Prawa autorskie w spadku

Od 5 lat przepisuję do kompa swoje pamiętniki (prowadzone od 12. roku życia do dziś, a wnet kończę 70 lat). Chcę pozostawić młodszym członkom rodziny tę „schedę” do ewentualnego jej upublicznienia w dowolnych formach, zwłaszcza po mojej śmierci. Czy w związku z tym powinnam (powinniśmy) dokonać jakichś formalności?

– Elżbieta Mielczarek-Pankiewicz Odpowiedź na pytanie sprowadza się do kwestii, czy prawa do pamiętnika i jego ewentualnej publikacji mają być przekazane za Pani życia, czy też po śmierci. Pamiętnik – czy to w formie rękopisu, czy też zapisu na nośniku (np. pendrive, twardy dysk) – jest utworem w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. „O prawie autorskim i prawach pokrewnych” (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1062 z późn. zm.). Zgodnie z treścią jej art. 41 ust. 1, „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej: 1) autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy; 2) nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej”. W przypadku zatem, gdy jeszcze za życia chce Pani, aby potomkowie mogli cieszyć się pamiętnikiem jako takim, a także mogli publikować jego treść, to musi Pani zawrzeć odpowiednią umowę przeniesienia na nich praw majątkowych w tym zakresie. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 53 ww. ustawy). Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej licencją, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione (art. 41 ust. 2). Pola eksploatacji to w uproszczeniu sposób korzystania z dzieła – zgodnie z treścią art. 50 ww. ustawy, „odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności: 1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową; 2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy; 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym”. Drugą opcją jest przejście prawa do pamiętnika oraz prawa do publikacji jego treści po Pani śmierci. W tym przypadku nabędą je Pani spadkobiercy ustawowi lub spadkobierca(y) bądź zapisobierca(y) testamentowy(i), jeśli sporządzi Pani testament o odpowiedniej treści. Może też Pani sporządzić zapis windykacyjny, którego przedmiotem – niezależnie od spadkobrania – będzie przejście z momentem Pani śmierci praw do pamiętnika i jego upubliczniania. Zgodnie z treścią art. 9811 § 1 Kodeksu cywilnego, „w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny)”. Na podstawie § 2 pkt 1 i 2 tego przepisu, „przedmiotem zapisu windykacyjnego może być: 1) rzecz oznaczona co do tożsamości; 2) zbywalne prawo majątkowe”. Zbywalne prawa majątkowe będące przedmiotem zapisu windykacyjnego to m.in.: autorskie prawa majątkowe do wyłącznego korzystania z utworu, rozporządzania na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z niego.