– Czyste powietrze jako dobro osobiste
Czy w świetle ostatniego orzeczenia Sądu Najwyższego, że prawo do mieszkania w czystym środowisku nie jest dobrem osobistym, nie można domagać się odszkodowań za życie np. w smogu?
– Jarosław Kwiatkowski (e-mail) Niezupełnie. W uchwale z dnia 28 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 27/20) Sąd Najwyższy wprawdzie orzekł, iż „prawo do życia w czystym środowisku nie jest dobrem osobistym”, jednak równocześnie wskazał, że „ochronie jako dobra osobiste (art. 23 k.c. w związku z art. 24 k.c. i art. 448 k.c.) podlegają zdrowie, wolność, prywatność, do naruszenia (zagrożenia) których może prowadzić naruszenie standardów jakości powietrza określonych w przepisach prawa”.
Sąd Najwyższy podkreślił – powołując się np. na swoją uchwałę z dnia 19 listopada 2010 r. (sygn. akt III CZP 79/10) – że „dobrami osobistymi są wartości immanentnie złączone z istotą człowieczeństwa oraz naturą człowieka (...)”, oraz że „w art. 23 k.c. jako dobra osobiste ustawodawca objął ochroną m.in. zdrowie, wolność, prywatność”.
Dalej SN wskazał, iż „środowisko naturalne nie jest dobrem osobistym, lecz dobrem wspólnym, o które troska jest obowiązkiem każdego członka społeczeństwa, tak samo jak i państwa jako zorganizowanej wspólnoty i jego organów (...). Standardy jakości powietrza, wody i gleby zostały w nauce oznaczone w celu określenia warunków, w których zdrowie i wolność człowieka są wolne od zagrożeń. Naruszenie tych standardów może prowadzić zatem do ingerencji w dobra osobiste, jakimi są przede wszystkim zdrowie, wolność, prywatność, i powstania związanych z tym roszczeń cywilnoprawnych na rzecz jednostki. Nie można przy tym wykluczyć, że niezachowanie wskazanych standardów może stanowić ingerencję również w inne dobra osobiste, chronione indywidualnymi prawami podmiotowymi”.
Podsumowując, z uzasadnienia uchwały SN wynika, że sam stan (zły) środowiska nie jest dobrem osobistym, ale jeśli negatywnie wpływa on np. na zdrowie danej osoby, to nie można wykluczyć, że dochodzi do naruszenia takich jej dóbr osobistych, jak właśnie zdrowie czy życie (czego konsekwencją może być odpowiedzialność Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego czy też innych osób prawnych lub fizycznych).