Mariany Północne

Archipelag złożony z czternastu wysp, leżący w północno-zachodniej części Oceanu Spokojnego. Najbardziej na południe wysunięta wyspa Guam jest oddzielnym terytorium Stanów Zjednoczonych. Mariany Północne są terytorium nieinkorporowanym, ale zorganizowanym, o statusie „wspólnoty” (ang. commonwealth), zależnym od USA. Ma autonomię jak terytoria stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi. Na wyspach mieszka niespełna 50 tysięcy mieszkańców, głównie na trzech wyspach: Saipan, Tinian i Rota. Centrum administracyjnym archipelagu jest Capitol Hill na Saipanie.

Językami urzędowymi na Marianach Północnych są angielski, czamorro i karoliński. Nieliczni mówią niemal wymarłym językiem tanapag. Używa się tu języków filipińskich, chińskiego i licznych języków wysp Pacyfiku. Hiszpański przetrwał w nazwiskach i nie jest już powszechnie używany.

Mariany były pierwszymi zasiedlonymi wyspami na rubieżach Oceanii. Dotarcie tam ludzi to dowód pierwszej i zarazem najdłuższej podróży oceanicznej Austronezyjczyków. Pierwsza fala migracji dotarła tu z wysp filipińskich (XV – XVI wiek p.n.e.), druga z Wysp Karolińskich (I tysiąclecie naszej ery), trzecia z wysp Azji Południowo-Wschodniej (X wiek). W 2013 roku archeologowie znaleźli dowody, że Tinian była pierwszą zasiedloną wyspą Pacyfiku. Europejczykiem,

który pierwszy w 1521 roku postawił stopę na Marianach, był Ferdynand Magellan, podczas historycznego rejsu dookoła globu. Istnieje do dziś wątpliwość, którą z wysp archipelagu odwiedził i którą nazwał z hiszpańska Ladrones (może Guam?). Tubylcy, co przypomina Encylopedia Britannica, mający własne pojęcie uczciwości, ukradli łódkę holowaną za jednym ze statków.

Kolonizacja rozpoczęła się w roku 1668, z chwilą gdy na Marianach osiadł hiszpański jezuita Diego Luis de Sanvitores, którego przyjazd z grupą osadników sfinansowała hiszpańska regentka Marianna Austriacka. Kolonizatorzy nazwali wyspy jej imieniem, zakładali szkoły religijne, wznosili kościoły i tępili wyznania miejscowych, co skutkowało buntami, a w efekcie spacyfikowaniem tubylców w zamkniętych enklawach. Wielu z nich zginęło, a więcej pomarło z powodów epidemicznych: grypa, ospa, trąd, gruźlica czy syfilis okazywały się dla Polinezyjczyków śmiertelne.

Pod koniec XIX wieku Mariany Północne (wraz z Karolinami) zostały przez Hiszpanię sprzedane Niemcom, które uznały archipelag (bez wyspy Guam) jako część Nowej Gwinei Niemieckiej. Po pierwszej wojnie Mariany, jak i inne niemieckie wyspy Pacyfiku trafiły pod mandat japoński. W czerwcu 1944 roku wojska amerykańskie rozpoczęły bitwę o Saipan, w której w ciągu niespełna miesiąca zginęło prawie 30 tysięcy japońskich żołnierzy. Około 1000 japońskich cywilów popełniło zbiorowe samobójstwo, skacząc z klifów góry Marpi Point. Ostatni żołnierze cesarstwa poddali się Amerykanom w grudniu 1945 roku, a wcześniej z wyspy Tinian, w sierpniu 1945 roku, wystartowały samoloty, które zrzuciły bomby atomowe na Hiroszimę i Nagasaki.

„Gi talo gi halom tåsi”, w języku czamorro Pośrodku morza, znany także jako „Satil matawal Pacifico” (język karoliński), jest hymnem regionalnym Wysp Północnych Marianów. Słowa w języku karolińskim ułożył David Kapileo Taulamawaar w 1976 roku, choć wersję w języku czamorro napisali bracia Joaquin i Jose Pangelinan już w latach 40. ubiegłego wieku. Pieśń wykonano publicznie w 1976 roku w dniu podpisania przymierza konstytucyjnego ze Stanami Zjednoczonymi. Od 1996 roku to oficjalny hymn Marianów Północnych. Zwyczajowo wykonywany po amerykańskim hymnie państwowym, podczas wciągania flagi terytorialnej. Obie wersje językowe (czamorro i karolińska) mają równorzędne znaczenie i obie, a nie każda z nich oddzielnie, stanowią hymn terytorialny. Gi talo gi halom tåsi Gi talo gi halom tåsi Nai gaige tano-ho Ayo nai siempre hu såga Malago’ ho Ya un dia bai hu hånåo Bai fåtto ha’ ta’lo Ti sina håo hu dingo O tano-ho Refren: Mit beses yan mås Hu saluda håo

Gatbo na islas Mariånas Hu tuna håo

(w jęz. czamorro)

Satil matawal Pacifico

Satil matawal Pacifico Igha elo falawééy iye Ighilal igha ebwe lootiw Tipééy iye. Eew ráál nge ibwe mwetesangi Nge ibwal sefáálitiiy Ese mmwel bwe ibwe lighiti Bwe falawééy. Chorus: Sangaras faal bwughuwal Ay tirow ngalugh Ling ghatchul téél falúw Mariånas Ay Mwareiti

(w jęz. karolińskim)

Pośrodku morza

Pośrodku morza Jest mój dom, Gdzie spędzić swe dni To moje pragnienie. A jeśli kiedyś opuszczę to miejsce, Pewnego dnia wrócę. Bo nigdy cię nie opuszczę O ziemio moja! Refren Tysiące razy Czczę was i pozdrawiam, Piękne wyspy Mariany! Chwała Wam!

Melodia to dziedzictwo niemieckiej kolonizacji, zaczerpnięta bowiem została z XIX-wiecznej piosenki „Im schönsten Wiesengrunde” ze słowami Wilhelma Ganzhorna z 1851 roku, ta zaś pochodzi ze znanego ludowego motywu „Drei Lilien, drei Lilien”. Nieprzypadkowo hymn państwowy Sfederowanych Stanów Mikronezji ma także niemiecki rodowód z XIX-wiecznej melodii ludowej.