UCZESTNICZYŁEM W OBRZYDLIWYM
W skokach wygrał wszystko, co tylko możliwe. Najpierw uznano go za bohatera, później okrzyknięto zdrajcą. Przez lata był ważną częścią Nrd-owskiego systemu dopingowego. Po ucieczce na Zachód zdradził wstrząsające szczegóły. O wszystkim opowiedział w rozmowie z „Przeglądem Sportowym”.
MACIEJ SZMIGIELSKI („PRZEGLĄD SPORTOWY”), NATALIA ŻACZEK („PRZEGLĄD SPORTOWY” ONET): Po latach czynnego udziału w Nrd-owskim systemie dopingowym jeszcze przed upadkiem muru berlińskiego uciekł pan do RFN i opowiedział o wszystkim, co działo się za wschodnią granicą. Dlaczego zdecydował się pan na taki krok?
HANS-GEORG ASCHENBACH: Gdy skończyłem studia, dostałem za zadanie opiekowaniem się młodymi skoczkami i dawaniem im tych samych środków, które sam dostawałem jako dziecko. I to był moment, w którym uznałem, że to poszło za daleko. Wiedziałem, jakie skutki wywołują anaboliczne sterydy, którymi nas faszerowano. Nie chciałem tego robić, a jedyną możliwością była wówczas ucieczka. Do tego doszły też względy osobiste, chęć rozwodu z żoną, rozpoczęcie nowego życia poza socjalistycznym systemem. Do zachodnich Niemiec dotarłem jako osoba dosyć znana, ale bez pieniędzy. Gazeta „Bild” namówiła mnie na opisanie tego, co się działo w sporcie w NRD, za co obiecano przyzwoite honorarium. Kierowałem się też chęcią otworzenia oczu mojej rodzinie, która została w NRD. Liczyłem, że w ten sposób zrozumie ona powody mojej ucieczki. Wiem, że uczestniczyłem w czymś obrzydliwym i dlatego chciałem to w jakiś sposób odpokutować. Do dzisiaj staram się walczyć z dopingiem, aczkolwiek jestem jak Don Kichot w starciu z przemysłem farmaceutycznym.
W jakim wieku po raz pierwszy dostał pan tabletki zawierające doping?
W NRD było tak, że każdy sportowiec, który awansował do reprezentacji, dostawał jasne pytanie: chcesz realizować program partyjny i dalej iść w sport według naszych zasad, czy rezygnujesz? Dotyczyło to wszystkich dyscyplin. Ja stanąłem przed takim pytaniem w wieku 16 lat. Pływacy czy łyżwiarze figurowi musieli podjąć decyzję, mając kilka lat mniej. Zgodziłem się. Dostałem do podpisania pismo, że będę brać wszystko, co mi dadzą, ale oczywiście zapewniali mnie, że to nie będzie miało skutków ubocznych, a tylko uczyni ze mnie lepszego sportowca. Oczywiście był też punkt o całkowitej dyskrecji. Złamanie tej zasady wiązało się z surowymi karami.
Co to były za środki?
To był znany powszechnie turanabol, czyli pochodna testosteronu. To dostawaliśmy regularnie w formie zastrzyków. Do tego dochodził też primobolan, który miał przyspieszać regenerację, a u zawodników uprawiających biegi również szybkość.
Czyli sukcesy osiągnął pan dzięki dopingowi?
Aż tak bym tego nie ujął. W przypadku skoków doping nie jest aż tak przydatny, wręcz przeciwnie. Dawniej skoki były siłowo-dynamiczne, dzisiaj są bardziej techniczno-dynamiczne. My skoczkowie odczuwaliśmy, że po tych wszystkich pigułkach, które nam dawano, przybieramy przede wszystkim na wadze, co nie pomagało. Ale ponieważ było to działanie systemowe, nikt nie pytał nas o zdanie. Pigułki musieliśmy przyjmować zawsze w obecności lekarza i agenta Stasi, żeby nikt nie oszukiwał. Akurat skoczkom nie pomagały. Zresztą widać, że doping w skokach w zasadzie nie istnieje, nawet dzisiaj. Bo nic nie daje.
Który ze swoich sukcesów uważa pan za najcenniejszy? Zdecydowanie złoty medal olimpijski. Mistrzem olimpijskim jest się do końca życia. To prawda, że gdy czekał pan na kontrolę antydopingową właśnie po konkursie igrzysk olimpijskich w Innsbrucku, przechodził pan załamanie nerwowe z powodu obaw, że wszystko zostanie wykryte?
To legenda, która ma niewiele wspólnego z prawdą. A prawda jest taka, że każdy sportowiec w NRD przed wyjazdem na jakiekolwiek zagraniczne zawody był kilka razy poddawany kontroli antydopingowej w Kreischy („słynna” w NRD szkoła sportowa – przyp. red.). Po tych badaniach mieliśmy pewność, że nic nie zostanie wykryte. Oczywiście dotyczyło to sportowców, którzy przestrzegali zasad narzuconych przez aparat państwa. O ataku paniki nie mogło być zatem mowy. Proszę zobaczyć, jak doskonały niestety był to system. Żaden sportowiec z NRD nie został złapany na dopingu, jeśli trzymał się reguł. Łapani byli ci, którzy w tajemnicy coś jeszcze przyjmowali.
