Jakie nasze prawa naruszają policyjne podsłuchy

800 prawników w 500 szkołach rozmawia z uczniami starszych klas szkół podstawowych oraz szkół średnich o prawie w ramach Tygodnia Konstytucyjnego organizowanego przez Stowarzyszenie im. Zbigniewa Hołdy.

Czytelnicy „Wyborczej” mogą spróbować swoich sił, rozwiązując kazusy, poniższe zadanie przygotował sędzia Igor Tuleya.

Kazus. Podsłuch telefoniczny

Policja podejrzewa, że Krzysiek – uczeń 3 klasy szkoły średniej – zakochany w Anecie handluje w szkole narkotykami. Żeby zweryfikować swoje podejrzenia, policja podsłuchuje jego rozmowy telefoniczne, czyta wysyłane i odbierane przez niego SMS-y i wiadomości na portalach społecznościowych. Wiele wiadomości, które są analizowane przez policjantów, to wiadomości wysłane pomiędzy Krzyśkiem i Anetą. Większość z nich ma prywatny charakter. Wymieniają się informacjami o ciekawych filmach w internecie, artykułach w gazetach, poglądach religijnych oraz – co również dość istotne – rozmawiają o swojej relacji. Sporadycznie rozmowy te mają dość intymny charakter (głównie Krzysztof opowiada o uczuciu, jakim darzy Anetę). Po trzech miesiącach – kiedy policja ciągle analizuje treść rozmów Krzyśka, rejestrując również rozmowy pomiędzy dwojgiem młodych ludzi – okazuje się, że podejrzenia były bezpodstawne, a Krzysiek nie ma nic wspólnego z narkotykami. Policja zamyka więc sprawę. Policjanci postanawiają jednak zachować zdobyte materiały: może kiedyś się przydadzą.

Analizując ten kazus, spróbuj odpowiedzieć sobie na poniższe pytania:

Jakie prawa chronione konstytucją narusza podsłuchiwanie przez policję rozmów telefonicznych i czytanie wiadomości?

W jakich sytuacjach konstytucja dopuszcza ograniczanie praw i wolności jednostki? Czy działanie policji w sprawie Krzyśka jest jedną z takich sytuacji?

Czy wystarczy, by policja powołała się na bezpieczeństwo i porządek publiczny, czy powinna spełnić jeszcze dodatkowe warunki, by móc podsłuchiwać rozmowy Krzyśka? Jakie powinny to być warunki?

Kto powinien podejmować decyzję w sprawie podsłuchu;

Czy znaczenie ma charakter przestępstwa, w związku z którym policja chce prowadzić podsłuch (np. poważne zbrodnie, jak zabójstwo, a pospolite przestępstwa, jak kradzież roweru);

Czy Krzysiek powinien dowiedzieć się (np. po zakończeniu przez policję jej działań) o tym, że był podsłuchiwany;

Czy policja może przechowywać rozmowy Krzyśka „na wszelki wypadek”?

Odpowiedzi

• Konstytucja zapewnia każdemu prawo do prywatności (art. 47). Jednym z jej elementów jest tajemnica korespondencji (art. 49 konstytucji) oraz autonomia informacyjna (art. 51 konstytucji). Prawo do prywatności może być ograniczone na zasadach określonych w art. 31 ust. 3 konstytucji. Z przepisu tego wynika, że ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw musi spełniać kilka warunków: musi być ustanowione w ustawie, musi być konieczne w demokratycznym państwie, m.in. dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, a także wolności i praw innych osób, a także ograniczenie konstytucyjnego prawa lub wolności nie może naruszać jej istoty.

• Prowadzenie podsłuchu generalnie jest dopuszczalne. Trybunał

Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się na temat wymogów, jakie powinny spełniać przepisy dotyczące kontroli operacyjnej. Na podstawie wyroku o sygn. K 23/11 z 30 lipca 2014 r. można skonstruować zestawienie takich wymogów. Ustawa o policji (podobnie jak przepisy regulujące prowadzenie kontroli operacyjnej przez inne uprawnione podmioty) częściowo je realizuje. Trybunał wskazał (między innymi), że nie można gromadzić, przechowywać oraz przetwarzać danych dotyczących osób bez wyraźnej i precyzyjnej podstawy ustawowej, ustawa powinna określać maksymalny okres prowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych, należy określić precyzyjnie organy państwa upoważnione do przeprowadzania kontroli operacyjnej, konieczne jest też precyzyjne określenie w ustawie zasad postępowania z materiałami zgromadzonymi w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych i zagwarantowanie bezpieczeństwa zgromadzonych danych.

• Zgodnie z orzecznictwem Trybunału konieczne jest pozyskanie zgody. Zgodnie z ustawą o policji decyzję w sprawie podsłuchu podejmuje sąd okręgowy: co do zasady powinno się to odbywać przed rozpoczęciem czynności, ale w sytuacjach niecierpiących zwłoki możliwe jest uzyskanie tzw. zgody następczej.

• Zgodnie z orzecznictwem Trybunału przepisy powinny ograniczać czynności operacyjno-rozpoznawcze (w tym kontrolę operacyjną) do wykrywania poważnych przestępstw oraz do zapobiegania im. Są to m.in. przestępstwa przeciwko życiu, ale także te związane z obrotem środkami odurzającymi.

• Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że konieczne jest precyzyjne określenie w ustawie zasad postępowania z materiałami zgromadzonymi w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych. Jedną z tych zasad jest przechowywanie pozyskanych informacji nie dłużej, niż jest to konieczne. Dlatego przechowywanie materiałów na temat Krzyśka „na wszelki wypadek” jest niezgodne z konstytucją, a policja – zgodnie z ustawą o policji – ma obowiązek zniszczyć materiały niezawierające dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub dowodów mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego.