Weź, wyloguj

Dlaczego się nie uśmiechasz?”, „A co ty znowu masz taką ponurą minę?”, „Popatrz, ta twoja matka znów wściekła”, „Tak się na mnie patrzysz, że boję się, co ty tam znów knujesz”. Chętnie obejrzałabym wyniki doświadczenia polegającego na tym, iż duże grupy mężczyzn z różnych stron świata poprawiają miny dziewcząt i kobiet na takie oto miny, które panom wreszcie odpowiadają. Bez uśmiechu? Odpada. Znaczy naburmuszona księżniczka albo koktajl hormonalny jej odpalił. Bardzo szeroki uśmiech? Odpada. Może drwi. Może wariatka. Przestraszona? Po co się zamartwia na zapas. Mina à la komornik? Co to za potworna sadystka, która chce mnie wtrącić do lochu? Dziecko przecież nie umiera z głodu.

Nie jestem aktorką, a jednak typ mężczyzny recenzenta trafiał mi się w życiu niejednokrotnie. Pozytywną recenzję zdobywałam wyłącznie, gdy moja mina albo wyrażała podziw dla osiągnięć lub urody partnera, albo wyrażała ciepłą macierzyńską wyrozumiałość. Kobiety o wiele rzadziej wyrażają swe recenzenckie zniesmaczenia moją mimiką twarzy. Albo są nieszczere, albo bardziej empatyczne. Może niedowidzą.

Trudno jest robić dobrą minę do tak bardzo złej gry, jaką stał się świat. Być może świat zawsze taki był, tylko pokolenia osób zachwycających się prozą amerykańskiej pisarki Ottessy Moshfegh dziś na robienie dobrej miny już po prostu nie stać. Nie stać? A może nie mają sił? Może to bunt. Dość tej hipokryzji, koniec z „wystarczy, żebym była miła”. Zagranie w teatrze roli Narratorki, czyli głównej bohaterki popularnej powieści pt.: „Mój rok relaksu i odpoczynku”, wymaga od aktorki mimiki na czas ery epidemii opiatów, bezsenności, wielkiej rezygnacji, postkapitalistycznej makabry i, w bonusie, Trzeciej Wojny. Akcja tej powieści i sztuki, która w Teatrze Dramatycznym powstała na jej kanwie (reż. Katarzyna Minowska), ma miejsce w XXI w. w Nowym Jorku.

Przypomniały mi się kanapki z pastrami w żydowskiej knajpce „Katz’s Deli” na East Houston Street. Między dwiema kromkami chleba serwowana jest dosłownie wieża z plastrów pastrami. Warstwa na warstwie, na warstwie warstwa – nie da się tego pomieścić w buzi. Konsumpcja takiej porcji dekadencji jest chorą orgią jedzenia pyszności, jednak świat Narratorki u Moshfegh serwuje, owszem, nadmiar, ale koszmarów. Jeśli jesteś młodą atrakcyjną, mądrą i wrażliwą osobą w Nowym Jorku, to już się o ciebie martwię. Narratorka, absolwentka znakomitego amerykańskiego uniwersytetu, decyduje się na pracę w galerii sztuki. Miło? To już może było u jakiegoś Woody’ego Allena, ale to jest wiek XXI w. Szefowa tejże galerii uprawia coś na kształt pięcioboju mobbystycznego. Hejtuje, drwi, wyśmiewa, zamęcza, bezustannie poprawia pracowniczkę i na scenie tworzy kreację lewackiej suczy-komendantki opętanej z jednej strony poprawnością polityczną, a z drugiej chęcią zysku.

W pracy zatem naszej Narratorce nie wyszło, więc może OK będzie chociaż w miłości. Niestety nie, Narratorka wikła się w toksyczną relację z bardzo białym korpomenedżerem, który sprawdza się co prawda jako sporadyczne pogotowie seksualne, ale krzywdzi naszą wątłą dziewczynę brakiem uczucia, a po paru latach, jak to z toksycznymi związkami bywa, pan coraz bardziej ją upodla, a ona coraz bardziej daje się uprzedmiotawiać. Rodzice? Uff. Lepiej nie mówić, bo tworzą parkę rodem z Zanussiego i Osieckiej. Matka pije, ojciec eskapistycznie pogrąża się w odmętach badań humanistyczno-moralnych, by przedwcześnie zgasnąć na raka. Córka gdzieś tam pałęta się niezauważona i zajmuje się głównie wypieraniem. A wypieranie, jak wiadomo, gwarantuje bezsenność i inne efekty uboczne.

Ani przyjaźń, ani życie społeczne nie układają się Narratorce. Nic w tym Nowym Jorku jej nie cieszy, sporadyczny uśmiech na jej twarzy gwarantują pigułki. Na jej życzenie przepisywane w hurtowych ilościach przez wiecznie zaczadzoną „terapeutkę” działającą na pasku koncernów farmaceutycznych. Dawkę nieszczęść w tej nowojorskiej kanapce z makabry ratuje widzom groteska. Pozbawiony językowych zdobień język pisarka doprawia czarnym humorem. Nie jest to czarny humor, znany z poezji Macieja Zembatego („W prosektorium najweselej jest nad ranem”), tylko autoironiczne prześmianie naszego losu.

My sami – ludzie, a nie zwierzęta czy przyroda – czynimy planetę miejscem przemocy. Traumy, jakie spotykały Narratorkę w dzieciństwie, gonią te dziejące się globalnie. Moshfegh to pokolenie traumy po ataku na World Trade Center. Z symbolu kapitalistycznego wyzysku (amerykańskiego snu?) stają się symbolem porażki „amerykańskiej wojny z terroryzmem” i gadki o „imperium dobra”. Apoteozą dramatu, w którym przychodzi żyć Narratorce, są sceny, które to pokolenie ma wciąż pod powiekami – ludzi wyskakujących z płonących wieżowców. Lepiej się wylogować, niż umrzeć w płomieniach.

Sama Narratorka też próbuje wylogować się z tego świata, tak jak wiele jej rówieśniczek. Chce zapaść w sen, wziąć urlop od życia. Na trudne czasy zimna i głodu niektóre ssaki mają sprawdzony sposób – hibernację. Kłopot w tym, że zwierzęta nie uzależniają się od pigułek na bezsenność, a ta ostatnia jest jedną z kilku epidemii drążących nasz świat. Poza tym bezsenność i uzależnienia są u Moshfegh chorobami przenoszonymi rodzinnie. Jestem pełna podziwu dla aktorki Izabelli Dudziak, odtwórczyni roli Narratorki. Zblazowanie, wytresowany w dzieciństwie dystans, mina kochanki męczennicy, mina pokolenia wielkiej rezygnacji – poruszyły mnie, osobę z miną wiecznie sceptycznej bywalczyni Teatru Dramatycznego. Zrobiłam dobrą minę do dobrej gry.