OŚLE POCZĄTKI
Osioł jako gatunek nie zdobył do tej pory uwagi genetyków. Tymczasem zrozumienie oślej genetyki jest kluczem nie tylko do oceny ich wkładu w historię ludzkości, ale także do poprawy zarządzania tym gatunkiem w przyszłości.
O
sły domowe (Equus asinus) od tysiącleci ułatwiały przepływ towarów i ludzi, umożliwiając handel i transport w niemal każdym środowisku. Pomimo ich znaczenia dla starożytnych społeczności pasterskich niewiele wiadomo na temat dawnej historii osłów i wpływu człowieka na ich genomy. Jest to zapewne spowodowane ich niedocenianym statusem i utratą użyteczności we współczesnych społeczeństwach uprzemysłowionych.
Osły są jednak niezwykłymi zwierzętami pracującymi i nadal bywają niezbędne dla rozwijających się społeczności, zwłaszcza w środowiskach półpustynnych.
Zrozumienie ich genetyki jest kluczem nie tylko do oceny ich wkładu w historię ludzkości, ale także do poprawy zarządzania tym gatunkiem w przyszłości. Teraz jednak wreszcie udało się dokładnie przebadać ośli genom i ustalić m.in., kiedy udomowiono te pomocne nam zwierzęta. Wyniki badań publikuje najnowsze wydanie pisma „Science”.
CZY TO BYŁA AFRYKA?
Obecny zapis archeologiczny wczesnych osłów jest ograniczony, co sprawia, że ich rodzime pochodzenie i rozprzestrzenianie się po świecie budzi kontrowersje. Zmniejszone rozmiary ciała osłów w Egipcie w El Omari (4,8 do 4,5 tys. lat p.n.e.) i Maadi (4 do 3,5 tys. lat p.n.e.) interpretowano jako wczesny dowód ich udomowienia. Również rzeźby, które znaleziono w Abydos w Egipcie (3,2 do 3 tys. lat p.n.e.), przedstawiają chodzące osły, bydło i owce, co sugeruje ich udomowienie. Wraz ze współczesnymi szczątkami z tego samego regionu, które wskazują na morfologiczne dowody przenoszenia ciężarów, odkrycia te sugerują, że osły mogły zostać po raz pierwszy udomowione w pasie od Sahary północno-wschodniej, doliny Nilu, rzeki Atbara i wzgórz Morza Czerwonego do Erytrei.
Wedle tej koncepcji osły udomowili pasterze. Miało to miejsce około 5,5 do 4,5 lat p.n.e., gdy Sahara masowo wysychała.
Niezależne dowody genetyczne również wskazują na afrykańskie pochodzenie osła, ze względu na jego większą genetyczną bliskość do dzikich osłów afrykańskich (Equus africanus spp.) niż dzikich osłów azjatyckich (Equus hemionus spp.).
Jednak jako alternatywne centra udomowienia proponuje się również regiony poza Afryką. Na przykład w Ash Shuman (Jemen) szczątki osła wyprzedzają te z Egiptu o 2 tys. lat. Podobnie materiał tekstowy, ikonograficzny i zooarcheologiczny wskazuje na możliwy dodatkowy ośrodek udomowienia osła w Mezopotamii w czwartym i trzecim tysiącleciu p.n.e.
DWA GŁÓWNE KLADY
Zmienność mitochondrialna w dwóch głównych oślich grupach (kladach) może również wspierać podwójny proces udomowienia, gdzie dziki osioł nubijski (Equus africanus africanus) jest określany jako protoplasta kladu I.
Jeśli chodzi o przodka kladu II, może to być wymarły dziki osioł Atlas (Equus africanus atlanticus), który był endemiczny dla Afryki Północnej, lub inny nieopisany podgatunek, który potencjalnie występował poza Afryką.
Ogólnie rzecz biorąc, brakuje zgodności między danymi genetycznymi i archeologicznymi, co oznacza, że geograficzne i czasowe pochodzenie osłów oraz to, czy zostały udomowione więcej niż jeden raz, pozostaje niepewne. Uczeni spróbowali podejść do tego problemu jeszcze raz, jak najbardziej kompleksowo.
A JEDNAK RAZ
Dr Evelyn Todd i jej współpracownicy z Centrum Antropobiologii i Genomiki w Tuluzie przeanalizowali 238 współczesnych i starożytnych genomów osłów, co pozwoliło im na odkrycie nowych informacji na temat historii ich udomowienia.
Okazuje się, że w oślim DNA są mocne dowody potwierdzające, że kłapouchego udomowiono raz – we wschodniej Afryce ponad 7 tys. lat temu.
Następnie osioł wraz z człowiekiem rozszedł się po całej Afryce i około 4,5 tys. lat temu po Eurazji, gdzie ostatecznie jego subpopulacje zostały odizolowane (być może z powodu wysuszenia Sahary) i dalej ewoluowały już osobno.
W końcu ośle strumienie genetyczne z Europy i Bliskiego Wschodu trafiły z powrotem do populacji osłów zachodnioafrykańskich. Osły charakterystyczne genetycznie dla współczesnej Europy Zachodniej były już obecnej 500 lat p.n.e.
Analiza badaczy ujawniła również nową linię genetyczną z regionu Lewantu, która istniała około 2,2 tys. lat temu i przyczyniła się do zwiększenia przepływu genów w populacjach osłów azjatyckich. Dr Todd i jej zespół znaleźli również dowody na hodowlę osłów i ich selekcję pod kątem dużych rozmiarów.
Osły są niezwykłymi zwierzętami pracującymi i bywają niezbędne dla rozwijających się społeczności, zwłaszcza w środowiskach półpustynnych