Rafał Kalukin Czy Donald Tusk poskleja opozycję

Czas eksperymentów dobiegł końca i Platforma pod wodzą Donalda Tuska od razu wróciła do tradycyjnej roli lidera opozycji. Ale to nie znaczy, że dalej wszystko już będzie się toczyć po staremu.

Wystarczyło kilka dni od powrotu Tuska do krajowej polityki, a rozchwiana ostatnio scena partyjna zaczęła przybierać kształt z dosyć odległych już czasów, kiedy Tusk odchodził. Szczególnie dotyczy to hierarchii po stronie opozycji, która właściwie wróciła do swojego punktu wyjścia. W ubiegłotygodniowym sondażu ośrodka Kantar poparcie dla Koalicji Obywatelskiej wyniosło 24 proc., czyli dokładnie tyle, ile Platforma dostała głosów w wyborach parlamentarnych 2015 r. Dalej znalazła się Polska 2050 z wynikiem 16 proc. Sześć lat temu identyczne poparcie łącznie otrzymały debiutujące w wyborach Nowoczesna oraz Kukiz’15. Obie te formacje (chociaż każda na swój sposób) obiecywały wówczas nową politykę poza „popisowym” gorsetem. Uprawiały więc to samo poletko, co teraz Szymon Hołownia.

Obecna Lewica może liczyć na 7 proc. poparcia. Taki sam wynik nie wystarczył w 2015 r. ówczesnej Zjednoczonej Lewicy do przekroczenia ośmioprocentowego progu dla koalicyjnych komitetów. Z kolei PSL znalazło się wtedy ciut ponad zwyczajnym pięcioprocentowym progiem. Teraz w sondażu ludowcom nieco do tego poziomu brakuje, chociaż różnica mieści się w granicach błędu statystycznego. Obecne 7 proc. dla Konfederacji także radykalnie nie odbiega od wyniku listy KORWiN sprzed sześciu lat (niespełna 5 proc.).

Jedyna istotniejsza zmiana zaszła na słupkach lidera. W porównaniu ze zwycięskimi wyborami w 2015 r., kiedy na PiS zagłosowało blisko 38 proc. wyborców, teraz poparcie dla partii władzy zjechało w dół aż o 9 pkt proc. To jednak wynik poniżej minimum formacji Jarosława Kaczyńskiego w ostatnich latach, będący efektem skrajnej demobilizacji prawicowego elektoratu. I niewykluczone, że tylko sezonowej, bo wywołanej ogólnym zmęczeniem, awanturami w obozie władzy, lękiem przed raczej nieuchronnym nawrotem pandemii. Na razie nic jednak nie wskazuje, aby choć drobna część tych wyborców planowała przerzucenie poparcia na opozycję. Ich naturalną opcją w realnej sytuacji wyborczej w dalszym ciągu pozostaje PiS. Odchodzą w kierunku „niezdecydowanych” i często do partii Kaczyńskiego wracają.

Czyżby więc to magia Tuska tak zadziałała, że po okresie zamętu na scenie wszystkie elementy układanki same wskoczyły na swoje miejsce?

Oczywiście z pojedynczego, a nawet kilku sondaży trudno wyciągać daleko idące wnioski. Bez wątpienia Tusk jest w dobrej formie, jego wystąpienia przykuwają uwagę, potrafi też narzucać swoją wolę otoczeniu. Z drugiej strony próg wejścia do pogrążonej w kryzysie Platformy nie był ustawiony wysoko. Były premier nie silił się na innowacje i komunikował się głównie z twardym elektoratem PO. Pokazał się od tej strony, którą Polacy doskonale już znali, ale też twardego „antyPiSu” ostatnio nie było za wiele, bo zaczęła obowiązywać doktryna „nie drażnić wyborców PiS”.

