Niebanalnie o traumach

Tuż po drugiej wojnie światowej czechosłowacki reżyser zrobił film o kobiecie i mężczyźnie, którzy – udając małżeństwo – gdzieś uciekają podczas niemieckiej okupacji. To bardzo dziwna tułaczka Żydówki Ester i Tomáša, bo nie bardzo wiadomo, jaki jest cel ich podróży. Zwłaszcza że zacierają się granice między fikcją a rzeczywistością, a aktorzy grający filmowych bohaterów wymykają się spod kontroli reżysera, tworząc własne obrazy i dialogi. Mało tego, w komunistycznej Czechosłowacji tajne służby podejrzewają reżysera, że ma informacje zagrażające bezpieczeństwu kraju. Gdy próbujemy rozwiązać ten rebus, autorka przenosi nas do Pragi, w której mieszka Jan Vorszda – student nauk matematyczno-przyrodniczych i syn filmowej Ester. Jest rok 1969 i właśnie – w proteście przeciwko inwazji wojsk Układu Warszawskiego – oblał się benzyną i spłonął inny student – Jan Palah. W dalszej części „Sprzedawcy lodów” odnajdujemy Jana w szwedzkim Göteborgu, by wiele lat później poznać losy jego córki Gunilli, która w latach osiemdziesiątych minionego wieku poszukuje w Ołomuńcu swoich korzeni. Tam właśnie dziewczyna odnajduje sterty listów pisanych do niejakiej Mileny przez niejakiego Petra... Trzeba nie lada intelektualnego wysiłku, by nie pogubić się w tej wielowątkowej, pełnej tajemnic opowieści wywiedzionej z traum przeszłości i ich wpływu na kolejne pokolenia Europejczyków. To także narracyjna wariacja na temat poszukiwania tożsamości w światach, które tylko pozornie nie są ze sobą powiązane. Nie zawsze przynosi to efekty, ale jest niewątpliwie pełną lęków i niepokoju twórczą wędrówką.

Autorka tej niekonwencjonalnej sagi rodzinnej jest Finką, z zawodu lekarką. Debiutancką powieść „Kosmonauta” wydała 13 lat temu i od razu zdobyła uznanie krytyków. „Sprzedawca lodów” to jej druga książka, za którą otrzymała Nagrodę Literacką Unii Europejskiej.

JACEK BINKOWSKI KATRI LIPSON. SPRZEDAWCA LODÓW (JAATELOKAUPPIAS). Przeł. Iwona Kiuru. Wydawnictwo WIDNOKRĄG, Piaseczno 2021. Cena 44 zł.