Nieznane oblicze węży
Czy są świadome samych siebie?
Zajęli się tym badacze z Wilfrid Laurier University (Kanada). W tym celu wykorzystali tzw. test lustra, który po raz pierwszy został przeprowadzony na szympansach w latach 70. Obecnie jest to podstawowa metoda służąca do badania samoświadomości. Na ciele zwierzęcia, np. na uchu czy czole, umieszcza się kolorową kropkę, którą może ono dostrzec, tylko przeglądając się w lustrze. Jeśli wykona w jej kierunku jakikolwiek ruch – spróbuje jej dotknąć bądź ją usunąć – uważa się, że rozpoznaje swoje odbicie. Zwierzę wie, że przygląda się sobie, a nie innemu osobnikowi. U ludzi ta umiejętność pojawia się w 18. miesiącu życia.
Test zdały m.in. świnie, sroki, konie, delfiny, słonie i naczelne. Niestety, staje się bezużyteczny w przypadku zwierząt o słabym wzroku, w tym wielu gatunków węży, eksplorujących świat nie za pomocą oczu, lecz języka. Wysuwając język i poruszając nim w powietrzu, węże zbierają z otoczenia substancje zapachowe, które następnie trafiają do ulokowanego na podniebieniu narządu Jacobsona. Analizuje on zapachy i przesyła uzyskane informacje do mózgu. Badacze zmodyfikowali więc test lustra, dopasowując go do specyfiki gadów tak, by bazował na węchu. I tak kolorową kropkę zastąpiono zapachem oliwy. W eksperymencie wzięło udział 36 pończoszników i 18 pytonów królewskich. Za pomocą bawełnianych wacików zebrano z ich skóry próbki zapachu, które poddano różnym modyfikacjom. Następnie badano reakcje każdego z węży na 5 zapachów: własny, własny z dodatkiem oliwy z oliwek, samej oliwy, innego osobnika tego samego gatunku i innego osobnika tego samego gatunku z dodatkiem oliwy. Okazało się, że pończoszniki w odpowiedzi na własny zapach modyfikowany oliwą wykonywały długie ruchy językiem oznaczające zainteresowanie i analizę.
Takie zachowanie potwierdza, iż węże rozpoznają swój zapach i odróżniają go od woni innych osobników. Ale podobnej reakcji nie zaobserwowano u pytonów.
Te nie są jednak aż tak społeczne jak pończoszniki (żyjące w grupach liczących tysiące osobników), dlatego naukowcy sugerują, że samoświadomość może być związana z trybem życia gadów.