I na razie to w zupełności wystarczyło. Platforma z Tuskiem natychmiast odzyskała opozycyjny prymat, co jeszcze niedawno wydawało się pieśnią odległej przyszłości albo wręcz marzeniem ściętej głowy. Do absolutnej polaryzacji sceny sporo jeszcze brakuje, niemniej umocnienie PO jako wyraziciela oczekiwań twardego wobec Kaczyńskiego elektoratu niewątpliwie musi skutkować zaostrzeniem sporów o kwestie fundamentalne, takie jak trójpodział władzy, praworządność, demokratyczny charakter państwa. Nie bez znaczenia jest też osobisty wymiar wojny tusko-kaczyńskiej, jego swoista mitologia.

Zresztą również PiS robi teraz bardzo wiele, aby spolaryzować polską politykę wedle takiego właśnie schematu. Choć niewiele przy tym wskazuje, aby wynikało to z odgórnie przyjętej strategii. Prędzej już mamy do czynienia z sekwencją chaotycznych i zasadniczo od siebie niezależnych zdarzeń. W końcu termin ogłoszenia projektu ustawy Lex TVN przede wszystkim dyktowany był finalnym etapem procesu koncesyjnego w KRRiT. Poza tym jest lato, czyli tradycyjnie najlepsza pora dla PiS na załatwianie trudnych spraw. Ale już to, że w ogóle pojawił się pomysł rozprawy z najważniejszym opozycyjnym medium, wynikało z nagle rozbudzonej potrzeby wybicia się na podmiotowość wobec nowej amerykańskiej administracji.

Z kolei niedawny wyrok trybunału Przyłębskiej o wyższości prawa krajowego nad unijnym to odpowiedź na delegalizację Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego przez TSUE. Taka kulminacja zdarzeń jest zatem wynikiem zbiegów okoliczności. Niemniej ich zsumowany efekt rodzi wątpliwości już nie tyle o odpowiedzialność rządzących, co ich elementarną poczytalność. I nie ulega wątpliwości, że to właśnie Tusk jest tym politykiem, który wyrazi to najdobitniej.

Zresztą nawet oszalała kampania propagandowa TVP przeciwko Tuskowi, chociaż śrubuje kolejne rekordy kłamstwa i głupoty, też niekoniecznie musi być elementem scenariusza pisanego na Nowogrodzkiej. Można dyskutować, czy skrajna polaryzacja jest obecnie PiS na rękę. Z jednej strony to spór oswojony przez rządzących. Do tej pory potrafili skutecznie nim zarządzać, chociaż odbywało się to w logice państwa transakcyjnego, które w zamian za transfery kupuje sobie przyzwolenie na rozmontowywanie instytucji demokratycznych. Tymczasem ta logika od jakiegoś czasu zaczyna się chwiać, narasta społeczna ambiwalencja wobec rozdawnictwa, coraz bardziej za to doskwiera bylejakość państwa i skrajny cynizm rządzących elit. Nie można więc wykluczyć, że zdegustowanemu suwerenowi pewnego dnia zaczną przeszkadzać również deficyty demokracji, nad czym do tej pory warunkowo przechodził do porządku dziennego.

Nie bez znaczenia jest i to, że w ostatnich latach rzecznikami Polski demokratycznej byli liderzy raczej nieudolni, a niekiedy wręcz przypadkowi. Z takim politycznym zawodowcem jak Tusk formacja rządząca po 2015 r. nie miała do czynienia.

Chociaż na razie lepiej się powstrzymać z pasowaniem Tuska na superbohatera opozycyjnej polityki. Jeżeli jego spektakularne wejście czegoś bezspornie dowiodło, to słabości nieudanych pretendentów do schedy z ostatnich lat. Żaden z nich nie zdołał wypełnić próżni przywództwa. Każdy na swój sposób okazywał się mniej lub bardziej udanym dublerem.