Mógł pan osiągnąć jeszcze więcej, ale w wieku 25 lat zakończył pan karierę. Dlaczego tak wcześnie? Jestem dumny z tego, że jako jedyny obok Mattiego Nykänena zdobyłem wszystko, co w skokach było do zdobycia. Mistrzostwo świata w skokach i lotach, wygrany Puchar Świata, Turniej Czterech Skoczni, złoto olimpijskie. Wiem, że Kamil Stoch jest bliski tego osiągnięcia. Karierę zakończyłem po rozmowie z wujkiem, bardzo mądrym człowiekiem, który powiedział mi, że osiągnąłem już wszystko i więcej się po prostu nie da. Sugerował mi, żebym odszedł, będąc na szczycie. Byłem już wtedy po studiach w Lipsku, miałem papiery, żeby zostać trenerem. Wujek pytał mnie, czy naprawdę do końca życia chcę marznąć, stojąc przy skoczni. Namówił mnie, bym ponownie poszedł na studia. Zdecydowałem się zostać lekarzem sportowym, chciałem być lepszy od tych, których ja miałem.
Już jako lekarz sportowy współpracował pan m.in. z Jensem Weissflogiem. Z pewnych powodów podobno do dziś pana unika.
Jako młody lekarz pracowałem z kadrą juniorów. Należał do niej m.in. Jens Weissflog. W NRD każdy reprezentant kraju, nieważne czy junior, czy dorosły sportowiec, musiał brać środki dopingujące. Również Weissflog. Gdy opowiedziałem „Bildowi”, co tam się działo, pośrednio oskarżyłem każdego sportowca, który był reprezentantem NRD na arenie międzynarodowej.
Każdy musiał podpisać dokument, który mówił o „dobrowolnym, regularnym zażywaniu środków wspomagających wyniki sportowe”. Tak to nazywano. Jako lekarzowi kadry zlecono mi przygotowanie dokumentacji medycznej dla Komitetu Centralnego w Berlinie Wschodnim. Miała zawierać informacje o tym, co zamierzam podawać sportowcom. Wtedy uciekłem. Weissflog nigdy całkowicie nie odniósł się do tych zarzutów. Jednak ostatnio spotkaliśmy się na uroczystości otwarcia Galerii Sław niemieckich skoczków i podaliśmy sobie ręce.
W którym momencie w pańskiej głowie pojawiła się myśl o ucieczce z NRD?
Decydującą kwestią było moje małżeństwo. Z żoną po prostu mi się nie układało. Chciałem wziąć rozwód, ale partia stwierdziła, że „taki idol narodu jak Hans-georg Aschenbach” nie może tak po prostu się rozwieść. Gdybym się uparł i to zrobił, odebrano by mi paszport i nie mógłbym już nigdzie wyjeżdżać. W tamtych czasach żona lub mąż byli traktowani jak kaucja i gwarancja powrotu, a nie pozostania na Zachodzie. Po rozwodzie tej kaucji by nie było. Bardzo zabolała mnie również sytuacja związana z międzynarodową federacją narciarską. Byłem członkiem komisji medycznej, z czego zresztą byłem dumny. To było coś, co trochę osłabiało chęć ucieczki, ale pewnego dnia w partyjnej gazecie przeczytałem, że z powodów zdrowotnych zrezygnowałem z tej funkcji. W moje miejsce wprowadzili swojego agenta. Tego było już za dużo. Wówczas podjąłem decyzję, że nieważne, co z rodziną, nieważne, co z pracą, muszę po prostu uciec na Zachód.
W NRD zostawił pan nie tylko żonę, ale i dzieci. Po ilu latach zrozumiały tę decyzję i panu wybaczyły? Moja rodzina tego nie rozumiała. Dzieci do dzisiaj mi nie wybaczyły. Widziały, że byłem idolem, niemal wybrańcem narodu, ale nie widziały, że w zasadzie żyję w złotej klatce. Nie rozumiały, co spowodowało u mnie chęć ucieczki. Później sprowadził pan jednak rodzinę na Zachód.
Jak tylko udało mi się zarobić trochę pieniędzy, przy pomocy ONZ wykupiłem dzieci z NRD. Żona już tam została, zresztą szybko się rozwiedliśmy. Córka była ze mną, natomiast syn uparł się, żeby wrócić, bo nie radził sobie w wolnym kraju i potrzebował zasad socjalistycznego państwa. Przed długi czas był pan inwigilowany przez Stasi. Podobno partii nie umknęło nawet to, że podczas
Mogę śmiało powiedzieć, że teraz zaczyna się hodowla sportowych potworów. Oszuści doszli już niemal do perfekcji..
wakacji na Węgrzech uratował pan życie dziecka z RFN.
