Nie każdy Miśkowiec misiem
Szanowny Panie Redaktorze, bardzo proszę o wyjaśnienie pochodzenia nazwisk występujących w naszej rodzinie: Pejas, Wawerek, Gawidziel.
Iga Pejas Pani Igo, pierwsze nazwisko ma XIV-wieczny rodowód, pochodzi bowiem od staropolskiego rzeczownika paj oznaczającego część albo dział. Linde w „Słowniku języka polskiego” przytacza kolejne znaczenie tego apelatywu, mianowicie sycić się, karmić. Barbarzyńce ucieszeni byli zdobyczą, którą się pajować mieli – cytuje leksykograf stary zapis, choć akurat ten czasownik jest stosunkowo bliski pierwszemu wspomnianemu. K. Rymut podpowiada także wątek gwarowy, bowiem paja to inaczej pysk, gęba, usta. Stąd pochodzą takie współczesne nazwiska, jak m.in.: Pejasz, Pejaś, Pejos. W bazie PESEL mamy 331 Pejasów.
Wawerek, a także Wawer, Wawerka, Wawerla, Wawernia czy Wawerski to nazwiska odimienne, utworzone od Wawrzyńca, imienia znanego i używanego w Polsce od XIII wieku, stosowanego w polszczyźnie w różnych formach: Ławrzyniec, Wawrzeniec. Imię pochodzi od łacińskiego Laurentiusa, to od miasta Laurentum. Zaowocowało dużą liczbą nazwisk. Wawerków i dziś mamy 306. Natomiast Gawidziel, podobnie jak powyższe, powstało od imienia Gaweł. W bazie PESEL mamy dziś 96 Gawidzielów.
Pan Józef Miśkowiec z Wrocławia pyta o swoją godność, prowokująco upatrując skojarzeń z... misiem. Sięgam do „Pocztu” sprzed wielu lat, gdzie już to nazwisko objaśniałem. Miśkowiec bowiem nie pochodzi od misia (niedźwiedzia albo człowieka grubego). Źródłosłów jest nieco skomplikowany. Nazwisko utworzone jest od podstawy mis-, jak w słowie misa, misić (kastrować), miesić (mieszać). Miśkać znaczyło w gwarze zarabiać ciasto lub przebierać nogami. Misiarzem lub Miśkarzem zwano w dawnych wiekach człowieka kastrującego zwierzęta. Ale sam nie odżegnywałbym się od formy odimiennej od Michała (Misia). Miśkowców mamy dziś w Polsce 977.
Do kiedyś udzielonego wyjaśnienia odesłać też mogę Tomasza Burlewicza. Tak, polskie źródła etymologiczne nie notują podstawy burl-, od której powstało jego nazwisko. Co oznacza, że nazwisko jest importem, pewnie litewskim, na co wskazuje frekwencja nazwisk litewskich. Ale istniał w polszczyźnie przymiotnik burło, oznaczający kolor bury, szary i takież nazwisko (Burło) odnotowuje „Słownik najstarszych nazwisk polskich” (Z. Kowalik-Kaleta i inni). Pobrzmiewa ten trop w słowie burłak, też zapożyczeniu z rosyjskiego, a oznaczającym chłopa rusińskiego albo Litwina czy Białorusina. „Słownik języka polskiego” Lindego z początku XIX wieku notuje rzeczownik burła oznaczający materiał, sukno. A. Brückner wiąże pochodzenie przymiotnika ze Wschodem, co może dowodzić wczesnej migracji nazwiska. Niemniej jestem przekonany, że źródłosłów nazwiska jest obcy (czysto litewski), zaś o przynależności do żywiołu polskiego przesądza wyłącznie sufiks -wicz. W bazie PESEL 17 nazwisk.