Najlepiej to teraz widać w samej Platformie. Pierwsza sukcesorka Ewa Kopacz sama teraz zrzekła się miejsca we władzach partii, aby zrobić miejsce dawnemu patronowi. Grzegorz Schetyna zakopał urazy i na każdym kroku stara się zapewniać Tuska o swojej lojalności. Oboje zaś przebił Borys Budka, który podjął decyzję bez precedensu, dobrowolnie opuszczając fotel partyjnego lidera przed pierwszym wyborczym testem.

Dorzućmy do pełnego obrazu Rafała Trzaskowskiego, który dosyć nieudolnie próbował powstrzymać triumfalny powrót starego mistrza, aby ocalić swój wizerunek najważniejszego polityka opozycji, a teraz mówi o kandydowaniu na kolejną kadencję prezydenta Warszawy. Wszystko to pokazuje, że osierocona przez Tuska Platforma była jedynie politycznym półproduktem niezdolnym do wykorzystywania realnego potencjału. Co nie świadczy zresztą najlepiej również o powracającym w szatach zbawcy starym liderze, gdyż to on w przeszłości seryjnie wręcz ukatrupiał alternatywy dla swojego przywództwa.

Ale tak samo nie sprawdzili się liderzy konkurencyjnych stronnictw, którzy pod nieobecność Tuska co rusz ogłaszali koniec jego epoki. Niejeden pojawił się w tym czasie kandydat na „polskiego Macrona”. Przeważnie najlepiej im jednak wychodziło samo snucie mocarstwowych planów.

I w znacznej mierze dotyczy to również najzdolniejszego spośród nich Hołowni.

Chociaż wypada docenić, że akurat jemu w krótkim czasie udało się zbudować stabilne zaplecze społeczne, czyli mniej więcej 10-proc. twardy elektorat. Ale szerzej rozwijać skrzydła bywał już w stanie tylko w chwilach głębokiego kryzysu PO. Po raz pierwszy rok temu, kiedy zbankrutowała kampania prezydencka Małgorzaty Kidawy-Błońskiej. I w ostatnich paru miesiącach, kiedy szamotał się coraz bardziej bezradny Budka. Opanowanie kryzysu przez Platformę każdorazowo jednak kończyło się odwrotem. Tak było w wyborach prezydenckich po wejściu do gry Trzaskowskiego, podobny efekt wywołał teraz Tusk.

Wygląda więc na to, że gwiazda Hołowni jest w stanie zabłysnąć jedynie na pustym niebie. W realnej konkurencji jego atuty tracą na wartości. Polityk uchodzący dotąd za świeżego i niezgranego nagle staje się wówczas żółtodziobem. Jego innowacyjna komunikacja z wyborcami okazuje się czczą gadaniną. Antypartyjny sznyt – ucieczką z pola bitwy.

Zresztą już wcześniej można było dostrzec pierwsze symptomy znużenia kreacją Hołowni. Komunikacyjna powtarzalność z czasem stała się rytuałem, który trafiał już głównie do wyznawców. Brakowało pomysłu na rozbudowanie formuły, a kolejne transfery z innych klubów sprawiały, że ruch grzązł w sprzecznościach. O deficycie kreatywności świadczyła teraz bezbarwna reakcja Hołowni na wejście Tuska. Oczywiście było do przewidzenia, że ostatnio pozyskani wyborcy Polski 2050, czyli w większości uciekinierzy z tonącej łajby PO, choćby na próbę wrócą teraz do dawnego wyboru. Ale już to, że Hołownia nawet nie starał się ich zatrzymać, traktując swój problem z Tuskiem jako coś w rodzaju fatum, mogło budzić zdumienie.

Inna sprawa, że Hołownia faktycznie nie ma teraz pod ręką sensownych scenariuszy. Ci, którzy dostrzegli w nim potencjał na pokonanie Kaczyńskiego, w sporej liczbie odeszli pod skrzydła Tuska. Z kolei szukających dla siebie miejsca poza głównym konfliktem, z młodszych pokoleń i uwrażliwionych

na współczesne cywilizacyjne wyzwania, nęcić teraz będzie swoim „campusem” Trzaskowski. Hołownia nie planuje równie spektakularnych imprez, jego możliwości finansowe zapewne są zresztą uzależnione od wzrostów bądź spadków poparcia. Czas ekspansji jego ruchu na razie więc dobiegł końca, w najbliższym czasie trzeba będzie przede wszystkim bronić stanu posiadania.

