A imię jego...

Moje nazwisko brzmi Mikołajczak. Zastanawiam się, co oznacza i skąd pochodzi. Wiem tylko, że mój pradziadek osiedlił się w powiecie krotoszyńskim (województwo wielkopolskie) po I wojnie światowej. Może da się ustalić, z jakiej części Polski pochodzi owo nazwisko.

A. Mikołajczak Etymologia rzadko odpowiada na takie pytanie, chyba że nazwisko w sposób wyraźny wskazuje na gwarę czy dialekt związany z konkretnym regionem. Ale w przypadku nazwisk odimiennych źródłem nie jest gwara czy dialekt, ale zasób imion funkcjonujących w użyciu. W przypadku polszczyzny to imiona (pra)słowiańskie, a częściej późniejsze, łacińskie i chrześcijańskie. Tak jest też z Pańskim nazwiskiem wyprowadzonym z imienia Mikołaj, a konkretnie jego zdrobnienia Mikołajek i uzupełnionym złożonym sufiksem -czak. Forma Mikołajczak była notowana w dokumentach od 1742 roku. Mamy 11 394 takie nazwiska w zasobie PESEL.

Nie zawsze pochodzenie odimienne jest tak proste. Weźmy nazwisko

Gierosz – jest niezbyt popularne, przywędrowało przed wiekami ze wschodu, a wywodzi się od ukraińskiego imienia Harasym, ten zaś od greckiego Gerasimos (przywilej, zaszczyt). Ten rodowód dotyczy nazwisk takich, jak Geraś, Gerasiuk, Gieras, Gieraszek, Geraszczenko, Gieraszewski. Wszystkie pochodzą od imion, choć na pierwszy rzut oka wymagają zastanowienia się. A Handzel – imponująco stare, odimienne nazwisko notowane już w 1365 roku? Jak podaje K. Rymut, pochodzi od Anzelma, imienia znanego w Polsce już stulecie wcześniej (XIII w.), to zaś od germańskiego imienia Anselm (ans – bóg, helm – hełm). Może też to nazwisko pochodzić od... Johannesa, co niejako potwierdza „Słownik gwar polskich” J. Kasprowicza (1901 r.), który w haśle „Jan” podaje: Handzel – nazwa konia cisawego.

Jeszcze dalsze (nawet egzotyczne) pokrewieństwo z imieniem ma Pacek, wiekowe nazwisko, notowane już w 1388 roku bez jednoznacznego rodowodu. Ale K. Rymut umieszcza je w grupie nazwisk powstałych od imion Pakosław lub Paweł (ale też od słowa pac, którym określano gatunek wielkiego szczura). Początkiem historii nazwiska może być wyraz dźwiękonaśladowczy. Na północnym wschodzie Polski możliwe są związki z białoruskim imieniem Pac (także imię litewskie) wywodzącym się od Ipatija.

A popularny Majchrzak? Też jest odimienny! Pochodzi od hebrajskiego imienia Melchior, znanego w Polsce od XIV wieku. Oznaczało „Król jest moją światłością”. Jak podaje K. Rymut, imię to wykazywało różne wahania fonetyczne i pisano je jako Malchior, Melchier, Melchiar, Malchier, Merchar, Melchiel. Kiedy przeszło do roli nazwiska, ulegało dalszym przeróbkom fonetycznym, z których mamy dziś nazwiska takie, jak Merchel, Merkel, Majcher, Melich. (Nazwisko to może też pochodzić od apelatywu majcher, czyli kozik). Nazwisko Majchrzak odnotowano po raz pierwszy w 1670 roku. Współcześnie nosi to nazwisko 17 761 rodaków.