Tak, z tego powodu też miałem problemy, ale nie dlatego, że uratowałem to dziecko. Agenci Stasi nie mogli mi wybaczyć, że nie wykorzystałem okazji, żeby wziąć dane jego rodziców i potem zrobić z nich tajnych współpracowników informujących o tym, co dzieje się w kraju kapitalistycznym. Nigdy mi tego nie wybaczyli. Podobnie jak tego, że nie chciałem składać raportów z zagranicznych wyjazdów. W NRD każdy lekarz, trener czy działacz musiał zdać raport, co robił, z kim się spotykał, co zaobserwował w innym kraju. Ja nie chciałem pisać donosów na sportowców, którzy byli też moimi pacjentami.
Co zaskoczyło pana najbardziej, gdy odkrył pan swoje akta przygotowywane przez Stasi?
W 2013 roku postanowiłem przyjechać do mojej rodzinnej miejscowości i stanąć oko w oko z mieszkańcami, którzy uważali mnie za zdrajcę. Widziałem ludzi, którzy do końca czuli się nadal tak, jakby żyli w socjalizmie. Przekonałem się też, że wśród bliskich i przyjaciół miałem również wielu wrogów. Nikt tak naprawdę nie wiedział, dlaczego zdecydowałem się na ucieczkę, dlaczego „zdradziłem system”, jak o mnie mówiono. Napisałem książkę o moich motywach i wówczas dostałem też wgląd do akt Stasi. Z przerażeniem odkryłem, jak długo i regularnie byłem śledzony. Zaczęło się, gdy poszedłem do szkoły sportowej w wieku 12 lat. Po przestudiowaniu akt przeraziłem się, ilu znajomych na mnie donosiło, składało raporty. Równocześnie wielu, których o to podejrzewałem, tego nie robiło. Im dziękowałem. Potrafi pan wskazać najtrudniejszy moment, którego pan doświadczył, gdy był jeszcze elementem dopingowej układanki?
Gdy jako młody lekarz byłem w szkole sportowej w Kreischy i widziałem tak zwane treningi i przygotowania ciężarowców. Nie byli sportowcami, tylko królikami doświadczalnymi. Wmuszano w nich niezliczone ilości zastrzyków, potem musieli podnosić olbrzymie ciężary, a jeszcze dostawali elektrowstrząsy. I to w takiej dawce, że rwały im się mięśnie. To było najgorsze, co widziałem w życiu i też miało wielki wpływ na moją przyszłość.
Upadek muru berlińskiego był dla pana pewnego rodzaju uwolnieniem? Poczuł pan, że już nie musi się obawiać?
W noc, gdy upadł mur, płakałem ze szczęścia, że cała ta koszmarna partia nie mogła już rządzić ludźmi tak, jak tego chciała. To wszystko, o czym pan opowiadał, miało miejsce tylko w NRD, czy w innych krajach socjalistycznych, w tym w Polsce, również?
Znają państwo powiedzenie o niemieckim porządku? To, co robiono w NRD, ta systematyczność, ta pełna profesjonalizacja – to właśnie był niemiecki porządek. W innych krajach aż tak nie działano. Celem partii w NRD było pokazanie, jak wspaniałym i cudownym jesteśmy krajem, a dowodem miały być właśnie sukcesy sportowców. Dlatego w sport wkładano największe pieniądze, robiono największą propagandę i zatrudniano najlepszych naukowców. Inne kraje aż tak w to nie poszły. Jak ocenia pan sytuację związaną z dopingiem w obecnych czasach? Będzie z tym coraz gorzej? Zdecydowanie tak. Jestem lekarzem, zajmuję się też sportem, więc widzę, co się dzieje. A dzieje się bardzo źle. Już słyszymy o przypadkach, że kobiety w ciąży przyjmują specjalne środki, żeby ich dzieci urodziły się mocniejsze, bardziej odporne, co przełoży się na ich wyniki. A tego nie da się już później udowodnić ani wykryć. Mogę śmiało powiedzieć, że teraz zaczyna się hodowla sportowych potworów. Oszuści doszli już niemal do perfekcji. Mało kto zdaje sobie sprawę, że w wielu krajach każdy sportowiec ma swój odpowiednik, na którym testowane są różne środki. Jak się sprawdzą i nie da się ich wykryć, to wówczas są zgłaszani do zawodów. To są tak zwani „sportowcy równolegli”. Nagle na igrzyskach czy mistrzostwach świata pojawiają się nowe twarze, awizowane jako wielkie talenty. A to są sportowcy, którzy latami unikali kontroli dopingowych, bo nigdzie oficjalnie nie startowali. A gdy ktoś osiągnie pewien poziom hormonów, to już nie musi nic brać, a i tak nie uda się tego udowodnić.
Wciąż zdarza się panu oglądać skoki? Tak, oglądam transmisje. Jestem pod wrażeniem Polaków, ich umiejętności, ale i kreatywności przy sprzęcie. Chciałem pomagać niemieckiej federacji, ale moja pomoc została odrzucona, więc śledzę skoki jedynie jako kibic. Zwracam uwagę głównie na technikę, na wykonanie skoku, odbicie, a nie końcowy wynik, dlatego bardziej ciekawią mnie drugie serie, gdzie są już najlepsi skoczkowie.