Rodak, czyli powinowaty

Nie każdy Turek to Turek! Z wielkim zainteresowaniem przeczytałam tekst „Z mapą za pan brat”, jednak ośmielę się polemizować z pochodzeniem nazwiska Turek, które przed zamążpójściem nosiła moja prababcia żyjąca na Podkarpaciu (Rymanów) w drugiej połowie XIX w. Gdy sięgniemy do tradycji kolędników, to obok zdecydowanie negatywnych postaci: Heroda, Diabła, Turonia, odnajdziemy też Turka. I nie o pochodzenie etniczne tu chodzi, a raczej o odgrywaną rolę w popularnej na tych terenach szopce. Podobny problem dotyczy nazwiska Rodak, często uznawanego za odmiejscowe – wszak istnieje miejscowość Rodaki, nieopodal Zawiercia, skąd wywodzi się rodzina męża. Czyżby istniała możliwość nazwiska odapelatywnego, typu Nowak? Odbiegając od tematu związanego z nazwiskami odmiejscowymi, proszę o wyjaśnienie mojego panieńskiego – Oberc. Znów jesteśmy na Podkarpaciu, a na pewno nikt z moich przodków nie był ani kelnerem, ani nie służył – o ile mi wiadomo – w cesarskiej armii. Teresa Rodak

Pani Tereso, Turek jest nazwiskiem, nazwą odetniczną; czy się nam to podoba, czy nie. Także do jasełek wszedł Turek jako ten obcy, muzułmanin, często agresor. W gwarze przetrwały powiedzenia albo słowa piosenki: „Gdy na wojnę przybyła, trzystu Turków zabiła” czy „Turek na granicy, szabla mu się świci”, co jest inną wersją przyśpiewki: „Jedzie Turek wela młyna, błyscy mu się karabela”. Turek to także ktoś zuchwały i nieprzestrzegający nakazanych postów. Ktoś, kto niegdyś zagrażał nie tylko królestwu polskiemu. „Żarłok państw, potop świata, Turczyn”, czytamy w słowniku S.B. Lindego. Turek jako taki, znany nam choćby z jasełek, nie ma nic wspólnego z Turkiem – miejscowością! Ta nazwa powstała od starego toponimu tur, czyli duży obszar leśny.

Nazwisko Rodak, znane od 1403 roku, pochodzi od rodziny, oznaczając kogoś, kto jest jej członkiem, kto jest związany pokrewieństwem. Być może od nazwiska (przydomka) powstała nazwa miejscowa, ale możemy potraktować ją jako zjawisko wtórne. Jest więc oczywiste, że nazwisko Rodak jest pospolite, czyli odapelatywne, dokładnie jak nazwisko Nowak. Co do nazwiska Oberc, to nie wiązałbym go z niemieckim Ober (starszy), ale z dawnym staropolskim czasownikiem obertać czy obertnąć, oznaczającym obrócić, wykręcić się (stąd nazwa tańca – oberek). Tak powstały XVII-wieczne formy nazwiskowe jak Oberczoniak, Oberczoń czy Oburczak.

Skąd się wzięło?

Sufa, pochodzi od niemieckiej nazwy osobowej Schuff, ta zaś od dawnego rzeczownika pospolitego schuofe, czyli wiadro na wodę. 87 nazwisk.

Kryczka, od rzeczownika kryczka, czyli brukiew, kapusta. 2283 nazwiska.

Derlatka, powstało od nazwy ptaka, derlatki. 1610 nazwisk.

Bordowicz, powstało od burdy, awantury lub czasownika burdać się, przewracać. 80 nazwisk.

Pokrywiecki, pochodzi od pokrywy, czyli przykrycia. 137 nazwisk. JAN CHRYZOSTOM PRZYDOMEK henryk.martenka@angora.com.pl http://nazwisko.blogspot.com