Rosja, za którą nie trzeba się wstydzić
Kiedy kończy ci się tlen i nie wiesz, czy go nie zabraknie, zaczynasz doceniać każdy oddech
Bardzo się różnili od siebie. Borys Niemcow, bystrzak w stylu Mozarta, utalentowany naukowiec, liberalny polityk, ulubieniec Margaret Thatcher i generalnie kobiet, bez żadnego politycznego zaplecza. Łatwo wznosił się na szczyty nomenklatury i łatwo z nich spadał bez osobistego żalu. Aleksiej Nawalny – nieco ponury, grawitował ku prawicowemu spektrum politycznemu, uparty, daleki od zimnych kalkulacji.
Tym, co ich łączyło – w polityce i w biografiach – była absolutna wewnętrzna uczciwość i pragnienie wolności.
Borys, który kiedyś zajmował się nurkowaniem, powiedział mi pewnego razu: – Kiedy kończy ci się tlen i nie wiesz, czy go nie zabraknie, zaczynasz doceniać każdy oddech…
Powiedział to sześć miesięcy przed śmiercią [zginął w zamachu w lutym 2015 r.], w bardzo już „dusznych” czasach. Trajektoria ostatnich lat Niemcowa – przejście do prawdziwej, a nie marionetkowej opozycji wobec Putina – nie była wyborem politycznym, ale ludzkim. Putin na Kremlu i wszystko, co zaczęło się potem dziać w Rosji, był dla Borysa policzkiem, ciężką osobistą zniewagą, a nie zmianą środowiska politycznego, jak w przypadku wielu jego byłych towarzyszy w świecie nomenklaturowego liberalizmu.
Formuła „nic osobistego” zdecydowanie nie dotyczyła Niemcowa: wszystko było bardzo osobiste. A wielokrotne próby Kremla,
by kupić Borysa i dopasować go do akceptowalnego dla władzy otoczenia, były skazane na niepowodzenie.
Niemcow pozostał symbolem liberalnych zmian – Nawalny stał się symbolem oporu wobec nowego Arkanaru [ponurego królestwa z powieści braci Strugackich „Trudno być Bogiem”]. Na naszych oczach on, jeden z kilkudziesięciu działaczy opozycji w połowie lat 90., wyrósł na oczywistego lidera opozycji, posiadacza nazwiska, które krwawy tyran bał się wypowiedzieć.
To był stały marsz w górę
– w przeciwieństwie do Niemcowa, który zaczynał w polityce od statusu gwiazdy, Aleksiej wytrwale przebijał się przez szary asfalt ery Putina. I zerwał ten asfalt, robiąc wszystko, co w ludzkiej mocy, i jeszcze trochę więcej.
Po tym jak został otruty w 2020 r., po tym jak przeżył własną śmierć, była już w nim całkowicie mesjanistyczna determinacja i jakaś prawdziwa, niewiarygodna radość. Jego „ostatnie słowa” podczas ostatnich rozpraw sądowych, w których był oskarżony, są doskonałym przykładem przemówienia u stóp gilotyny. Nie chciał umierać, ale jako prorok nie mógł odstąpić od swojego przeznaczenia ani na jotę.
Formuła „nic osobistego” zdecydowanie nie dotyczyła Niemcowa: wszystko było bardzo osobiste
Niemcowa i Nawalnego, tak różnych i tak wspaniałych, łączyło pojęcie ludzkiej godności, żądanie, by przestrzegać prawa, i pragnienie wolności. Łączyło ich także imię ich mordercy. Tyrana, dla którego ludzka godność, prawo i wolność są bezpośrednim zagrożeniem.
Zarówno Niemcow, jak i Nawalny zostali zamordowani w lutym, a między tymi krwawymi datami jest jeszcze jedna lutowa data: początek wojny rozpętanej przez ich mordercę. I to masowe, nieprzerwane zabijanie jest ceną za to, że Rosja (i oczywiście tzw. cywilizowany świat) nie rozpoznała niebezpieczeństwa na czas.
Rosja, która będzie w stanie, jeśli Bóg pozwoli, przetrwać erę szaleństwa Putina i wyciągnąć historyczne wnioski, nie stanie się oczywiście piękną Rosją przyszłości, o której marzył Nawalny. Ale stanie się krajem, za który nie trzeba się będzie wstydzić. I będzie najlepszym pomnikiem dla wszystkich, którzy zginęli za jej wolność.
*Wiktor Szenderowicz
ur. w 1958 r., rosyjski satyryk, pisarz, publicysta, prezenter telewizyjny i radiowy. Od lat jeden z najostrzejszych krytyków Putina i jego administracji, przeciwnik napaści Rosji na Ukrainę. Tekst napisany specjalnie dla „Wyborczej”.