Wolność Ukrainie

Wasyl Stus, najważniejszy ukraiński poeta II poł. XX wieku, urodzony w 1938 r., całe życie spędził na walce i próbach wyswobodzenia siebie i obywateli Ukrainy z sowieckiej niewoli. Słowem, wierszem, manifestami zmagał się ze zniewoleniem umysłu i ducha, z ubóstwem codziennego życia w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Protestował przeciw ograniczaniu swobody myślenia i wypowiedzi oraz postępującej rusyfikacji regionu Doniecka, gdzie pracował jako nauczyciel języka ukraińskiego w latach 60. Uważał, jakże proroczo, że właśnie w Zagłębiu Donieckim ważą się losy ukraińskiej literatury, nie wiedząc jeszcze, że naprawdę waży się tam być albo nie być ukraińskiego narodu... Za działania w kijowskim środowisku inteligencji twórczej na rzecz demokracji zablokowano mu karierę naukową. Aresztowany w 1972 r. za udział w protestach dostał pierwszy wyrok: 5 lat łagru i 3 lata zesłania. Po dziesięciomiesięcznym okresie wolności w 1980 r., za działania na rzecz obrony praw człowieka w Kijowie, skazano go na 10 lat prac przymusowych i 5 lat zesłania. Zmarł w nocy z 3 na 4 września 1985 r. w obozie o zaostrzonym rygorze w Kraju Permskim, w izolatce, do której trafił po kolejnej karze dyscyplinarnej. Nie dożył momentu wolności, ale zapisem drogi do niej są wiersze z tomu „Wesoły cmentarz” opublikowanego w 1970 r. w samizdacie w 12 egzemplarzach. Wszystkie prawie natychmiast skonfiskowano, a pierwsze legalne wydanie ukazało się w 1990 r., dzięki inicjatywie ukraińskich emigrantów politycznych w Warszawie.

Uczy w nich postawy wolności i pokazuje, jaki jest jej koszt: Oto nurt rzeki./Zanurzaj się. Powoli/wyprostuj plecy./Między brzegami/świata jest aż nadto (...). Rób tak:/odnajduj i trać./ Kamieniej!/Kamieniej! Kamieniej!/Obronić potrafi się tylko głaz. Diagnozuje kondycję człowieka sowieckiego, nie traci jednak nadziei: Zostałem rozkradziony/po same żebra./Aż dziw bierze,/ że zostały mi wargi. Tymi wolnymi wargami wypowiedział też w tym tomie niezwykle piękne i bliskie życia utwory miłosne.

AGNIESZKA FREUS WASYL STUS. WESOŁY CMENTARZ. Wiersze wybrane z lat 1959 – 1971. Przeł. Marcin Gaczkowski. Wydawnictwo KOLEGIUM EUROPY WSCHODNIEJ, Wrocław – Wojnowice 2020. Cena 39,90 zł.