Ścigany 5/6

Ulrich A. Boschwitz, Podróżny, przeł. Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska, Znak Literanova, Kraków 2019, s. 318

Historia powstania i odzyskania tej powieści jest sensacyjna. Ulrich A. Boschwitz napisał ją w 1938 r. tuż po nocy kryształowej. Sam już wtedy uciekł z Niemiec i mieszkał w Paryżu.„Podróżnego” napisał, gdy miał 23 lata – powieść ukazała się po angielsku, ale autor ciągle ją poprawiał i miał ją przy sobie, kiedy w 1942 r. płynął deportowany z Anglii do obozu dla internowanych w Australii. Statek zatonął. A manuskrypt powieści (inna wersja), odnaleziony po 80 latach, ukazał się pierwszy raz po niemiecku w 2018 r. Boschwitz opowiada historię kupca Otto Silbermanna, który z dnia na dzień stał się w Niemczech zwierzyną łowną.„Podróżny”to epopeja pociągowa – Silbermann uciekając, przemieszcza się z miasta do miasta, w końcu zna na pamięć rozkłady jazdy. Ma przy sobie aktówkę pełną ocalonych pieniędzy i szaleje na myśl, że mógłby ją stracić. Przez okno obserwuje spokojny krajobraz niemieckiej wsi.„To tylko kulisy, pomyślał. Bo prawdziwe życie to polowanie, ucieczka”. Boschwitz znakomicie pokazuje sytuację, w której„podmiot stał się prawie obiektem”. Widzimy, jak łatwo to się mogło dokonać przy powszechnym społecznym poparciu. Ale też sam bohater zaczyna czuć niechęć do innych Żydów. Powieść jest więc z jednej strony znakomitym psychologicznym portretem ofiary, osoby ściganej, z drugiej strony czyta się ją jak pełen napięcia thriller. To też historia szaleństwa, nie tyle bohatera, ile całego kraju. I uświadamiamy sobie w miarę lektury, że takie szaleństwo jest możliwe zawsze, w każdej chwili.