiem 10 czerwca ujrzymy takie zjawisko i chociaż będzie ono tylko częściowe, to warto je zobaczyć, bo na kolejne poczekamy ponad rok. A jeśli jakieś przeciwności losu nie pozwolą nam obejrzeć tegorocznego zaćmienia, to w najbliższy weekend 12 i 13 czerwca pojawią się inne godne uwagi atrakcje na wieczornym niebie. Nadchodzące dni zapowiadają się więc widowiskowo.

Czas na zaćmienie

Ostatnie zaćmienie Słońca (też częściowe) oglądaliśmy w Polsce 20 marca 2015 r. i było ono bardzo atrakcyjne. Wtedy bowiem aż 3/4 tarczy słonecznej zostało zakryte przez Księżyc i przedstawiało niezbyt gruby sierp. Natomiast w najbliższy czwartek Srebrny Glob zasłoni tylko około 1/5 tarczy Słońca (rys. 1), więc obecne zjawisko będzie nieco mniej widowiskowe.

Tegoroczne zaćmienie Słońca rozpocznie się w Polsce 10 czerwca około południa czasu letniego. Jednak dokładne momenty początku, środka i końca zjawiska będą zależne od miejsca obserwacji. Załączona tabela zawiera te dane dla kilku wybranych miast, aby każdy mógł zaplanować dogodny dla siebie czas obserwacji. Środkowa część zjawiska, zwana maksymalną fazą, określa moment największego zakrycia tarczy słonecznej przez Księżyc. Natomiast wielkość tej fazy oznacza, ile procent średnicy Słońca będzie wówczas niewidoczne.

Największą fazę (około 26 proc.) zaćmienia zobaczą mieszkańcy północnej i północno-zachodniej części kraju (Gdańsk, Szczecin itd.). W najgorszej sytuacji znajdą się obserwatorzy na południowo-wschodnich terenach Polski (Rzeszów, Krosno), gdzie faza zaćmienia będzie aż o połowę mniejsza (około 13 proc.). Natomiast w rejonach centralnych zjawisko osiągnie fazę pośrednią (około 20 proc.).

Kiedy tuż po rozpoczęciu zaćmienia spojrzymy na tarczę Słońca przez dostatecznie ciemne szkło, np. od maski spawalniczej, to w jej górnej części zobaczymy powiększające się z czasem wgłębienie. Owo wgłębienie to nic innego jak Księżyc, który będzie się powoli przemieszczał na tle tarczy słonecznej, będąc zarazem niewidoczny.

Przystępując do obserwacji tego zjawiska, trzeba pamiętać o środkach ostrożności. Nie należy patrzeć gołym okiem w kierunku Słońca, a już w żadnym wypadku nie wolno tego robić z użyciem lornetki czy innego sprzętu optycznego, bo można doznać trwałego uszkodzenia wzroku! Do obserwacji zjawiska bez użycia sprzętu optycznego można wykorzystać bardzo ciemne szkła od masek spawalniczych lub (z zachowaniem ostrożności) – mocno okopconą szybę. Jednak tych materiałów nie należy stosować do obserwacji za pomocą lornetki lub teleskopu. Do współpracy z tym sprzętem powinno się stosować specjalistyczne filtry słoneczne (zakładane na obiektyw), które można nabyć w wyspecjalizowanych sklepach z artykułami astronomicznymi.

Zaćmienie można też oglądać na białym ekranie, który należy ustawić w odległości rzędu 20 – 30 cm za okularem lunety lub teleskopu, a następnie – patrząc na ekran – odpowiednio wyregulować ostrość obrazu. Obraz Słońca jest wówczas rzutowany na ekran bez użycia ciemnych filtrów. Jednak ten sposób obserwacji można stosować tylko wtedy, gdy mamy pewność, że nasz sprzęt nie posiada wewnątrz plastikowych elementów optycznych, które mogłyby ulec stopieniu pod wpływem silnie skupionego światła.

Tegoroczne zaćmienie Słońca będzie widoczne w centrum Polski przez około dwie godziny, a w innych rejonach kraju – odrobinę dłużej lub krócej. To dość dużo czasu, aby można było zobaczyć chociaż krótki jego fragment. Ważne jest tylko, aby o tym zjawisku pamiętać i wcześniej przygotować sobie odpowiednio ciemne szkiełka.

Zbliżenie Księżyca z Marsem i Wenus

Zaćmienie Słońca nie będzie jedyną atrakcją tego tygodnia, bowiem już w sobotę i niedzielę 12 i 13 czerwca Srebrny Glob zbliży się do Wenus i Marsa (rys. 2). W tym spektaklu wezmą też udział Polluks i Kastor – dwie najjaśniejsze gwiazdy z konstelacji Bliźniąt. Ponieważ zjawiska będą widoczne wczesnym wieczorem i nisko nad horyzontem, to z rozpoczęciem obserwacji nie należy zbytnio zwlekać. Najniżej będzie widoczna Wenus, która około godz. 22.30 zniknie za widnokręgiem, więc jej musimy wypatrywać najwcześniej. Najlepszą porą w sobotni wieczór będzie godz. 21.30 – 21.45. Wprawdzie niebo może być wtedy jeszcze za jasne na obserwacje Marsa i pobliskich gwiazd, ale Księżyc i Wenus powinny się już ujawnić.

W niedzielny wieczór, gdy Księżyc znajdzie się blisko słabego Marsa, warto poczekać, aż niebo bardziej się ściemni, tj. do godz. 22.15 – 22.30. Wprawdzie Wenus może już zniknąć za horyzontem, ale za to Mars, Polluks i Kastor będą lepiej widoczne. Oby tylko pogoda nas nie zawiodła.

MIROSŁAW BRZOZOWSKI www.vademecum-astronomii.pl redakcja@vademecum-astronomii.pl