Timor Wschodni

Mała antologia hymnów świata

Trzeba być nie lada miłośnikiem Azji Południowo-Wschodniej, by znać położenie archipelagu Małych Wysp Sundajskich i wskazać najbardziej na wschód wysuniętą, ale i największą z nich. Stąd wzięła się nazwa wyspy Timor, bowiem zarówno malajski, jak i indonezyjski przymiotnik timur znaczy wschodni. Państwo Timor Wschodni zajmuje połowę wyspy i mieszka w nim niecałe dwa miliony mieszkańców. Jest drugim po Filipinach państwem w Azji, w którym większość stanowią katolicy. To najbardziej widoczne europejskie dziedzictwo.

Jak podaje Encyklopedia Britannica, pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli na Timor i się osiedlili, byli Portugalczycy. Był rok 1520, a żeglarze królewscy penetrowali od wielu lat wszystkie zakątki Oceanu Indyjskiego, zakładali faktorie i prawem kaduka zajmowali ziemie dla chwały korony portugalskiej. Deptali im po piętach Hiszpanie i Holendrzy, którzy nie zamierzali rezygnować z zysków, jakie niosła każda zamorska inwazja. Wiek później wyspa została podzielona na część zachodnią, w której rządzili Holendrzy, i wschodnią, gdzie próbowali egzystować pospołu Portugalczycy z Hiszpanami. W XIX wieku, gdy upadły niegdysiejsze morskie imperia, do gry weszli Brytyjczycy. Własność portugalska nad częścią wschodnią została uznana dopiero w 1914, a swój status Portugalia zachowała do 1975 roku, do rewolucji goździków, kiedy na fali wielkich procesów antykolonialnych jedna z głównych timorskich partii politycznych przejęła kontrolę nad większością terytorium i proklamowała niepodległość państwa, nazwanego Demokratyczną Republiką Timoru Wschodniego. Ale państwu nie dane było pójść drogą Angoli czy Mozambiku, które w tym roku uzyskały suwerenność. Timor Wschodni zajęła armia indonezyjska, a rząd w Dżakarcie ogłosił, że państwo jest integralną częścią Indonezji i ma status indonezyjskiej prowincji. Rozpoczęła się 20-letnia wojna, w której śmierć poniosło ok. 200 tysięcy Timorczyków, a była kolonia popadła w kompletną ruinę. Bezskuteczne wówczas starania o pokój w Timorze Wschodnim przyniosły w 1996 roku Pokojową Nagrodę Nobla, którą podzielili między siebie biskup Carlos Felipe Ximenes Belo oraz polityk José Ramos-Horta.

W 1999 roku, na skutek rosnącej presji międzynarodowej, Indonezja zaakceptowała wyniki referendum, w którym 79 proc. Timorczyków opowiedziało się za samostanowieniem. Wtedy Indonezja wycofała się z tej części wyspy, zaś nad procesem pokojowym czuwać zaczęła misja ONZ. Nie udało się jednak zagwarantować pokoju, bo o władzę zaczęły walczyć między sobą timorskie ugrupowania niepodległościowe.

W kwietniu 2002 wybrano prezydenta, a miesiąc później Timor Wschodni uzyskał suwerenność. W tymże roku Timor Wschodni stał się członkiem ONZ, jednak kraj daleki był od stabilnego. Zamieszki, próba zamachu stanu, wysiedlenia i migracje wielotysięcznej rzeszy uchodźców nie zapowiadały Timorczykom lepszych czasów. Mimo rosnącego wydobycia ropy i gazu czy uprawy kawy, kupowanej na pniu przez sieć Starbucks, Timorczykom żyje się niełatwo, kraj jest wśród najbiedniejszych i najwolniej rozwijających się na świecie.

Hymnem państwa jest pieśń „Patria”, Ojczyzna, której słowa napisał dziennikarz i poeta Francisco Borja da Costa (1946 – 1975). Da Costa tworzył zarówno w lokalnym języku tetum, jak i po portugalsku. Został zamordowany w momencie inwazji indonezyjskiej. Według noty w „Encyklopedii hymnów państwowych” Xing Hanga poetę zastrzelili na plaży żołnierze, a ciało wrzucili do morza. Nigdy go nie odnaleziono. Dziś w stolicy kraju, Dili, jest park pamięci Jardim Borja da Costa. Muzykę skomponował w 1975 roku brat przyjaciela da Costy, z którym studiował w Lizbonie, Afonso Redentor Araujo (1942 – 1979). Więziony i stracony przez Indonezyjczyków. Hymn został przyjęty już w 1975, a gdy w 2002 roku Timor Wschodni potwierdził niepodległość, pieśń znów pełni swą funkcję. Wykonuje się tylko wersję portugalską, bowiem nie istnieje wersja w drugim oficjalnym języku państwa, w języku tetum, którym posługuje się największa timorska grupa etniczna.

Patria

Pátria, Pátria, Timor-Leste, nossa Nação. Glória ao povo e aos heróis da nossa libertação. Pátria, Pátria, Timor-Leste, nossa Nação. Glória ao povo e aos heróis da nossa libertação. Vencemos o colonialismo, gritamos: abaixo o imperialismo. Terra livre, povo livre, não, não, não à exploração. Avante unidos firmes e decididos.

Ojczyzna

Ojczyzno, Ojczyzno, Wschodni Timorze, nasz Narodzie. Chwała ludziom i bohaterom naszego wyzwolenia. Ojczyzno, Ojczyzno, Wschodni Timorze, nasz Narodzie. Chwała ludziom i bohaterom naszego wyzwolenia. Pokonujemy kolonializm i wołamy: Koniec z imperializmem. Wolny kraj, wolni ludzie, Nie, nie, nie! Dla wyzysku. Pozwólcie nam iść naprzód zjednoczeni, mocni i zdecydowani. W walce przeciw imperializmowi, Wrogowi ludzkości, aż do zwycięstwa. Na drodze ku rewolucji.

Po 2002 roku słowa hymnu budziły opór władz Timoru Wschodniego, które uważały, że pieśń jest zbyt rewolucyjna i może być źle postrzegana u politycznych partnerów, głównie Portugalii, u której rząd Timoru zabiegał o wsparcie gospodarcze. Tekstu jednak nie zmieniono.