Nobel do więzienia

Białoruski opozycjonista Aleś Bialacki został współlaureatem Pokojowej Nagrody Nobla. Również Polska ma w tym zasługę – choć raczej nie taką, jak byśmy chcieli.

Norweski Komitet Noblowski wyróżnił w tym roku Pokojową Nagrodą dwie organizacje – rosyjski Memoriał i ukraińskie Centrum Wolności Obywatelskich – oraz jedną osobę, Białorusina Alesia Bialackiego. On także prowadzi organizację, nie mniej słynną niż tamte, Centrum Praw Człowieka„Wiasna”, ale w tym przypadku celowo postawiono nie na organizację, tylko na osobę. „Wiasna” działa w warunkach prawdziwego totalitaryzmu, a sam Bialacki siedzi w ciężkim więzieniu. Nagroda Nobla ma być więc nie tylko wyróżnieniem dla Bialackiego, ale także formą ochrony. W Białorusi im bardziej znany i zasłużony jest więzień polityczny, tym cięższe warunki dostaje, o czym świadczy choćby niedawne uznanie dziennikarza Andrzeja Poczobuta za terrorystę. Ale zabicie noblisty nawet dla Łukaszenki może być problemem.

Gdy w 1983 r. Nagrodę Nobla dostał internowany Lech Wałęsa, także chodziło o to, żeby mu pomóc. Internowanie przez polskich komunistów w latach 80. to jednak nic w porównaniu z warunkami, jakie panują dziś w białoruskich aresztach Żodino czy Akrestino. Ale późniejsze zabójstwo księdza Jerzego Popiełuszki przez SB pokazuje, że Wałęsa też był zagrożony. Tym bardziej więc podobne zagrożenie istnieje w Białorusi, gdzie siedzi dobrze ponad 1350 więźniów sumienia, a wyroki sięgają niemal 20 lat. Na tyle skazano ostatnio w Bobrujsku „kolejowych partyzantów”, którzy dezorganizowali logistykę rosyjskiej armii atakującej Ukrainę.

Skąd wiemy, ilu więźniów siedzi w Białorusi, kiedy tam trafili i w jakiej są sytuacji?

Właśnie dzięki „Wiaśnie” Bialackiego, która tylko sobie znanymi sposobami jest w stanie w najgorszych nawet warunkach natychmiast ustalać i podawać takie informacje niezależnym mediom i zagranicy. Komitet Noblowski dokonał więc dobrego wyboru.

Życie Bialackiego jest jak biografia XX-wiecznej Białorusi. Zaczyna się od wojennej wywózki rodziców i biedy, a kończy na walce o prawa człowieka i więzieniu. Bialacki rodzi się w Karelii, na ziemiach zabranych Finlandii po wojnie zimowej. Ojciec – przesiedlony z Białorusi w ramach kolonizowania ziem zabranych, matka trafi tam po wojnie przez powojenną biedę.

Aleś rodzi się w 1962 r., trzy lata później rodzina dostanie pozwolenie na powrót w związku z budową zakładów przemysłowych w Białorusi, które notabene do dziś są podstawą jej gospodarki. Studia i rozwój przypadną na lata 80., czyli ideologiczny rozkład Związku Radzieckiego i ożywienie narodowych ruchów wewnątrz republik.

Rodzi się także białoruski nacjonalizm, zaczyna się odnowa języka białoruskiego – to właśnie tę filologię studiuje Bialacki, jako pierwszy na wydziale mówi w tym niemal zapomnianym języku (dziś używa go tylko 10 proc. Białorusinów, ale ta liczba rośnie).

W latach 90. Bialacki zakłada Muzeum Literatury Białoruskiej, co ma tym większe znaczenie, że język białoruski jest de facto zakazany w reżimie Łukaszenki. To właśnie język staje się symbolem walki o niepodległość polityczną i kulturową. Przyszły noblista będzie także ważnym działaczem Białoruskiego Frontu Narodowego„Odrodzenie”, odpowiednika litewskiego Sajudisu czy ukraińskiego„Ruchu”, czyli pierwszych masowych organizacji opozycji demokratycznej.

To Bialacki pierwszy wiesza biało-czerwono-białą flagę na mińskim budynku Rady Miejskiej, której jest radnym, po zatwierdzeniu symboli narodowych przez nowe państwo w 1991 r. Zakłada Centrum Praw Człowieka„Wiasna”w 1996 r., pięć lat później Łukaszenka je zdelegalizuje za demaskowanie fałszerstw wyborczych dyktatora. Władza skonfiskuje majątek„Wiasny”w 2012 r., ale nie uda jej się przerwać działalności organizacji, która skutecznie nagłaśnia przestępstwa władzy, dokumentuje zabójstwa polityczne, upominania się o prawa uwięzionych i zabiega o uwagę świata dla białoruskiej opozycji.

Gdy wybuchną masowe protesty w 2020 r., Bialacki wchodzi w skład Rady Koordynacyjnej – razem ze Swietłaną Aleksijewicz i liderkami Swiatłaną Cichanouską oraz siedzącą już 25. miesiąc w więzieniu Maszą Kalesnikawą. Od tego czasu kolejni pracownicy„Wiasny” trafiają do więzień. Bialacki pociągany do odpowiedzialności karnej był już 20 razy. Pierwszy raz aresztowany jeszcze za Sowietów, a konkretnie za udział w demonstracji przeciwko totalitaryzmowi i stalinizmowi nazwanej„Dziady-88”, a ostatni – w lipcu 2021 r.

W 2011 r. Bialacki dostał jeden ze swoich dłuższych wyroków m.in. za sprawą polskich i litewskich urzędników państwowych.

Z oczywistych powodów środki na pomoc represjonowanym zbierał na konto w Polsce i na Litwie. Dyktatura poprosiła polskie służby o dokumenty, a te zostały jej wydane. W efekcie Bialacki oskarżony został w kraju o„unikanie płacenia podatków”. Polskie i litewskie władze przeprosiły, ale Bialacki został w więzieniu. Gdy umierał jego ojciec, nie pozwolono mu go zobaczyć. Za los Bialackiego powinniśmy czuć się więc szczególnie odpowiedzialni. Jest czwartą osobą nagrodzoną pokojowym Noblem podczas więziennej odsiadki.