Jak powstaje artysta

Specjalizujące się w sztuce warszawskie Arkady proponują „Klan Malczewskich” autorstwa Pauliny Szymalak-Bugajskiej i Magdaleny Ewy Nosowskiej z radomskiego Muzeum im. Jacka Malczewskiego. Pierwsza badaczka jest obeznana w życiu słynnego ojca, druga w opustoszałych górskich pejzażach i surowych widokach industrialnych jego syna Rafała. Chcąc opisać przypadek pierwszego, autorka udała się do majątku Karczewskich w Wielgiem, gdzie Jacek pobierał nauki u Adolfa Dygasińskiego, który jako prawdziwy humanista nauczył go „widzenia” natury oraz folkloru, a jako uczestnik powstania styczniowego zaszczepił w nim patriotyzm i pamięć o Sybirakach. Dalej był Kraków, najpierw gimnazjum, a po ujawnieniu się talentu indywidualne lekcje u malarza Leona Piccarda, Szkoła Sztuk Pięknych i bieganie z przyjacielem Wojtkiem Kossakiem po zaułkach starego Krakowa i szkicowanie na wyścigi, bo Malczewski ojciec lubił być w czołówce. Do anegdoty przeszło jego „wejście” w Gimnazjum Świętego Jacka. Przyszły malarz miał podejść do klasowego prymusa ze słowami: „Bardzo cię, kolego, przepraszam, ale od dziś ja będę pierwszym”. Indywidualizm i charakter dawały o sobie znać coraz mocniej z każdym rokiem. Malczewski zrezygnował z bycia następcą Matejki, sam przez niego mianowany, i wyruszył na Zachód. W Paryżu i dalej szlifował się symbolizm malarza – niepowtarzalny, łączący chimery, harpie i silne kobiece Thanatosy z polskim pejzażem ze zgrzebnym pastuszkiem. Druga część biografii to zestawienie odmiennego syna z ojcem.

„Klan Malczewskich”, napisany rzeczowo, rzetelnie, sensacjom się nie kłania. Mimo to dobrze się czyta o tym, jak wykluwał się jeden z najciekawszych polskich malarzy, w pewnych rejonach twórczości i życia prywatnego nadal niepoznany.

AGNIESZKA FREUS PAULINA SZYMALAK-BUGAJSKA. MAGDALENA EWA NOSOWSKA. KLAN MALCZEWSKICH, Wydawnictwo ARKADY, Warszawa 2022. Cena 40 zł.