Chociaż mimo wszystko dzięki bazie unikalnych wyborców Polska 2050 powinna przetrwać na scenie. Szczególnie gdyby miało dojść do wcześniejszych wyborów. Tym bardziej że ruchu Hołowni z jego potencjałem wychodzenia poza metropolie raczej nie da się pominąć w scenariuszach budowania dużego opozycyjnego bloku. Nieprzypadkowo obaj z Tuskiem często teraz podkreślają, że utrzymują ze sobą stały kontakt i wzajemnie się szanują.

Ale już Lewica nie ma takiego luksusu.

Jej impas trwa nieprzerwanie od wyborów prezydenckich. Ostatnio najgorętszym tematem stał się bunt części dawnego SLD (a obecnie Nowej Lewicy) przeciwko szefowi partii Włodzimierzowi Czarzastemu. I choć główną kością niezgody jest planowane na jesień połączenie z dawną Wiosną oraz kwestia przyszłego przywództwa, przy okazji manifestują się również różnice w kwestiach strategicznych.

Część oponentów Czarzastego (m.in. Andrzej Rozenek, Robert Kwiatkowski oraz formalnie będący już poza partią Leszek Miller) opowiada się za ponownym zbliżeniem z PO i otwarciem perspektywy na wspólne listy wyborcze. Ale sam Czarzasty ma kiepskie doświadczenia z Platformą, po tym jak latem 2019 r. został wyrzucony przez Schetynę z Koalicji Europejskiej. Zawarte niedługo potem trójporozumienie z Biedroniem i Zandbergiem w pewnym sensie stanowiło więc antyliberalną alternatywę i zapowiedź dalej już suwerennego kursu. Widowiskową tego kontynuacją było niedawne porozumienie z PiS w sprawie Funduszu Odbudowy UE.

Tyle że emancypacja Lewicy idzie jej jak po grudzie. Aby odróżnić się od liberalnego centrum, najczęściej akcentuje socjalne postulaty oraz przywiązanie do progresywnych wartości. Co jednak rozmija się z oczekiwaniami lewicowego elektoratu, który uważa te kwestie za wtórne wobec konieczności jak najszybszego zakończenia rządów PiS. Lojalność realnych wyborców może więc okazać się limitowana. Tym bardziej że w ich oczach sylwetki liderów Lewicy nie prezentują się ostatnio szczególnie imponująco. Z badań wynika, że największą estymą cieszy się w tej grupie Rafał Trzaskowski.

W tej sytuacji być może faktycznie lepiej byłoby połknąć żabę i ograniczyć suwerenność na rzecz współpracy z odzyskującą opozycyjny prymat Platformą. To jednak prowadziłoby do wewnętrznych napięć i niemal na pewno rozejścia się ze środowiskiem Razem, dla którego spór z „libkami” stał się żywotną kwestią pokoleniową. Nie ma też pewności, czy po drugiej stronie znalazłby się partner do takiej współpracy. W polityce sporo zależy od relacji osobistych, a tych pomiędzy Tuskiem i Czarzastym po prostu nie ma. Z perspektywy tego pierwszego Lewica nie jest zresztą partnerem szczególnie atrakcyjnym. Może więc lepiej już wykorzystać liczne jej słabości i zwrócić się wprost do lewicowego elektoratu?

Tusk ma doświadczenie w takich rozgrywkach. Dawniej za przynętę najczęściej służył mu wyciągnięty z SLD Bartosz Arłukowicz. Obecnie w klubie KO jest całe grono postaci kojarzonych z Lewicą, reprezentujących rozmaite środowiska i pokolenia. Z Grzegorzem Napieralskim i Katarzyną Piekarską z dawnego SLD, medialną Barbarą Nowacką, młodym aktywistą miejskim Frankiem Sterczewskim, liderami Zielonych. Do tej pory byli raczej niezagospodarowani, ale ich potencjał wciąż czeka na wykorzystanie. Niemniej kluczową kartą pozostaje nadal Trzaskowski. Obaj z Tuskiem wcześniej będą jednak musieli zbudować satysfakcjonujący ich model współpracy. Co dla Lewicy może oznaczać polityczną śmierć.

Warto jednak pamiętać, że Tuskowi nadal ciąży pokaźny elektorat negatywny.

Według IBRiS nowy szef Platformy aktualnie cieszy się zaufaniem jednej trzeciej wyborców, natomiast niemal dwie trzecie mu nie ufa (i odsetek ten znacząco wzrósł już po oficjalnym powrocie). Niemal identycznie rozkłada się to zresztą w przypadku Jarosława Kaczyńskiego.

W istocie więc Polska dzieli się na trzy części: pisowską, platformerską oraz „antyPOPiSową”. Pierwsze dwie naprzemiennie miewają chwile demobilizacji, chociaż zasadniczo są zdeklarowane i w kampanii wyborczej pewnie jak zawsze znów się utwardzą. Trzecia jest w opozycji wobec tamtych, nie ufa im, czuje się ściśnięta. Nie bierze więc udziału w wyborach albo też wybiera mniejsze zło, co jedynie pogłębia jej frustrację. Zasadniczo jednak poszukuje czegoś innego. Nie tyle nawet konkurencyjnej programowej oferty, co wskazania nowego sensu polityki. Przybywające kolejne polityczne start-upy nie potrafią jednak sprostać temu zadaniu.

Powrót Tuska co najwyżej teraz wzmocnił ową regułę, utwardzając tradycyjne opozycyjne jądro. Na tle wzmocnionej Platformy pozostałe formacje opozycyjne – szczególnie dotyczy to ruchu Hołowni – jawią się już nie tyle alternatywą, co dopełnieniem. Od zręczności byłego premiera zależeć jednak będzie, czy za ewentualnymi partyjnymi sojuszami podążą też sceptyczni wobec niego wyborcy. Kiedy meldował się na scenie, musiał odwołać się do twardego elektoratu PO. Ale konsekwentne trzymanie się strategii polaryzacyjnej osłabi siłę grawitacyjną względem „trzeciej Polski”.

Część komentatorów, którzy nie wiedzieć czemu uznali się za kluczowych adresatów inauguracyjnego wystąpienia Tuska, narzekało później na brak nowych treści i przedstawienia mitycznego „programu”. Inteligenckie gusta zawsze są jednak niszowe i bezkrytyczne im uleganie w polityce prowadzi na manowce. Rdzeniowy liberalny elektorat z pewnością nie oczekiwał nowego Tuska. W zupełności wystarczał mu ten stary, chociaż oczywiście byłoby dobrze, gdyby nadążał on za zmieniającym się światem. I nie chodzi o takie czy inne propozycje programowe – ich zgłaszanie w połowie kadencji byłoby zresztą nonsensem, gdyż najatrakcyjniejsze zaraz zostałyby zapewne przejęte przez PiS – tylko coś znacznie mniej uchwytnego. Trafnie dobrany język, precyzyjny rozkład akcentów, inteligencję emocjonalną, odporność na środowiskowe presje. Wszystko to przed laty składało się na fenomen Tuska. Jeżeli na europejskich salonach nie stracił swojego słynnego słuchu społecznego, ten nieoczekiwany w sumie powrót może się zakończyć sukcesem.

Na tle wzmocnionej Platformy pozostałe formacje opozycyjne – szczególnie dotyczy to ruchu Hołowni – jawią się już nie tyle alternatywą, co dopełnieniem.